Het is ondertussen ruim drie jaar geleden^[1] dat ik schreef over de ontdekking van een "nieuwe" foto van de Veestraatbrug in oorlogstijd. Nieuw was de foto uiteraard niet, hij was namelijk in 1944 genomen, maar voor de geschiedschrijving over Helmond kwam hij wel degelijk als een verrassing. Het bijzondere is, dat er op die foto een brug op de plek van de oude te zien is. Op andere foto’s is vrijwel altijd de tijdelijke brug schuin naast de opgeblazen Veestraatbrug te zien.

De tijdelijke, schuine Baileybrug naast de opgeblazen Veestraatbrug. Bron: Fotoarchief Jeroen Koppes.

De Veestraatbrug in Helmond lag en ligt, over de Zuid-Willemsvaart tussen de Veestraat en de Steenweg. Vroeger was dit een knooppunt van verkeersaders. De Steenweg/Veestraat was de hoofdroute door de stad, op de weg van Eindhoven, via Helmond naar Deurne en het oosten. De Zuid-Willemsvaart liep daar dwars door de stad. In de jaren '90 van de vorige eeuw werd deze om de stad heen geleid^[2], al dijde Helmond al snel verder over de omleiding uit. Het gedeelte door de stad werd steeds minder bevaren, daarom werden de bruggen vast gelast. Ook het autoverkeer volgt tegenwoordig andere routes. Grote wegen om en dwars door de stad, zorgden ervoor dat de route via de Steenweg/Veestraat niet meer gebruikt hoefde te worden. De Veestraat werd als deel van het centrum voetgangersgebied.

Terug naar september 1944, waar de Veestraatbrug de belangrijkste verkeersader door de stad was. De Duitsers wisten dit ook en aan de vooravond van operatie Market Garden werd de brug van springladingen voorzien. Op 22 september 1944 was het westelijk deel van Helmond, tot aan het kanaal, door de Britten bevrijd. Die middag, vlak voordat de Britten naderden, werd de Veestraatbrug als een van de laatste in Helmond opgeblazen.^[3] De Britten wisten uiteindelijk het oosten van Helmond op 25 september te bevrijden. De Helmonders hadden ondertussen zelf al met een paar planken uit de opgeblazen brug provisorisch een voetgangersoversteek weten te maken.^[4]

Tijdelijke planken over de resten van de oude brug. Bron: Fotoarchief Jeroen Koppes.

Op de dag van de bevrijding werd er gekeken hoe de Zuid-Willemsvaart het beste overgestoken kon worden. De Helmondsche courant in 1947 verhaalde wat er werd overlegd:

"De [Britse] kolonel […] kwam "dit geval" ook bekijken en in z'n haast heeft deze voortvarende officier al 'n heel radicale oplossing willen doorvoeren. Doordat bij het opblazen der brug het landhoofd aan de zijde der Veestraat was vernield, waren de liggers van het brugdek te kort geworden. Daar geen langere overbruggingsbalken voorhanden waren, viel aan het snel slaan van een vaste noodbrug niet te denken. Maar dan rekende men buiten de ingenieuze kolonel! Hij keek eens om zich heen en meteen had hij de oplossing gevonden. De kolonel stelde – alsof het de gewoonste zaak ter wereld was! – voor villa "West-End" of het gebouw der Amsterdamse Bank "even" op te blazen en het puin door bulldozers in het kanaal te schuiven. De "brede sloot" was dan in 'n minimum van tijd ter plaatse waar men er over wilde gedempt!"^[5]

De reactie van de Rijkswaterstaat-vertegenwoordigers was ietwat verbouwereerd: "Als zo iets dan toch moet, dan "West-End" maar." Gelukkig wisten ze de Britten ervan te overtuigen, dat het dempen van het kanaal grote problemen tot gevolg zou hebben. Niet alleen blokkeerde het de scheepvaart, maar ook de waterafvoer, waardoor er kans op overstromingen zou ontstaan.^[6] De genoemde kolonel werd gerapporteerd als van de Royal Monmouthshire Royal Engineers.^[7] De commandant van de Company was een majoor, waardoor deze kolonel vermoedelijk van de VIII Corps Engineers was.

Op dezelfde dag nog werd besloten om een Class 40 Baileybrug te bouwen.^[8] Met een maximaal draagvermogen van 40 ton was deze brug geschikt voor alle geallieerde voertuigen en tanks. De brug kwam naast de oorspronkelijke Veestraatbrug te liggen, schuin van de Steenweg richting de Gedempte Haven en Watermolenwal. Het militaire en burgerverkeer kon hierdoor weer oversteken en de routes door de stad volgen.

De brug werd in de nacht van 25 op 26 september geslagen door de genie van het Britse VIII Corps. De 101st Monmouthshire Field Company onder leiding van Major I.W. Taylor^[9] startte met de bouw van de brug, die om 08:00 uur de volgende ochtend klaar moest zijn. Dat haalde men net niet, maar om 09:30 uur kon gemeld worden dat de brug zojuist was opgeleverd. Hoe belangrijk deze brug voor de opmars was, bleek wel uit het feit dat hij nog dezelfde dag van luchtafweer werd voorzien.^[10]

De tijdelijke Veestraatbrug op de plek van de opgeblazen brug. Bron: Tim Gainsford.

Helemaal optimaal was deze oversteek niet, men kon namelijk niet rechtdoor vanuit de Steenweg de Veestraat inrijden. Er werd dan ook besloten een nieuwe Baileybrug te leggen over de resten van de oude Veestraatbrug. Deze Class 70 Baileybrug werd met twee rijbanen uitgevoerd.^[11] Het is die brug die vastgelegd is op de foto die we in 2021 ontdekten en waarop een militaire vrachtwagen, die net de brug passeerde en de Veestraat in reed, te zien is.

Ook deze oplossing was nog niet optimaal. Een vaste brug belemmerde het scheepsvaartverkeer. Er was destijds nog geen omleiding van de Zuid-Willemsvaart gegraven, alle schepen moesten ook door de stad. Met vaste bruggen was dat geen optie. De eerder aangehaalde krant schreef verder:

"Nu hadden de Britten in hun legerplan niet op het aanleggen van beweegbare bruggen gerekend; zij wilden overal vaste bruggen op 5 meter hoogte boven het water slaan. Kolonel Shelbourne kon er van worden overtuigd, dat dit in Helmond niet ging en keurde goed dat hier 'n hefbrug werd geconstrueerd."^[12]

Colonel Clifford Percy Shelbourne was de commandant van de 2nd Port Construction and Repair Group.^[13] Hij had aan het begin van de oorlog al een George Medal gekregen voor zijn werk bij het ruimen van bommen.^[14] Hij was onder andere betrokken bij het herstel van de havens van Caen, Dieppe en Calais, en werd aan het eind van de oorlog benoemd als Officer in de Order of the British Empire (OBE).^[15]

Op 7 december 1944 kreeg Shelbourne de opdracht om de werkzaamheden in Calais over te dragen aan de 5th Port Construction and Repair Group en zich op te maken om de kanalen rond Nederweert bevaarbaar te gaan maken. Hiervoor werd een verkenningseenheid vooruitgestuurd, die op 10 december vertrok en de Zuid-Willemsvaart verkende. Er werden ook verkenningen uitgevoerd van de Maas, het Wilhelminakanaal en het Eindhovens kanaal. Op 14 december raakten twee militairen van de verkenningseenheid vermist. Ze bleken opgepakt te zijn aan de Maas door een Canadese eenheid, die hen na een ondervraging weer liet gaan. Op 22 december rondde de eenheid haar verkenning af en keerde terug naar Frankrijk.^[16]

Begin januari 1945 kreeg de 2nd Port Construction and Repair Group haar definitieve opdracht: ‘Maak de Zuid-Willemsvaart bevaarbaar tussen de Belgische grens (onder Budel-Dorplein) en de Maas bij Den Bosch’. De 937th Port Construction and Repair Company werd belast met het deel van Sluis 8 tot aan Den Bosch en was daarmee verantwoordelijk voor alle bruggen in Helmond.^[17]

Hierdoor werd deze Company ook verantwoordelijk voor de Veestraatbrug in Helmond. Echter, deze brug werd nog steeds druk gebruikt door de bevoorradingstroepen van de geallieerde legers. Met operatie Veritable voor de deur werd dan ook besloten dat deze brug pas ruim een week na de start van de operatie vervangen mocht worden.^[18] Deze begon op 8 februari, maar het zou nog tot 5 maart duren voordat het werk aan de brug kon beginnen.^[19]

Daarna gaat het snel, op 9 maart kon gerapporteerd worden dat de tijdelijke brug verwijderd was, de resten van de opgeblazen originele brug uit het kanaal waren gehaald en de funderingen op beide oevers aangebracht. Een week later werd gemeld dat het brugdek klaar was en de torens geplaatst waren. Op de 12de was de brug al opengegaan voor het verkeer, enkel de lieren en contragewichten hoefden toen nog geplaatst te worden. Op 31 maart kon worden gemeld dat de brug helemaal klaar was en het kanaal tussen Sluis 8 (ten zuiden van Helmond) en Den Bosch bevaarbaar was gemaakt.^[20]

Tot nu toe was ons nog nooit een foto van de hefbrug onder ogen gekomen. Tot ik een e-mail kreeg van Graeme Dell. Zijn vader, Sapper George William Dell, diende in Noord-Afrika en Europa, en had een aantal foto's gemaakt. Een paar waren gemaakt in Europa, maar het duurde even totdat Graeme het kasteel van Helmond op één van de foto's wist te identificeren. Hij vond daarna mijn artikel over de andere foto van de Veestraatbrug en wist aan de hand van de gebouwen zijn foto te identificeren.^[21] In Europa diende zijn vader bij de 14 Electrical and Mechanical Company van de Royal Engineers.^[22]

De Veestraathefbrug. Bron: Graeme Dell.

De foto is bijzonder, omdat deze de hefbrug laat zien, gemaakt uit Baileyelementen. Er vaart een schip onder door, waardoor nog duidelijker is dat het een hefbrug is. Interessant op de foto is de vaste voetbrug aan de rechterkant, die indertijd over het kanaal ging. Langs de hefbrug is aan beide kanten een voetpad gemaakt. Een aantal planken op de uitstekende liggers, voorzien van een reling van opstaande ijzeren staven, waren verbonden met een eenvoudig touw.

Over dit touw werd al snel geklaagd door Helmondse ambtenaren. Niet alleen was de reling onveilig, tussen de planken van het voetgangersdeel zaten ook tussenruimtes. Bij drukte zou dit wel eens gevaarlijk kunnen zijn. Op 12 april 1945 werd aan de Britse Town Major van Helmond gevraagd of dit aangepast kon worden. Een aantal dagen later, op 20 april, was het al verbeterd en had het voetgangersdeel een aaneengesloten dek en een houten reling.^[23] Het lijkt er op dat dit op bovenstaande foto reeds was aangebracht.

Wanneer de foto precies is gemaakt, is lastig te achterhalen. Graeme vermoedt ergens in juli of augustus 1945, toen zijn vader verlof had.^[24] Helmond was een rustcentrum voor militairen, de kans dat hij toen in Helmond was, is aannemelijk. De brug was toen in ieder geval in gebruik. Tussen de foto's zaten ook twee foto's van de S.H.A.E.F. expo in Antwerpen. Deze tentoonstelling van allerlei oorlogstuig werd op 1 juni 1945 geopend en sloot eind juli weer.^[25]

Eind juli 1945 gingen er binnen de gemeente Helmond al stemmen op om de hefbrug te laten vervangen. De torens van de brug belemmerden het zicht in de bochten te veel. Een ophaalbrug, zoals er altijd gelegen had, kwam daarom beter uit.^[26] Heel vreemd was dat niet, want al tijdens de bouw in de nacht van 17 op 18 maart reed er een tanktransporter tegen een van de torens aan. Dit gebeurde nog een keer op 31 maart, toen zelfs op klaarlichte dag.^[27] In juli 1946 werd opdracht gegeven tot het vervangen van de hefbrug. De N.V. Koninklijke Nederlandsche Machinefabriek, voorheen E.H. Begemann uit Helmond, bouwde de brug waarna deze op 19 juli 1947 officieel werd geopend.^[28] Deze brug ligt er nu nog.

Zelfs 80 jaar na de bevrijding kan er dus nog nieuw materiaal over de oorlog in Helmond opduiken. Dat is toch mooi om te zien!

Noten

1. TracesOfWar.nl, "Nieuwe" foto van de Veestraatbrug in Helmond, geraadpleegd op 03-08-2024.
2. BHIC.nl, Zuid-Willemsvaart, geraadpleegd op 03-08-2024.
3. RHC-Eindhoven, 12242 Luchtbescherming Helmond, doos 1.
   Dagboek Alphons Niessen, 22-09-1944.
4. Helmondsche Courant, 18-07-1947.
5. Helmondsche Courant, 18-07-1947.
6. Helmondsche Courant, 18-07-1947.
7. Helmondsche Courant, 18-07-1947.
8. The National Archives, WO 171/287, VIII Corps G, Aug-Sept 1944.
   Watson, G., Militiamen And Sappers: A History Of The Royal Monmouthshire Royal Engineers, pagina 152.
9. Helmondsche Courant, 18-07-1947.
   The Militia Journal, The Royal Monmouthshire Royal Engineers (Militia), 02-12-2021.
10. The National Archives, WO 171/287, VIII Corps G, Aug-Sept 1944.
11. The National Archives, WO 171/5875, 2nd Port Construction and Repair Group, 1945.
12. Helmondsche Courant, 18-07-1947.
13. The National Archives, WO 373/83/603, Citation, Clifford Percy Shelbourne, 1945.
    The National Archives, WO 171/1419, 2 Port Construction and Repair Group, 1944.
    RHC-Eindhoven, 11004 Gemeentebestuur Helmond, 1942-1967,1044 Bruggen. Herstel van oorlogsschade.
14. The Royal Engineers Association, George Medal, geraadpleegd op 03-08-2024.
    The National Archives, WO 373/83/603, Citation, Clifford Percy Shelbourne, 1945.
15. The National Archives, WO 373/83/603, Citation, Clifford Percy Shelbourne, 1945.
16. The National Archives, WO 171/1419, 2 Port Construction and Repair Group, 1944.
17. The National Archives, WO 171/5875, 2nd Port Construction and Repair Group, 1945.
18. The National Archives, WO 171/5875, 2nd Port Construction and Repair Group, 1945.
19. The National Archives, WO 171/5687, 937th Port Construction and Repair Company, 1945.
20. The National Archives, WO 171/5687, 937th Port Construction and Repair Company, 1945.
21. Mail Graeme Dell, 09-07-2024.
22. Mail Graeme Dell, 02-08-2024.
23. RHC-Eindhoven, 11004 Gemeentebestuur Helmond, 1942-1967,1044 Bruggen. Herstel van oorlogsschade.
24. Mail Graeme Dell, 02-08-2024.
25. BunkerMuseumAntwerpen.be, S.H.A.E.F. expo, geraadpleegd op 03-08-2024.
26. RHC-Eindhoven, 11004 Gemeentebestuur Helmond, 1942-1967,1044 Bruggen. Herstel van oorlogsschade.
27. The National Archives, WO 171/5687, 937th Port Construction and Repair Company, 1945.
    The National Archives, WO 171/5875, 2nd Port Construction and Repair Group, 1945.
28. RHC-Eindhoven, 11004 Gemeentebestuur Helmond, 1942-1967,1044 Bruggen. Herstel van oorlogsschade.
    Helmondsche Courant, 18-07-1947.