In 1995 verscheen er in Helmond een boek over Helmond tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het boek 'Onder bescherming van de engel Gabriël, geschreven door Sanne Vonk, leverde ook een aantal reacties op. Waaronder die van Antoon Verberne. Op bladzijde 68 wordt van Cor Moedt verhaald. Cor en Antoon waren vrienden, werden beiden opgepakt wegens sabotage-activiteiten en zaten samen gevangen tot Cor op 23 januari 1943 werd doodgeschoten in concentratiekamp Neuengamme. Het telefoontje van de heer Verberne resulteerde in een interview, waarvan hieronder het verslag volgt. Dit artikel werd als eerste gepubliceerd in Helmonds Heem, 1995 nummer 1 van de Heemkundekring Helmond Peelland.
Dit artikel over de bevrijding van Helmond verscheen in een boekje dat vermoedelijk in 1945 is uitgebracht: 'Herdenkingsalbum van Helmond's bevrijding - 25 september 1944'. Wij hebben het hier in de oorspronkelijke schrijfstijl overgenomen. Gek genoeg wordt in het artikel twee keer september 1945 geschreven. Wij gaan er vanuit dat hier 1944 wordt bedoeld.
Dit is een passage van 'The Story of the 23rd Hussars 1940-1946' dat gepubliceerd werd in 1946. Dit verhaal gaat over de bevrijding van Stiphout en Helmond tussen 22 en 25 september 1944.
We schrijven zaterdag 23 december 1944, bijna drie maanden na de bevrijding van Helmond op 25 september 1944. De oorlog is echter nog lang niet voorbij. Helmond was veranderd in een rustplaats. In de stad lagen hoofdkwartieren en werkplaatsen. Af en toe werd men opgeschrikt door de Duitse dreiging, tijdens operatie Kent, of een sporadisch bombardement. Zo ook op deze dag.
Na de bevrijding van Parijs op 25 augustus 1944 rukten geallieerde troepen snel naar het noorden op. Het zou echter nog precies een maand duren voordat Helmond helemaal bevrijd werd. Brussel werd op 3 september bevrijd, Antwerpen een dag later. Voor de grondtroepen uit was een waar luchtoffensief aan de gang. Met zowel bommenwerpers als jagers werden gronddoelen aangevallen. De spoorwegen en de treinen die er nog op reden, werden steeds meer het doel van deze vliegtuigen.
Helmond werd op 25 september 1944 bevrijd door Britse troepen. Al heel snel veranderde de stad in een rest centre, een legerplaats met onderhoudstroepen waar man en materieel konden uitrusten en opknappen. Hiervoor was ruimte nodig, veel ruimte. De Britse 171st Company, R.A.S.C. nam haar intrek in het Helmondse slachthuis aan de toenmalige Deurnescheweg.
Tegen het einde van deze maand (25 september 1954) zal het tien jaar geleden zijn dat Helmond van de Duitse bezetters werd bevrijd. Tijdens de dagen, dat het "front" dwars door Helmond liep, heeft een groepje medewerkers en omwonenden min of meer afgesloten in de fabriek "gewoond". De heer van Gend heeft indertijd van hun belevenissen een verslag geschreven. Op veler verzoek plaatsen wij als herinnering aan deze bevrijdingsdagen thans dit relaas. (Redactie De Rakel)
"We weten niet hoe deze verschrikking zal aflopen, wij hopen van ongedeerd. Mocht het niet zo zijn, dan allemaal hartelijk van ons gegroet en tot weerziens [in het] hiernamaals." Een zin uit het afscheidsbriefje dat Willem Kalb schreef tijdens de bevrijding van Helmond. Kalb woonde op de Julianalaan 37 in Helmond, aan de westkant van de Zuid-Willemsvaart. Het briefje werd geschreven op 22 september 1944 toen die kant van het kanaal hevig werd aangevallen door Britse troepen. Kalb wist niet of hij en zijn gezin het zouden overleven en schreef in zijn kelder het briefje. Na de bevrijding van Nederland schreef hij een langere brief naar zijn familie in Rotterdam, met daarin zijn herinneringen aan de bevrijding.
Gerard Schampers was één van de 22 studenten die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Dassel tewerkgesteld werd. Hij studeerde aan de Katholieke Economische Hogeschool in Tilburg en weigerde, net als bijna al zijn medestudenten, de loyaliteitsverklaring van de Duitse bezetter te ondertekenen. Na de oorlog vertelde Gerard niet veel over zijn oorlogsgeschiedenis. Na Gerards dood in 2006 ging zijn jongere broer Joep in 2009 op zoek naar het oorlogsverleden van zijn broer. Hier volgt wat Joep na zijn zoektocht schreef.
Toen wij de winter van 1941 – 1942 tegemoet gingen, zag het er met de brandstoffenvoorziening kortweg "miserabel" uit! Ook met de produktie was het niet best gesteld, maar om verschillende redenen moest er worden gewerkt en dus... moest ook de schoorsteen blijven roken. De ouderen onder ons zullen zich zonder twijfel nog wel de tijd herinneren, dat een deel van onze eigen mensen in 1942 en 1943 in de Peel turf gingen graven en het is over dit werk, dat wij U in dit speciale nummer van "De Rakel" een en ander willen vertellen. Wij doen dit met temeer genoegen, omdat het ons bekend is, dat de heer P. Fetener van Vlissingen Pzn., tezamen met zijn neef de heer P.J. Fentener van Vlissingen Hzn., een zeer groot aandeel heeft gehad in de behandeling en de dagelijkse leiding van deze zaken.
Dit artikel komt uit het dagboek van F.C. Vincent uit Helmond. Hij schreef in het laatste oorlogsjaar een uitgebreid dagboek, waarin diverse langere artikelen te vinden zijn. Dit is er één van, over de levensmiddelen distributie vanuit Helmond.
11 Mei 1940 en 25 September 1944 zijn de historische data in Helmond’s historie, waartusschen een dikke vier jaren van nazi-terreur liggen. De dag der bevrijding bevat zoveel overeenkomst met dien der bezetting, dat de stad in beide gevallen groot gevaar liep zwaar geteisterd te zullen worden, doch niettemin er voor bespaard bleef – al waren er dan op liberation – dan ook meer brokken te tellen dan op den dag welke de jaren van knechting inluidde. Maar dat is ook de enige gelijkenis, voor het overige zijn er alleen maar tegenstellingen.
Net als veel andere studenten weigerde Gerard Schampers in 1943 de loyaliteitsverklaring van de Duitse bezetter te tekenen. Hierdoor werd hij met 3.000 andere studenten voor de Arbeitseinsatz naar Duitsland gestuurd. Via Kamp Erika en een aantal plaatsen in Duitsland kwam hij op 26 mei 1943 in Dassel aan. Niet alleen, maar met 21 andere studenten. Van deze studenten kende hij er al een aantal, van zijn studie in Tilburg, of uit zijn woonplaats Helmond. Dit is zijn verhaal van de eerste twee maanden in Dassel tot de eerste der studenten naar huis terugkeerde.
"Ik moet over de ziekte van Jan Heling vertellen. Het is niet zoals ik schreef griep of longontsteking, maar disenterie. Dat is vrijwel zeker. De dokter heeft 't niet willen zeggen, maar hij zei wel dat 't besmettelijk was." Gerard schreef hier over de eerste ziektes in het Lager in Dassel, Duitsland. Hier was hij met 21 andere studenten tewerkgesteld, omdat ze weigerden de loyaliteitsverklaring van de Duitse bezetter te tekenen. In totaal werden 3.000 studenten voor de Arbeitseinsatz in Duitsland ingezet. Dit is Gerards verhaal van de tweede helft van 1943.
"Even laat ik weten dat we weer 'ns op reis gaan. De reis gaat nu naar Dassel. We komen daar op 'n vrij kleine fabriek. Dassel is 'n gat. Het ligt bij Holzminden noordwest van Herzberg. Iets zuidoost van Bielefeld, 'n beetje dichter bij de grens. Op de rand van Westfalen. Vanmiddag om half drie gaan we er naar toe." Dat schreef Gerard Schampers op 26 mei 1943 naar huis. Hij had zich als student moeten melden voor de Arbeitseinsatz en was 6 mei 1943 uit Tilburg vertrokken. Dit is het verhaal van zijn reis naar Duitsland, waar hij anderhalf jaar zou blijven werken.
Harmen Maas werd op 13 september 1943 benoemd tot NSB-burgemeester van Helmond. Krap een jaar later, op 5 augustus 1944 werd hij door de NSB ontslagen. Wat betekende deze man voor Helmond?
Het is 5 september 1944, Dolle Dinsdag. In Helmond zien de burgers een uittocht van Duitse militairen. Hoofdwachtmeester Moedt van de Helmondse politie schreef: "[Er] reden door deze gemeente in de richting Duitschland vele auto's enz. toebehoorende aan en in gebruik bij de Duitsche weermacht. Meerdere auto's waren bemand met personen behoorende tot verschillende troepenonderdeelen. Dit alles wees min of meer op een wilde vlucht zonder eenige leiding." De Helmonders zagen hun kans schoon en trokken naar de opslagplaatsen van Duitse militaire goederen om te kijken wat er te halen viel.
De Tweede Wereldoorlog wordt vaak beschreven, zo ook in Helmond. De verzetsmannen, onderduikers, slachtoffers en geallieerde acties komen vaak aan bod. Wat minder vaak voorkomt is het verhaal van de andere kant. De Helmondse bevolking die de verkeerde keuze maakte. Zij die met de Duitsers heulden. Soms een beetje fout, soms heel erg fout. We zullen proberen in dit artikel een aantal van deze verhalen te behandelen. Meestal geanonimiseerd, dat wel.
De heer F.A. Van Oekel, die al eens eerder in ons blad heeft geschreven over zijn ervaringen op de Handdrukkerij rond het jaar 1900, heeft thans zijn herinneringen aan de meidagen van 1940 en de donkere jaren, welke daar op volgden, op het papier gezet. Nu de datum waarop wij elk jaar onze bevrijding herdenken weer nadert, achten wij dit een geschikt moment om het begin van zijn relaas in "De Rakel" af te drukken. (Redactie De Rakel)
Het is ondertussen ruim drie jaar geleden dat ik schreef over de ontdekking van een "nieuwe" foto van de Veestraatbrug in oorlogstijd. Nieuw was de foto uiteraard niet, hij was namelijk in 1944 genomen, maar voor de geschiedschrijving over Helmond kwam hij wel degelijk als een verrassing. Het bijzondere is, dat er op die foto een brug op de plek van de oude te zien is. Op andere foto’s is vrijwel altijd de tijdelijke brug schuin naast de opgeblazen Veestraatbrug te zien.
Dit artikel over de bevrijding van Helmond verscheen in een boekje dat vermoedelijk in 1945 is uitgebracht: 'Herdenkingsalbum van Helmond's bevrijding - 25 september 1944'. Wij hebben het hier in de oorspronkelijke schrijfstijl overgenomen. Met de [url=/news/10498/Het-mysterie-van-de-Norfolkdivisie.htm]Norfolkdivisie[/url] wordt de Britse 11th Armoured Division bedoeld, verantwoordelijk voor de bevrijding van Helmond. Het 1st Royal Norfolk Regiment was onderdeel van de Britse 3rd Infantry Division en was een van de eerste eenheden in de stad.
9 mei 1940, een donderdag, Nederlandse troepen liggen aan de Duitse grens en achter de Maaslinie. Daarachter bemannen de Nederlanders ook de Peel-Raamstelling, onder andere aan het Peelkanaal tussen Deurne en Ysselsteyn, op de grens van Limburg. De kazematten staan er tegenwoordig nog. In Helmond is het op deze dag in mei nog rustig, maar dat zal niet lang meer duren. Op 10 mei zal het Duitse leger Nederland binnenvallen.
Jacobus Hendriks diende vanaf 1922 bij de Koninklijke Marechaussee. In 1940 diende hij bij de Brigade in Tilburg en werd na de Duitse inval in Nederland teruggetrokken op Zeeland. Vanuit Zeeland ging de reis naar Frankrijk en door naar het Verenigd Koninkrijk. Daar verbleef hij vier jaar bij de Prinses Irene Brigade om uiteindelijk met het Militair Gezag terug te keren naar Nederland. Na de oorlog werd hij overgeplaatst naar de Rijkspolitie en diende hij als groepscommandant in Mierlo.
Dit zijn de oorlogservaringen van Reserve 2e Luitenant Max Lahm, Commandant Verbindingsafdeling, I Bataljon, 27e Regiment Infanterie. Hij schreef deze teksten ergens rond 1990. Er zijn drie versies, die in sommige delen veel overlappen. Wij hebben ze samengevoegd tot onderstaande tekst. De originele teksten en schrijfwijzes zijn zo veel mogelijk intact gelaten.
Half oktober 1944, Helmond is ondertussen getransformeerd van een stad onder bezetting naar een rustplaats voor geallieerde troepen. Hoofdkwartieren werden in de stad gevestigd, niet alleen in de dure herenhuizen op 'dn bult' aan de westkant van het kanaal, maar ook op andere plekken in de stad, zoals in het missiehuis "Christus Koning" in de wijk Brouwhuis. Er leek niet veel meer aan de hand in de stad. De vrede werd gevierd! Maar schijn bedriegt...
We schrijven september 1944. Dolle Dinsdag is net achter de rug en operatie Market Garden staat op het punt te beginnen.
Het is ruim vijf jaar geleden dat de schrijver van dit artikel van een bevriend historicus een schriftje kreeg. Een eenvoudig groen-grijzig kaftje, met een wit labeltje en een naam er op. Het zijn slechts 26 velletjes, met potlood beschreven. Op de laatste pagina is getekend met een andere naam dan op de voorkant, de datum 26 november 1945. Het betreft een verslag van drie jonge jongens, geboren in 1927 en 1928, pas zeventien en achttien jaar in 1945. Het behandelt hun terugreis uit Duitsland die plaatsvond van maart tot en met juni van dat jaar.
Vandaag is het 80 jaar geleden dat twintig Nederlandse studenten dwangarbeid verrichtte in Dassel, Duitsland. Zij hadden begin 1943 geweigerd de Duitse loyaliteitsverklaring voor studenten te tekenen. Hierdoor werden ze met 3.000 andere studenten voor de Arbeitseinsatz naar Duitsland gestuurd. Via Kamp Erika en een aantal plaatsen in Duitsland kwam er 22 studenten op 26 mei 1943 in Dassel aan. Het is nu Kerst 1943, twee studenten waren al arbeidsongeschikt verklaard en naar huis gestuurd. Het is op Tweede Kerstdag 1943 dat Gerard Schampers uit Helmond een brief naar huis schreef over de invulling van Kerst in het Lager in Dassel.
no. 29.
Dassel 2e kerstdag. 1943.
Beste allemaal,
Naar ik hoop hebben jullie op 't ogenblik heel prettige kerstdagen. Tot nu toe, het is nu half twaalf 's morgens, is 't kerstfeest hier heel prettig zelfs boven mijn verwachting verlopen. Het is natuurlijk heel anders dan thuis.
Vrijdagmiddag [23 december 1943] om 1 uur was ik klaar. De avondploeg werkte die dag niet en de ochtendploeg tot half twee. Om half acht 's avonds begon de nachtmis. Daarin zongen wij de IVe Greg. Mis.
Frau Kreutzer, de vrouw van den onderwijzer zong 'n kerstlied en Louis Raaymakers 'n Duitse tekst van The Holy City. Het was de mooiste kerstnacht die de pastoor in Dassel meegemaakt had zei hij. Na afloop was er 'n gezamenlijk souper, geheel uit eigen middelen bij elkaar gebracht. Witte brood, gebraden worst, boter, kaas, 3 soorten worst. Het was dus heel goed. Ondertussen enkele speechjes.
1e kerstdag: Weer de Mis zoals de Nachtmis. Hier in zongen we ook 't Introïtus. Na afloop gezamenlijk ontbijt. 's Avonds 'n kerstavond.
Programma als volgt:
De herdertjes lagen bij nachte - (gezamenlijk)
Inleiding - (Jannes Reiling)
Vrede - Adama van Scheltema - (Guus Janse)
Kerstverhaal 1e deel -
De vierde Wijze uit het Oosten - Henry van Dyke - (Dick Bals)
Rey van Edelinghe – Vondel - (Wik de Leeuw)
Nu seyt wellecome
Pauze
Na de pauze:
The Holy City - Adams - (Louis Raaymakers)
Kerstverhaal - 2e deel - (Guus Janse)
“Ik buig mij voor uw kribbe”. - J.S. Bach - (Frans Linders - Louis Raaymakers - Jannes Reiling - Janus Brekelmans)
“Begin van kerstnacht” - A.J.D van Oosten - (Gerard Schampers)
Persoonlijke indrukken over kerstmis - (Rudi Span)
“O, kerstnacht, schoner dan de dagen” - Vondel - (Wik de Leeuw)
“Klein lied in den kerstnacht” - Gabriel Smit - (Janus Brekelmans)
Er is een roos ontsprongen - (gezamenlijk)
Slotwoord - (Guus Janse)
De kamer is versierd met dennegroen, rode linten, kerstkrans, kerstklokken, kerstboom. We hebben ’n luidspreker. De radio staat in ’t kamertje van de wacht. We hebben de hele dag muziek. Er is ‘n klein kansje dat we dat houden in de toekomst. Tafel gedekt met tafellakens en echte borden. Daarvoor en voor andere dingen als kaarsen, kandelaars, tafelversiering, schemerlampen enz. zorgden: pastoor, dominee, en diverse bekenden. We hebben de medewerking van veel mensen gehad. Gisteren was de hele troep naar de kerk, ook de ongelovigen zelfs de ongedoopte Dekker. Natuurlijk waren die naar de prot. kerk. Vanmorgen waren we allemaal in de katholieke kerk. De niet-katholieken uitgenodigd om naar onze muzikale uitvoering te luisteren. Frau Kreutzer zong vandaag niet en Louis zong in plaats van The Holy City het Panis Angelicus. Daarna weer gezamenlijk ontbijt.
Vanavond draaien we ‘n filmpje over Albrecht Dürer van den dominee, waarbij Leo Caspers de explicatie geeft. Als er nog tijd over is draai ik 'n kerstfilmpje van den pastoor. Gisterenavond werd er onder de 13 katholieken hier ’n collecte gehouden om Missen te laten lezen voor 'n behouden thuiskomst en opdat de familie van oorlogsgeweld gespaard blijven. Opbrengst Rm 81.-.
Veel groeten van Gerard.
Een jaar later, met Kerst 1944, zou de situatie voor de studenten al weer heel anders zijn. Lees daar meer over in het verslag van Jannes Reiling.
In augustus 2014 begon ik mijn artikel met Af en toe heb je van die dagen dat je even denkt 'wat zal ik nu eens gaan doen'. Daarmee begon een jarenlang onderzoek naar de Helmondse oorlogsslachtoffers zoals ze indertijd op de plaquettes in de St. Josef Gedachtenis Kapel in het Hortensiapark in Helmond hingen. Al snel bleek dat er wel wat nieuwe informatie te vinden was, maar er was ook veel kwijt. Het onderzoek van de oorspronkelijke werkgroep bijvoorbeeld. Het zou het in het Regionaal Historisch Centrum in Eindhoven moeten liggen, maar aldaar konden ze het niet vinden. Het zou tot januari 2015 duren voordat het archief de stukken wist te lokaliseren.
Via de familie Tiddens ontvingen wij de notulen van de debatingclub van de leden der Jongerenconferentie H. Johannes de Dooper van de Vereeniging van de H. Vincentius à Paulo te Helmond. Deze debatingclub werd op 4 oktober 1943 opgericht onder de toen aanwezige jongeren in Helmond.
We schreven al eerder over de brieven van Gerard Schampers, ondertussen hebben vrijwilligers alle brieven overgetikt en begint het daadwerkelijke onderzoek naar de namen die in de brieven voorkomen. We zijn begonnen met de foto van de groep studenten die vermoedelijk in Duitsland is gemaakt. Deze foto plaatsen we al eerder. Schampers schreef alle namen op de achterkant.
Hieronder de lijst met namen zover we die nu hebben. Helaas is het nog niet gelukt iedereen te vinden. Mocht u aanvullingen hebben, of familie zijn van een van deze mannen, neem dan contact met ons op via helmond@tracesofwar.nl.
1. Leopold (Leo) Maria Caspers (Den Haag, 30-12-1925 - Rijswijk, 19-05-1984)
Woonde in Den Haag, studeerde in Delft natuurkunde.
2. Arie Jacobus Kooreman (Gennep, 13-03-1920 - Ulvenhout, 10-09-1991)
Woonde in Tilburg, studeerde in Delft civiele techniek.
3. Matheus (Theo) Henricus Cornelius Maria Bakkeren (Breda, 21-01-1924 - Haren, 20-04-2011)
Woonde in Breda, studeerde in Wageningen.
4. Adrianus (Janus) Franciscus Antonius Maria Brekelmans (Hilvarenbeek, 03-09-1915 - Einbeck, Duitsland, 04-12-1944)
Woonde in Hilvarenbeek, studeerde in Tilburg.
5. Franciscus (Frans) Petrus Adrianus Maria Stevens (Tilburg, 14-11-1920)
Woonde in Tilburg, studeerde in Tilburg.
6. Franciscus (Frans) Wilhelmus Maria Linders (Nuenen, 01-05-1923 - Oss, 05-07-2018)
Woonde in Nuenen, studeerde in Tilburg.
7. Jannes Reiling (Nieuw-Weerdinge, 27-04-1923 - Utrecht, 24-01-2005)
Woonde in Hengelo, studeerde in Groningen klassieke letteren.
8. Johannes (Jan) Jacobus Josephus Heling (Helmond, 05-06-1917 - Bakel, 28-12-1995)
Woonde in Helmond, studeerde in Tilburg.
9. Jan Christiaan Loman (Amsterdam, 19-09-1923 - Bordeaux, Frankrijk, 11-04-1979)
Woonde in Breda, studeerde in Rotterdam economie.
10. Petrus (Piet) Marinus Antonius Beks (Vught, 18-05-1923 - 22-10-1986)
Woonde in Vught, studeerde in Tilburg.
11. Harm (Hans) de Boer (Tilburg, 10-07-1923)
Woonde in Tilburg, studeerde in Tilburg economie.
12. Dirk (Dick) Bernardus Bals (Madjena, Nederlands-Indië, 25-06-1920 - Tampa, Florida, Verenigde Staten, 03-11-2005)
Woonde in Breda, studeerde in Tilburg.
13. Rudolphe (Ruud) Antonius Span (Gilze en Rijen, 12-03-1919 - Roosendaal, 19-11-1999)
Woonde in Breda, studeerde in Delft werktuigbouwkunde.
14. Ludovicus (Louis) Maria Raaijmakers (Tilburg, 02-09-1918 - Breda, 12-12-1967)
Woonde in Tilburg, studeerde in Nijmegen rechten.
15. Jan de Wit (Zaandam, 24-06-1923 - 10-01-1996)
Woonde in Zaandam, studeerde in Wageningen landbouw.
16. Gerardus (Gerard) Johannes Antonius Schampers (Helmond, 21-02-1922 - Uden, 26-02-2006)
Woonde in Helmond, studeerde in Tilburg sociaal-economie.
17. Douwe Galjema (Den Haag, 30-06-1925 - 28-09-2015)
Woonde in Den Haag, studeerde in Delft werktuigbouwkunde.
18. Johan Arie Adriaan (Joop) Nahuijsen (Menado, 02-09-1925 - Veghel, 23-01-2012)
Woonde in Den Haag, studeerde in Delft werktuigbouwkunde.
19. Wilhelmus (Wim) Alphonsus Josephus Heling (Helmond, 24-02-1923 - Sint Anthonis, 25-02-1995)
Woonde in Helmond, studeerde in Tilburg.
20. Wilhelmus (Wik) Henricus Hubertus de Leeuw (Tilburg, 06-02-1922 – Berkel-Enschot, 17-02-2007)
Woonde in Tilburg, studeerde in Tilburg economie.
21. Bernard (Bert) Dekker (Den Haag, 21-10-1925 - 07-12-2006)
Woonde in Den Haag, studeerde in Delft werktuigbouwkunde.
Update 7 februari 2023
Via het archief van de Universiteit van Tilburg kregen we onderstaande foto. De volgende namen stonden achter op (vlnr): Hans de Boer, Bert Dekker, Wim Heling, Wik de Leeuw, Janus Brekelmans, Bob Nahuysen, Jan de Wit, Douwe Galjema, Frans Linders, Gerard Schampers, Jannes Reiling, Guus Janse, Theo Bakkeren, Leo Caspers, Ruud Span en Arie Kooreman.
Het zijn allemaal dezelfde namen als de lijst hierboven. Enkel staan hier ook Guus Janse op. Dat maakt de lijst van studenten compleet.
Voor de volledigheid:
22. Augustinus (Guus) Theodorus Aegidius Janse (Breda, 08-11-1922 - 29-10-1994)
Woonde in Breda, studeerde in Nijmegen rechten.
Update 29 maart 2023
Via de familie Heling kregen we een derde groepsfoto uit Dassel, lees daar meer over in dit artikel.
Anderhalve maand geleden schreven we over de brieven van Gerard Schampers, student uit Helmond en ver na de oorlog burgemeester van Uden. Ondertussen hebben tientallen vrijwilligers meegewerkt aan het overtikken van de brieven. Er zijn ruim 100 brieven, 75 daarvan zijn ondertussen overgeschreven. We kunnen uw hulp voor de laatste loodjes echter nog steeds gebruiken!
Gerard Schampers werd in 1964 burgemeester van Uden en bleef dat tot aan zijn pensioen in 1987. Hij werd geboren in 1922 in Helmond en studeerde sociaal-economie tijdens de oorlog in Tilburg. In 1943 werden de studenten opgedragen een loyaliteitsverklaring te tekenen. Weigerden ze dat, dan mochten ze niet meer studeren en werden ze te werk gesteld in Duitsland. Ook Schampers weigerde te tekenen en werd naar Duitsland gestuurd. Vanuit de kampen stuurde hij vele brieven naar huis.
Op zaterdag 24 september 2022 werd, 78 jaar later, de bevrijding van Brouwhuis herdacht. Brouwhuis is een van de wijken van de gemeente Helmond. Wijkwethouder Bonte haalde onder andere het dagboek van de heer Vincent in zijn toespraak aan. Na het Wilhelmus werd er door de wethouder een krans gelegd bij het bevrijdingsmonument.
Fons Niessen uit Helmond hield in de Tweede Wereldoorlog een dagboek bij. Hij woonde in de Veestraat in de stad en had daar een bloemenzaak: Mimosa. Wij zullen de komende dagen een aantal dagen uit zijn dagboek online plaatsen. We beginnen op 17 september 1944, met de start van operatie Market Garden en zullen doorgaan tot de bevrijding van Helmond op 25 september. De Veestraat was de doorgaande weg door Helmond, met een belangrijke brug, de Veestraatbrug, over het Zuid-Willemskanaal.
Op 22 september 1944 werd Mierlo-Hout bevrijd. Nu, 78 jaar later, vond er een herdenking plaats. Al in de ochtend werd begonnen met een programma voor de schoolkinderen. Zij krijgen bij het monument uitleg over de gebeurtenissen. Daarna ging het met militaire voertuigen naar de militaire begraafplaats in Mierlo, waar meer werd verteld over de verschillende slachtoffers. Daarna keerde men terug naar het monument om aldaar het bevrijdingsvuur te ontsteken. 's Avonds was de herdenking bij het monument met een toespraak van onder andere de wijkwethouder.
Fons Niessen uit Helmond hield in de Tweede Wereldoorlog een dagboek bij. Hij woonde in de Veestraat in de stad en had daar een bloemenzaak: Mimosa. Wij zullen de komende dagen een aantal dagen uit zijn dagboek online plaatsen. We beginnen op 17 september 1944, met de start van operatie Market Garden en zullen doorgaan tot de bevrijding van Helmond op 25 september. De Veestraat was de doorgaande weg door Helmond, met een belangrijke brug, de Veestraatbrug, over het Zuid-Willemskanaal.
Fons Niessen uit Helmond hield in de Tweede Wereldoorlog een dagboek bij. Hij woonde in de Veestraat in de stad en had daar een bloemenzaak: Mimosa. Wij zullen de komende dagen een aantal dagen uit zijn dagboek online plaatsen. We beginnen op 17 september 1944, met de start van operatie Market Garden en zullen doorgaan tot de bevrijding van Helmond op 25 september. De Veestraat was de doorgaande weg door Helmond, met een belangrijke brug, de Veestraatbrug, over het Zuid-Willemskanaal.
Fons Niessen uit Helmond hield in de Tweede Wereldoorlog een dagboek bij. Hij woonde in de Veestraat in de stad en had daar een bloemenzaak: Mimosa. Wij zullen de komende dagen een aantal dagen uit zijn dagboek online plaatsen. We beginnen op 17 september 1944, met de start van operatie Market Garden en zullen doorgaan tot de bevrijding van Helmond op 25 september. De Veestraat was de doorgaande weg door Helmond, met een belangrijke brug, de Veestraatbrug, over het Zuid-Willemskanaal.
Fons Niessen uit Helmond hield in de Tweede Wereldoorlog een dagboek bij. Hij woonde in de Veestraat in de stad en had daar een bloemenzaak: Mimosa. Wij zullen de komende dagen een aantal dagen uit zijn dagboek online plaatsen. We beginnen op 17 september 1944, met de start van operatie Market Garden en zullen doorgaan tot de bevrijding van Helmond op 25 september. De Veestraat was de doorgaande weg door Helmond, met een belangrijke brug, de Veestraatbrug, over het Zuid-Willemskanaal.
Fons Niessen uit Helmond hield in de Tweede Wereldoorlog een dagboek bij. Hij woonde in de Veestraat in de stad en had daar een bloemenzaak: Minosa. Wij zullen de komende dagen een aantal dagen uit zijn dagboek online plaatsen. We beginnen op 17 september 1944, met de start van operatie Market Garden en zullen doorgaan tot de bevrijding van Helmond op 25 september. De Veestraat was de doorgaande weg door Helmond, met een belangrijke brug, de Veestraatbrug, over het Zuid-Willemskanaal.
Fons Niessen uit Helmond hield in de Tweede Wereldoorlog een dagboek bij. Hij woonde in de Veestraat in de stad en had daar een bloemenzaak: Mimosa. Wij zullen de komende dagen een aantal dagen uit zijn dagboek online plaatsen. We beginnen op 17 september 1944, met de start van operatie Market Garden en zullen doorgaan tot de bevrijding van Helmond op 25 september. De Veestraat was de doorgaande weg door Helmond, met een belangrijke brug, de Veestraatbrug, over het Zuid-Willemskanaal.
Fons Niessen uit Helmond hield in de Tweede Wereldoorlog een dagboek bij. Hij woonde in de Veestraat in de stad en had daar een bloemenzaak: Mimosa. Wij zullen de komende dagen een aantal dagen uit zijn dagboek online plaatsen. We beginnen op 17 september 1944, met de start van operatie Market Garden en zullen doorgaan tot de bevrijding van Helmond op 25 september. De Veestraat was de doorgaande weg door Helmond, met een belangrijke brug, de Veestraatbrug, over het Zuid-Willemskanaal.
Fons Niessen uit Helmond hield in de Tweede Wereldoorlog een dagboek bij. Hij woonde in de Veestraat in de stad en had daar een bloemenzaak: Mimosa. Wij zullen de komende dagen een aantal dagen uit zijn dagboek online plaatsen. We beginnen op 17 september 1944, met de start van operatie Market Garden en zullen doorgaan tot de bevrijding van Helmond op 25 september. De Veestraat was de doorgaande weg door Helmond, met een belangrijke brug, de Veestraatbrug, over het Zuid-Willemskanaal.
In elke stad of dorp worden wel straatnamen naar de Tweede Wereldoorlog genoemd. Naar verzetsleden, politici of belangrijke militairen. Zo ook in Helmond, waar onder andere een Engelseweg, Churchilllaan, Generaal Robertsstraat en Ben van Dorststraat herinneren aan de oorlog. Afgelopen vrijdag werd bekend gemaakt dat het nieuwe park rond de watertoren de naam 25 Septemberpark gaat krijgen.
Een tijdje geleden kregen we het archief van [bioid]99252,Jacobus (Koos) Hendriks[/bioid] uit Helmond in handen. Hij diende voor de oorlog bij de Marechaussee. Het archief bevatte een grote verscheidenheid aan papierwerk, waaronder een briefkaart aan pater J. Hendriks in Afrika. Wie was deze pater? Wat deed hij in Afrika en hoe was hij gerelateerd aan Jacobus Hendriks. Een zoektocht begon...
In 2017 lostten wij het mysterie van het bombardement op Mierlo-Hout op. Jaren gingen in Mierlo-Hout en Helmond de geruchten dat Britse vliegtuigen in de nacht van 23 op 24 mei 1940 gestuurd werden om een huis te bombarderen waar Arthur Seyss-Inquart de nacht zou hebben doorgebracht. Hij was een week eerder tot Rijkscommissaris van Nederland benoemd.
Helmond werd op 25 september 1944 bevrijd door Britse troepen. Al heel snel veranderde de stad in een rest centre, een legerplaats met onderhoudstroepen waar man en materieel konden uitrusten en opknappen. Hiervoor was ruimte nodig, veel ruimte. Scholen en andere openbare gebouwen werden gevorderd, maar ook particulieren kregen met inkwartiering te maken. De stad keerde vergoedingen uit. Dat kon oplopen tot 1,25 gulden als er een officier in een bed bleef slapen. Gewone soldaten die niet in een bed terecht konden leverden slecht 20 cent per nacht op.1
Helmond werd op 25 september 1944 bevrijd door Britse troepen. Al heel snel veranderde de stad in een rest centre, een legerplaats met onderhoudstroepen waar man en materieel konden uitrusten en opknappen. Hiervoor was ruimte nodig, veel ruimte. Scholen en andere openbare gebouwen werden gevorderd, maar ook particulieren kregen met inkwartiering te maken. De stad keerde vergoedingen uit. Dat kon oplopen tot 1,25 gulden als er een officier in een bed bleef slapen. Gewone soldaten die niet in een bed terecht konden leverden slecht 20 cent per nacht op.1
Helmond werd op 25 september 1944 bevrijd door Britse troepen. Al heel snel veranderde de stad in een rest centre, een legerplaats met onderhoudstroepen waar man en materieel konden uitrusten en opknappen. Hiervoor was ruimte nodig, veel ruimte. Scholen en andere openbare gebouwen werden gevorderd, maar ook particulieren kregen met inkwartiering te maken. De stad keerde vergoedingen uit. Dat kon oplopen tot 1,25 gulden als er een officier in een bed bleef slapen. Gewone soldaten die niet in een bed terecht konden leverden slecht 20 cent per nacht op.1
Helmond werd op 25 september 1944 bevrijd door Britse troepen. Al heel snel veranderde de stad in een rest centre, een legerplaats met onderhoudstroepen waar man en materieel konden uitrusten en opknappen. Hiervoor was ruimte nodig, veel ruimte. Scholen en andere openbare gebouwen werden gevorderd, maar ook particulieren kregen met inkwartiering te maken. De stad keerde vergoedingen uit. Dat kon oplopen tot 1,25 gulden als er een officier in een bed bleef slapen. Gewone soldaten die niet in een bed terecht konden leverden slecht 20 cent per nacht op.1
Helmond werd op 25 september 1944 bevrijd door Britse troepen. Al heel snel veranderde de stad in een rest centre, een legerplaats met onderhoudstroepen waar man en materieel konden uitrusten en opknappen. Hiervoor was ruimte nodig, veel ruimte. Scholen en andere openbare gebouwen werden gevorderd, maar ook particulieren kregen met inkwartiering te maken. De stad keerde vergoedingen uit. Dat kon oplopen tot 1,25 gulden als er een officier in een bed bleef slapen. Gewone soldaten die niet in een bed terecht konden leverden slecht 20 cent per nacht op.1
De foto's hebben als bijschrift Helmond, of nabij Helmond, maar lijken daar niet gemaakt. Ze tonen eenheden van het 3rd/4th Battalion, County of London Yeomanry (Sharpshooters) die met een vlot en onderdelen van Baileybruggen een kanaaloversteek aan het oefenen zijn. De foto's komen uit het archief van het National Army Museum in Londen.
Begin oktober 2021 werd er een nieuw boek in Helmond gepresenteerd. Nostalgie, Helmond in de jaren 1940-1950. Verhalen van Toen. Hierin verhaalt Jan van Dalen over zijn jeugd in de jaren ‘40 en ‘50 van de vorige eeuw. Van Dalen woonde in de Dijkschestraat in Helmond en maakte daar de bezetting en bevrijding mee. Het boek werd geïllustreerd met een aantal foto's, waaronder onderstaande met het bijschrift De bevrijders trekken Helmond binnen.
De Duitse bezettingstijd blijft een bron vol verhalen die blijkbaar nooit uitgeput raakt. Ook voor Helmond is men nog lang niet uitgepraat en ‘uitgeschreven’. Er is al heel wat gepubliceerd, een eerste golf dateert van direct na de bevrijding en in de bijna 77 jaren na Helmonds bevrijding is met name bij herdenkingsmomenten een behoorlijk aantal boeken en artikelen verschenen. Maar er is nog genoeg te onderzoeken, zoals de economische collaboratie die ook in het Helmondse bedrijfsleven plaatsvond.
Een briefkaartje naar een nichtje in Berlijn. Een Duitse militair, gelegerd in Helmond, stuurde op 23 mei 1942 dit kaartje met een kanaalgezicht uit Helmond. Te zien is de Veestraatbrug met daarachter de voetbrug over de Zuid-Willemsvaart in Helmond. Links zien we nog net achter de brug de oude kasteelpoort staan.
Het is 5 mei 2021, de online stadskrant 'In de buurt Helmond' besteedt aandacht aan de bevrijding van Helmond. Zij schreven: Het ging er hard aan toe, maar de ‘Norfolkdivisie’ vocht tot de stad bevrijd was. Veel inwoners brachten die laatste heftige dagen door in schuilkelders. 1 De Norfolkdivisie is een divisie die vaker voorkomt in de Helmondse analen van de oorlog. Een divisie die nooit bestaan heeft; waarom blijft dit toch elke keer weer terugkomen?
Al een aantal jaren doe ik onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog in Helmond. Je bent dan altijd op zoek naar nieuw materiaal dat nog niet bekend is in de Helmondse geschiedschrijving. Dit kan van alles zijn; dagboeken, brieven of foto's.
Dit is een incompleet overzicht van Helmonders die zijn onderscheiden voor hun daden in de Tweede Wereldoorlog. Enkel van de bronzen legpenning van de gemeente Helmond weten we dat deze compleet is, daar zijn er maar drie van uitgereikt. Heeft u meer namen voor op onze lijst? Of meer informatie, documenten of foto's van de personen die al op de lijst staan? Neem dan contact met ons op!
HELMOND - Dat hij iemand móest doden, daar had Hans Bertels (1923-2014) zijn leven lang last van. Nachtmerries waarin hij iemand om ‘Mutti’ hoorde roepen. Er was geen keuze: de Helmonder kwam aan het einde van de Tweede Wereldoorlog in een ‘hij-of-ik-situatie’ terecht.
Perry Vermeulen fietst deze zomer door De Peel. Langs alle oorlogspunten in de regio. Hij maakt daar onder andere gebruik van de fietsroutes van Death Valley de Peel. Deze week deed hij Helmond aan. Samen met europarlementariër Mohammed Chahim reed hij om en door de stad. Het verslag is op Perry's website te lezen.
Het is één van die foto's die om de zo veel tijd weer eens opduikt. Een foto van Britse troepen die chocola uitdelen aan dankbare Nederlandse burgers - op klompen uiteraard. Vaak wordt aangegeven dat de foto in Stiphout, Helmond is gemaakt. Een hardnekkig gerucht dat maar blijft rond dwalen.
Vandaag kunnen we in ons onderzoek naar de Helmondse oorlogsslachtoffers een interactieve kaart presenteren met daarop de woonadressen van de oorlogsslachtoffers. Over de actuele kaart van Helmond is een oude schuilplaatsenkaart uit 1943 geprojecteerd die de grootte van de stad in die tijd aangaf. Klik op onderstaande afbeelding om naar de kaart te gaan.
Na de struikelstenen ceremonies meldde zich een nazaat van houthandel J. Raaijmakers met een verhaal over een Joodse onderduiker bij huize 'De Raymaert' aan de Mierloseweg. Dit verhaal was nog niet bekend bij Heemkundekring Helmont.
We schrijven 11 mei 1940, op het moment van schrijven 80 jaar geleden: Ons vaderlands hart zwol! Alles naar buiten; ook bij onze overburen, de Eerwaarde Paters Capucijnen, stond 'n gedegen kwantum bewoners van 't bruine huis op de stoep; en... daar kwamen ze, heus! Voorop enkele rijen joelende kinderen, dan de drie gevangenen, geleid door politie en marechaussees die triomfantelijk de buitgemaakte geweren meevoerden; de parachutisten stapten met hooghartige onverschilligheid en brutale snuiten mee, de optocht werd gesloten door rijen van schreeuwende en tierende jongelui.1
Wij staan weer aan de vooravond van de jaarlijkse dodenherdenking en van de bevrijding van de enige militaire bezetting die Nederland de afgelopen twee eeuwen heeft meegemaakt. Een bezetting en oorlog, nu al weer 75 jaar geleden, die tot de laatste dagen toe volop doden tot gevolg had. Mensen, soms ver van huis, haard en gezin…
In vier maanden tijd reconstrueerde Jeroen Koppes het burgemeesterschap van Harmen Maas in de oorlogsjaren 1943 en 1944. Eén ding mist hij nog: een foto van de man.
Vandaag hebben we de biografie van Harmen Maas online gezet, de NSB-burgemeester van Helmond tussen 1943 en 1944. Maas werd op 13 september 1943 benoemd tot NSB-burgemeester van Helmond. Krap een jaar later, op 5 augustus 1944 werd hij door de NSB ontslagen. Zijn burgemeesterschap werd gekenmerkt door drank en een affaire met zijn secretaresse.
Vliegveld Helmond, indertijd niet in Helmond, maar net over de grens in Bakel, was bij de Britten bekend onder het nummer B86. Het lag op de plek van Rijpelberg en Berkendonk. Dat er filmbeelden van waren hadden we eigenlijk al vaker gehoord. Er staan diverse schermafdrukken van in hét boek over het vliegveld: Oorlogsvliegvelden van Gemert Bakel Helmond. Pas geleden dook de video op bij de Heemkundekring Helmont.
Ze werden gelokt met brood. En een stukje worst. Want de kampbewakers in Auschwitz wilden geen problemen. De familie Hanstein uit Helmond zou naar een ander kamp gaan, zo werd ze verteld. Maar de vrachtwagen stopte vijftig meter verderop bij de gaskamer.
Na de ceremonie op de Oorlogsbegraafplaats in Mierlo reed de Liberation Task Force door naar Mierlo-Hout. Hier werd door de wijk een lunch aangeboden en er vond een kleine ceremonie plaats bij het oorlogsmonument. Hierna reed de colonne door naar Stiphout en uiteindelijk naar het Basecamp in Son.
Afblijven! Dat kreeg de jonge Louis van de Werff vroeger te horen als hij het waagde om ook maar in de buurt te komen van de oorlogsdagboeken van zijn vader. Ik was zo nieuwsgierig. Er zaten ook allemaal krantenknipsels in, een persoonsbewijs en voedselbonnen uit de oorlog. Ik vond dat prachtig. Maar de dagboeken bleven lang gesloten voor Louis. Tot hij besloot ze vorig jaar allemaal te gaan lezen. Ik werd er helemaal ingezogen.
HELMOND - De 21 struikelstenen voor Holocaustslachtoffers in Helmond worden niet op één, maar verspreid over twee dagen onthuld. Op 25 en 26 september gebeurt dat met het nodige ceremonieel in aanwezigheid van nabestaanden, muzikanten en hoogwaardigheidsbekleders.
Een vreemd verzetskrantje, dat is het zeker. 'De Voorspeller', uitgegeven in Helmond op 31 augustus 1944, 1e jaargang, nummer 1. Vreemd omdat het krantje zich al meteen weer opheft: Met deze extra editie houdt De Voorspeller op te verschijnen. Mocht u meer informatie hebben over dit krantje, of over de redacteur 'Flip', laat het ons dan weten!
Vliegveld Helmond (B86) was een tijdelijk geallieerd vliegveld dat net over de gemeentegrens in Bakel was aangelegd. Het was enkel actief tussen 9 januari 1945 en 14 juli 1945. Luchtdoelartillerie was al veel eerder actief rond het in aanbouw zijnde vliegveld. Er vonden een aantal noodlandingen plaats en een aantal vliegtuigen stortte neer, op of vlakbij het vliegveld. Boswachter Stefanny van Dijk belde dat er een brokstuk gevonden was in een weiland ten zuiden van de oude slipschool in het bos aan de Ooftweg/Raktseweg. Zou het uit de Tweede Wereldoorlog komen?
Jeroen Koppes en Marian Bom hebben besloten hun beider fotoarchieven samen te voegen en online beschikbaar te maken. Het betreft in eerste instantie ruim 60 foto's uit de oorlog. De komende weken zullen meer foto's worden toegevoegd. Alle foto's zijn voorzien van een korte beschrijving, maar meer informatie is altijd welkom!
HELMOND - Het ijs moest eerst gebroken worden, maar vervolgens ging vrijdagochtend een duiker te water in de Zuid-Willemsvaart in Helmond. Op zoek naar niet afgegane explosieven uit de Tweede Wereldoorlog. Over het kanaal komt een brug, als onderdeel van de snelle fietsverbinding Helmond-Eindhoven. Voor de aanleg wil men er zeker van zijn niet op oude bommen te stuiten.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog woont Maurits Hertzberger met zijn katholieke vrouw Jet van Dijk in Stiphout en zit tot over zijn oren in het verzet. In 1943 moet hij noodgedwongen onderduiken. Zijn vrouw blijft achter met twee jonge kinderen en een Joods onderduikertje van vier jaar.
Net als in 2013, 2014, 2015 en 2016, met helaas een afwezigheid in 2017, waren we dit jaar weer bij de herdenking in Mierlo-Hout. Helaas was het al vroeg donker en regende het al de hele dag. De opkomst was ondanks het weer gelukkig wel groot. Zowel voor de Heilige Mis in de St. Luciakerk als de kransleggingen bij het monument.
HELMOND - Gerrit Manders (88) uit Helmond heeft de Tweede Wereldoorlog bewust meegemaakt. En hij kan zich er nog veel van herinneren. Zijn verhaal is nu in boekvorm verschenen, onder de titel 'Een Helmondse Kwajongen'.
Na de publicatie van 'Een Helmondse Kwajongen, de oorlogsherinneringen van Gerrit Manders' kreeg ik van een aantal mensen de vraag hoe groot STIWOT nu eigenlijk is en hoe het artikel tot stand is gekomen. STIWOT is een stichting die een aantal websites op internet beheert over de Tweede Wereldoorlog, waaronder deze. We zijn met een 60-tal vrijwilligers in binnen- en buitenland. Het artikel van Manders had niet gepubliceerd kunnen worden zonder de hulp van een aantal van hen.
HELMOND - Het NIOD heeft een bijzonder oorlogsdagboek openbaar gemaakt van Helmonder Frans Vincent. Tussen 1944 en 1945 schreef hij uitvoerig over het waarschijnlijk meest nerveuze jaar in de stadsgeschiedenis.
HELMOND - Helmond gaat de in de oorlog omgebrachte Sinti-familie Hanstein eren met herdenkingsstenen. Maar het blijkt lastig hun geschiedenis te ontrafelen. Het zou mooi zijn als bij de onthulling nazaten aanwezig zijn.
Zes jaar achtereen betekende het voorjaar in het huisje van de familie Meulendijks-Van der Kuijlen in de Botersteeg geen blijde lentebode maar een tijd van koortsachtige activiteit. Vader Meulendijks – van wie sinds begin 1943 geen levensteken meer was vernomen – zou dan terugkeren, de woning moest
Al een aantal maanden ben ik bezig met vastleggen van de oorlogsherinneringen van een inwoner van Helmond. Op een gegeven moment vertelt hij over een van zijn vrienden uit de oorlog: “Ik had een vriend, Felix, een heel sympathieke jongen, ook zijn ouders waren heel aardig. Er was wel één probleem, het waren Duitsers. Op een dag kwam Felix bij ons thuis. Ik heb hem uitgescholden voor vuile mof en hem een paar klappen gegeven. Hier heb ik nog altijd spijt van. Twee maanden later zijn ze naar Duitsland vertrokken.”
Nog steeds ben ik bezig met het uitwerken van interviews van ooggetuigen van de oorlog. Namen blijven altijd lastig te controleren. Uit één van de verhalen komt de volgende mededeling: ik moest elke dag te voet met een melkkan naar Kato de Slijper. Hoe zij aan die naam kwam, Joost mag het weten. Na doorvragen wist de geïnterviewde zich nog wel te herinneren dat de vrouw ergens in de Heistraat in Helmond woonde en dat ze vermoedelijk in het echt Duimelings heette. Dat was alles. Een zoektocht naar Kato begon.
Via de familie Anjema kregen we onderstaande foto en briefje binnen over Hendrik Anjema. Hendrik Anjema werd tijdens de bevrijding van Helmond neergeschoten. Via het briefje werd het nieuws van het overlijden zeven maanden later door zijn vrouw aan hun zoon medegedeeld. Het briefje is kort, veel te kort, en snel geschreven. Een kennis, Mien Verbeek, stond te wachten om het te bezorgen...
Op 16 mei 1944 werd de familie Hanstein aangehouden op het woonwagenkamp Scheidijk in Helmond en op transport gezet naar kamp Westerbork. Twee personen wisten tijdens de tocht naar het politiebureau te ontsnappen en overleefden de Tweede Wereldoorlog. De rest van de familie werd omgebracht met uitzondering van Stephanus (Tatta) Hanstein, die verschillende concentratiekampen overleefde.
Uw stadshistoricus behoort inmiddels tot de ‘grijze golf’, senior dus. Maar wel van de na-oorlogse generatie. Toch blijkbaar voor velen een gedenkwaardige scheidslijn: van voor of na de oorlog. En die vooroorlogse generatie begint ons natuurlijk (en dan in de letterlijke zin) steeds meer te ontvallen. Een gat in ons collectief geheugen dreigt, een gat dat niet zomaar opgevuld kan worden.
De afgelopen maanden is mij al meermaals gevraagd of het onderzoek naar de Helmondse oorlogsslachtoffers al was afgerond. Het antwoord was helaas altijd nee. Het bijzondere verhaal van Cornelis Hammecher bleef mij achtervolgen. Al in 2015 begon het onderzoek, maar het leverde weinig op. Tot ik begin dit jaar contact kreeg met de familie. Wat is het verhaal van Cornelis Hammecher?
Soms kom je tijdens het onderzoek naar Helmond in de Tweede Wereldoorlog bronnen tegen waar je meer van wilt weten. In een aantal boeken werden namelijk passages aangehaald uit ooggetuigenverslagen van medewerkers van de Helmondse textielfabrikant Vlisco. Deze zouden in de oorlog, of vlak er na, geschreven zijn en in de jaren '50 en '60 herdrukt in het personeelsblad 'De Rakel' van de Vlisco. Je wilt als onderzoeker dan graag terug naar de bron. Vooral ook omdat er niet veel verslagen zo vroeg al op papier gezet zijn.
Op den Deurneschen weg ondervonden de Helmonders, die het eerst met de stootgroep der Duitschers in contact kwamen, hoe nooit-verwacht-bescheiden de verlangens dezer mannen waren: ze vroegen alleen wat water voor den dorst! Zo omschreef De Zuidwillemsvaart het binnenvallen van Duitse troepen in Helmond op 11 mei 1940. Een dag eerder waren ze de Nederlandse grens gepasseerd. De Zuidwillemsvaart zou naar mate de oorlog vorderde verder onder Duitse controle komen te staan. In de eerste editie na de inval, op woensdag 15 mei 1940, werd onderstaand stuk over de inname van Helmond gepubliceerd. Het is een interessant stuk, vooral om de zaken niet verteld worden.
Het verhaal1 heeft alle kenmerken van een spannend jongensboek. Wij schrijven 23 mei 1940, de Duitse bezetting is een feit. In Helmond woont aan de Zuid Parallelweg 22 een Duitser, G.F. Potzler. Hij hield een lijstje bij van Helmondse burgers die niet Duitsgezind waren. Arthur Seyss-Inquart was een week eerder benoemd tot Rijkscommissaris van Nederland.2 Hij maakte die nacht een tussenstop bij een oude kennis in Helmond, Potzler. Uiteraard was de Britse geheime dienst hiervan op de hoogte en om 21:17 uur op de 23ste werd Pilot Officer Wilfred J. Lewis3 er in zijn bommenwerper op uitgestuurd om het huis te bombarderen.4 Maar was dit wel zo? Was de Britse geheime dienst op de hoogte en gaven ze Lewis die opdracht mee?
Vandaag was het 72 jaar geleden dat Helmond werd bevrijd en werd de jaarlijkse herdenking gehouden in het Hortensiapark. Naast muziek en de kranslegging hield burgemeester Blanksma een toespraak. In haar toespraak haalde ze twee families aan die in de Tweede Wereldoorlog waren omgekomen. De familie [bioid]64793,Coppel[/bioid] en Koppens. Onder andere voor deze families staan Stolpersteine gepland in de gemeente. Waar de familie Coppel wel op het monument staat, staat de familie Koppens dat niet. Dit komt omdat zij maar een zeer korte tijd in Helmond ondergedoken waren alvorens ze werden opgepakt en afgevoerd.
Net als de drie voorgaande jaren waren we ook dit weer naar de herdenking in Mierlo-Hout gereden. De herdenking begon met een Heilige Mis in de St. Luciakerk in Mierlo-Hout, waarna gezamelijk, onder begeleiding van enkel jeeps uit de oorlog naar het monument gelopen werd. Aldaar werden toespraken gehouden en de Last Post gespeeld. Hierna volgde de kransleggingen door de gemeente en de Stichting Herdenkings Monument Mierlo-Hout. De kinderen van de plaatselijke basisschool legde vervolgens bloemen en kaarsjes bij het monument.
Via de gemeente Helmond kwamen wij in contact met Henk van Kuyen uit Vlijmen. Hij is bezig met zijn familiegeschiedenis en vond tussen de stukken van zijn ouders een handgeschreven brief van Tom Storr. Een Britse soldaat die in Helmond gelegerd was. Het bijzondere aan de brief is dat deze in het Nederlands geschreven is. Hij vroeg om meer informatie en zo begon onze gezamenlijke zoektocht naar de achtergronden van deze brief:
Het onderzoek naar de gebeurtenissen in Helmond in de Tweede Wereldoorlog zorgt er ook voor dat je op veel rommel- en boekenmarkten komt om te kijken of er nog pareltjes over Helmond tussen liggen. Zo ook afgelopen zaterdag op de boekenmarkt in Sint-Oedenrode. Over Helmond vonden we helaas niks, maar wel het boek Zij vochten op de Zeven Zeeën. Het boek is geschreven door K.W.L. Bezemer en werd oorspronkelijk uitgegeven in 1954. Wij vonden een tweede druk uit 1956 voor welgeteld twee euro. Iedereen met een beetje interesse in de Nederlandse maritieme geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog zal het wel kennen. Het boek heeft zelfs een eigen Wikipedia-artikel.
Het onderzoek naar de Helmondse oorlogsslachtoffers op het monument in het Hortensiapark levert steeds meer resultaten op. Het wordt vooral ook steeds duidelijker waarom er gegevens niet kloppen op het monument. Bepaalde informatie was indertijd gewoon niet overal voorhanden. [bioid]50998,Pieter Arnout Fentener van Vlissingen[/bioid] is daar een voorbeeld van.
Op 22 september van dit jaar werd de herdenking gehouden bij het bevrijdingsmonument in Stiphout. Wij hadden net de plaquettes op het monument laten aanpassen naar de correcte eenheden: het 23rd Hussars en het 8th Battalion, The Rifle Brigade. Twee dagen later kregen we eindelijk antwoord op een mailtje dat we al twee maanden eerder hadden verstuurd: Yes the 23rd Hussars and the 3rd Royal Tank Regiment did liberate Stiphout on 22nd September 1944.
De aanvullingslijst die sinds 2001 in de St. Josef Gedachtenis Kapel hing is vanavond tijdens de herdening van bevrijding van Helmond aangepast. Het lijstje is een tijdelijke oplossing totdat het onderzoek afgerond is en er misschien gekeken kan worden naar nieuwe gegrafeerde glasplaten voor in het monument.
Net als de twee voorgaande jaren, waren we ook dit jaar weer bij de herdenking van de bevrijding van Mierlo-Hout op 22 september. In de stromende regen werd de herdenking onder grote belangstelling gehouden. Speciaal dit jaar was de aanwezigheid van een Sherman-tank. Deze tanks waren ook betrokken bij de bevrijding van Mierlo-Hout. Verder waren er veel motoren, jeeps en andere voertuigen van Lucky Seventh, WarWheels '40-'45 en Club Wheels aanwezig. De herdenking is dit jaar voor het eerst georganiseerd door de stichting HMMH (Herdenkingsmonument Mierlo-Hout). Deze stichting is dit jaar in het leven geroepen om de continuiteit van de herdenkingen in Mierlo-Hout te waarborden.
Ons onderzoek naar Helmondse oorlogsslachtoffers levert soms opmerkelijke bijvangst op. Op een bijeenkomst van slagveldgidsen spraken we een gids uit Nuenen. Refererend aan de correcties dacht hij dat we het over het monument in Stiphout hadden, want daar stond volgens hem een verkeerd bataljon op de panelen. Eigenlijk wilden we het niet geloven, nog een monument met een fout? Zou het waar zijn?
Naast een aantal correcties hing er in het oorlogsmonument in Helmond een lijstje met drie namen als aanvulling op de plaquettes die er al hingen. Twee daarvan hebben we ondertussen behandeld; Natan Andriesse en Willem Wijnen. Johannes Koppenens behandelen we hier.
Het is even stil rond ons onderzoek naar de Helmondse oorlogsslachtoffers die vermeld staan in het oorlogsmonument in Helmond. Wij zitten echter niet stil: er komt nog meer aan, nog veel meer. Momenteel zijn we extra bronnen aan het verzamelen en één daarvan is De Aabode.
Geruime tijd, het is een tijdsbepaling die ons al maanden bezighoudt. Het staat in één van de criteria voor opneming op het oorlogsmonument in Helmond. De betreffende personen moeten geruime tijd in Helmond gewoond hebben of ten gevolge van een oorlogshandeling in Helmond zijn overleden.
We zijn er al bijna een jaar mee bezig, de Helmondse oorlogsslachtoffers. Naast een aantal toevoegingen zijn er ook een aantal correcties al bekend. Deze zullen we hieronder behandelen. De meest opmerkelijke is die van [bioid]66484,Willo Martens[/bioid]. 4 mei j.l. stond er een artikel van Hans van de Ven over hem in het ED. Er stond; omgekomen in Kroatië. Kroatië? Op het monument stond toch Bosnië?
Het begon allemaal vorig jaar met het uitzoeken van de Helmondse oorlogsslachtoffers. Na een aantal maanden kunnen we Johanna van der Zwaan en Willem Wijnen als Helmondse oorlogsslachtoffers aanmerken. Door de nodige media-aandacht kwamen er ook veel reacties van buitenaf. Vooral die reacties maken het lastig om uit te zoeken; het zijn namelijk namen die bij de projectgroep twintig jaar geleden niet bekend waren. Dat betekent eigenlijk ook dat het RHCe, als opvolger van het Helmonds Archief, er weinig informatie over heeft. Er volgde dan ook een bezoek aan het oorlogsarchief van het Rode Kruis in Den Haag om de nodige informatie boven water te krijgen.
Al een aantal maanden zijn we bezig met de namen van de Helmondse oorlogsslachtoffers in het kapelletje in Helmond. Er is al erg veel informatie binnen gekomen en dat is nog steeds gaande. Een naam die al jaren op een briefje in de kapel hangt, kunnen we nu ook definitief aan de lijst toevoegen. Het gaat om Willem Wijnen, geboren op 6 oktober 1923 in Helmond en overleden in concentratiekamp Neuengamme bij Hamburg op 3 april 1945, net een maand voor de bevrijding.
Kent u nog Helmondse oorlogsslachtoffers die nog niet vermeld staan in de gedachteniskapel in het Hortensiapark en daar wel een plekje verdienen? Geef de namen dan door. Ook meer achtergrondinformatie over de Helmondse oorlogsslachtoffers is van harte welkom.
Het onderzoek naar Helmondse oorlogsslachtoffers bracht al het verhaal van mevrouw Bakker boven tafel. Ondertussen hebben we ook Sanne Vonk en Jeroen van der Heijden gesproken. Sanne Vonk heeft twintig jaar geleden het boek Onder de Bescherming van de Engel Gabriël geschreven. Jeroen van der Heijden heeft daar aan ook meegewerkt en heeft daarnaast diverse andere verhalen voor de Heemkundekring Helmond Peelland geschreven. Beide kwamen met heel veel tips over waar wij meer informatie konden vinden. Er kwam ook één klein verzoekje; vind Max voor ons.
Dat het veel meer werk zou zijn als ik in eerste instantie had gedacht was al duidelijk in mijn vorige bericht over de Helmondse oorlogsslachtoffers. Drie maanden later kom ik langzaamaan verder. Families beginnen zich te melden en informatie druppelt binnen. Helaas heb ik het archief van de oorspronkelijke werkgroep nog niet kunnen vinden. Deze is (nog) niet aanwezig in het regionaal archief en de gemeente Helmond heeft het nog niet kunnen localiseren.
Maandag 25 september 1944, een week na de bevrijding van Eindhoven, werd Helmond bevrijd. Helmond lag niet direct in de corridor naar het noorden, het duurde daarom even voordat de Britse eenheden van het Royal Norfolk Regiment Helmond bevrijdde. Drie dagen eerder, op 22 september, was het westelijk deel van Helmond namelijk al bevrijdt. Helaas waren alle bruggen over het kanaal door de Duitsers opgeblazen, waardoor ze onderlangs via Someren en Asten moesten oprukken. Vandaag stond Helmond daar bij stil, met onder andere kransleggingen en toespraken van de burgemeester en de heer Parker, die in Helmond gelegerd was.
We zijn nog steeds druk met het verwerken van alle fotoverslagen van de herdenkingen dit weekend, maar de herdenkingen houden daar niet mee op. De rest van de regio werd ook langzaamaan bevrijd. Zo ook Mierlo-Hout, nu onderdeel van Helmond, dat op 22 september 1944 door Britse troepen werd bevrijd. Vorig jaar, waren we er ook al bij, en afgelopen dinsdag trok de Liberation Task Force ook langs dit momument. De herdenking begon met een dienst in de St. Lucia kerk, gevolgd door toespraken en kransleggingen bij het monument. De familie van de Britse 2e Lt. Bruce John Millar was ook aanwezig, waarbij zijn zwager een toespraak hield.
Na Weert, Valkenswaard en Mierlo kwam de Liberation Task Force vandaag rond het middaguur in Mierlo-Hout (Helmond) aan. Ook hier stonden mensen weer rijen dik te wachten en waren er een aantal schoolklassen om de 'bevrijders' te begroeten. De burgemeester van Helmond, mevrouw Blanksma-Van den Heuvel, was aanwezig om iedereen welkom te heten. Na een korte ceremonie bij het bevrijdingsmonument werd er een lunchpauze ingelast alvorens de colonne verder reed in de richting van Son. Daar komen alle colonnes vanavond samen om morgen via de Bailey-brug naar Grave te rijden.
Af en toe heb je van die dagen dat je even denkt 'wat zal ik nu eens gaan doen'. Ik wist toevallig dat ik ooit eens foto's had gemaakt van de panelen met namen in het Helmondse oorlogskapelletje. Die namen stonden nog niet bij het monument op de website, dus toch maar 'even' toegevoegd. Het bleken er iets meer te zijn dan in eerste instantie gedacht...
Mierlo-Hout was voor de gemeentelijke herindeling van 1968 een apart dorp en nog geen onderdeel van Helmond. Ze vieren de bevrijding dan ook drie dagen eerder dan in Helmond zelf bij een in 2011 geplaatst monument bij de spoorwegovergang aan de Houtse Parallelweg.