Waffen-SS

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de manschappen van de Waffen-SS gevreesd vanwege hun meedogenloosheid, wreedheid en hun fanatieke vechtlust. Er ontstond een mythe rond de Waffen-SS als politiek elitekorps dat in haar strijd voor het nationaalsocialisme geen grenzen kende. Waffen-SS’ers waren onvoorwaardelijk trouw aan Adolf Hitler en hun leiders, wat het SS-motto “Meine Ehre heisst Treue” (mijn eer heet trouw) nog eens benadrukte. Toen na de oorlog de feiten over de Waffen-SS steeds meer de mythe verdrongen, bleek dat de Waffen-SS niet het politieke elitekorps was waarvoor het door velen werd aangezien.

In dit artikel zal de mythe ontkracht worden en zal een beeld gegeven worden van de ontwikkeling van de Waffen-SS tot een heterogene organisatie waarbinnen tal van volkeren streden in dienst van het nationaalsocialisme. Het zal duidelijk gemaakt worden dat een eenduidig oordeel over de Waffen-SS niet te vellen valt doordat de verschillen tussen onderlinge eenheden van de Waffen-SS groot waren. Daarnaast maakte de organisatie gedurende haar bestaan zoveel veranderingen door dat een oordeel over de Waffen-SS niet alleen per eenheid verschilt, maar ook in tijd.

De veranderingen binnen deze gewapende tak van de SS en haar verschillende eenheden staan centraal in dit artikel. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de veldslagen waarbij de Waffen-SS betrokken was en de oorlogsmisdaden die gepleegd werden door de organisatie. Het artikel zal vooral een algemeen beeld schetsen van de geschiedenis van de Waffen-SS en zal niet ingaan op alle details. De Waffen-SS was zo’n complexe en veelzijdige organisatie dat het ondoenlijk zou zijn om in dit artikel de complete geschiedenis te verwerken.

Vanaf 1939 richtte Heinrich Himmler zich, naast de ontwikkeling van het politieapparaat, de oplossing van het "Joodse vraagstuk" en een vergroting van zijn macht in het oosten, vooral op de uitbreiding van de Waffen-SS. Wat Ernst Röhm niet lukte, de ontwikkeling van een leger binnen de SA-gelederen, lukte Himmler binnen de SS wel. De Waffen-SS werd in oktober 1939 in het leven geroepen en kwam voort uit de volgende bestaande gewapende formaties binnen de SS die bemand waren met fulltime, professionele en goed getrainde soldaten:

• SS-Verfügungstruppen (SS-VT)
• Totenkopfverbände (SS-TV)
• Leibstandarte “Adolf Hitler”

De SS-Verfügungstruppen (parate SS-troepen) werden in 1934 ontwikkeld en kwamen gedeeltelijk voort uit Politischen Bereitschaften (politieke reservetroepen) en Sonderkommando’s (bijzondere commando’s). Op 24 september 1934 was toenmalig minister van oorlog, Werner von Blomberg, akkoord gegaan met de oprichting van de SS-VT bestaande uit drie regimenten. Door de permissie van de minister was het monopolie van de Wehrmacht op het dragen van wapens verbroken. Uit de Politische Bereitschaften Württemberg en München werd de SS-Standarte “Deutschland” (1) gevormd. In dezelfde periode werd de basis gevormd voor de SS-Standarte “Germania” (2).

In maart 1933 was de Leibstandarte “Adolf Hitler” opgericht vanuit de Stabswache “Berlin” (3). De Stabswache “Berlin”, onder leiding van Josef Dietrich was belast met de beveiliging van Adolf Hitler en meerdere mannen binnen deze beveiligingseenheid hadden ooit ook gediend in de Stoßtrupp “Adolf Hitler”. De Leibstandarte “Adolf Hitler” bestond in het begin uit 120 man en bleef onder leiding staan van Dietrich. Uiteindelijk werd de Leibstandarte “Adolf Hitler” binnen de SS-VT opgenomen. Vanaf 1934 stond deze eenheid bekend als Leibstandarte-SS “Adolf Hitler”. De eenheid bleef verantwoordelijk voor de beveiliging van Hitler, maar kreeg daarnaast ook een militaire functie.

De SS-Standarte “Deutschland” en de Leibstandarte-SS “Adolf Hitler” namen deel aan de bezetting van het Rijnland in 1936 en marcheerden in 1938 samen met de Wehrmacht Oostenrijk binnen na de annexatie van dat land (de Anschluss). De in maart 1938 in Wenen gevormde SS-Standarte 3 werd omgevormd tot de SS-Standarte “Der Führer” en maakte vanaf dat moment ook deel uit van de SS-VT. Naast de vier genoemde Standarten maakten ook andere formaties, waaronder een inlichtingendienst, deel uit van de SS-VT.

De SS-VT bestond uit dienstplichtige vrijwilligers die geselecteerd werden volgens de ideologische standaarden van de partij en de SS. Het commando over de SS-VT was tweedelig. Wanneer de eenheden werden ingezet ten bate van de binnenlandse veiligheid stonden ze onder het directe bevel van de Reichsführer-SS Himmler. Het opperbevel van de Wehrmacht (OKW) voerde echter het commando over de eenheden wanneer de SS-VT deel uitmaakten van de oorlogskrijgsmacht. In geval van mobilisatie kon Hitler het bevel geven om de SS-VT op te roepen voor oorlogsdienst. Deze beslissing zou afgewogen worden naar gelang de toestand van de binnenlandse politieke situatie in het Rijk op dat moment.

Nadat de SS-VT ingezet werden bij de bezetting van Sudetenland in oktober 1938 werden de bestaande militaire formaties gemotoriseerd en werden nieuwe formaties gevormd. De bewapening van de SS-VT was echter een probleem, want oorlogsminister Werner von Blomberg weigerde de SS-VT van zware wapens te voorzien en deed er alles aan om te voorkomen dat de SS-VT een serieuze concurrent van de Wehrmacht werd. De SS-VT waren inmiddels het beeld van een clubje slecht getrainde amateurs ontgroeid. Vooral de Oost-Pruisische kapitein Felix Steiner had een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de SS-VT tot efficiënte militaire formaties. Hij had revolutionaire ideeën en theorieën over een volledig gemobiliseerde oorlogsvoering die door het traditionele officierskorps verworpen werden, maar binnen de SS-VT in praktijk gebracht werden.

In mei 1939 bezochten Hitler en generaals van het Heer (Duitse landmacht) een demonstratie van de SS-Standarte “Deutschland”. Zowel Hitler als de generaals waren onder de indruk en op 17 augustus 1938 beval Hitler per decreet de SS-VT tot een volwaardige divisie met zware wapens om te vormen. Von Blomberg en de opperbevelhebber van de Duitse landmacht, Werner von Fritsch, waren vanwege persoonlijke affaires afgetreden. Hitler had zichzelf benoemd tot de opperbevelhebber over het leger en Wilhelm Keitel, die alles deed wat de Führer hem beval, werd stafchef van het OKW. Hitler gaf Keitel de opdracht om het noodzakelijke materieel te leveren. Himmlers plannen om een militaire tak binnen de SS tot ontwikkeling te laten komen, waren regelmatig gedwarsboomd door Blomberg en hoge Wehrmachtofficieren, maar eindelijk kon hij het fundament van de Waffen-SS tot ontwikkeling brengen.

De SS-VT streden zij aan zij met de Wehrmacht tijdens de inval van Polen in september 1939. De gevechtseenheden van de SS-VT onderscheidden zich nauwelijks van de troepen van de Wehrmacht. Generaloberst Johannes Blaskowitz vond de Leibstandarte SS “Adolf Hitler” “een doorsnee eenheid, nog onervaren, niets bijzonders”. Een andere Wehrmacht-generaal uitte zijn ongenoegen over het brute optreden van dit regiment. Manschappen van dit regiment hadden volgens hem willekeurig in het rond geschoten en ‘routinematig’ Poolse dorpen in de brand gestoken. De manschappen van de SS-VT hadden zich weliswaar onderscheiden door hun bezieling en moed, maar hadden ook ontzettend veel verliezen geleden door hun volledige doodsverachting. Wehrmacht-generaals klaagden over het feit dat SS-officieren te nonchalant omsprongen met hun manschappen. Theodor Eicke, de commandant van de Totenkopf-Division, had zijn motto om er agressief tegenaan te gaan waargemaakt en daarbij speelden grote verliezen volgens hem helemaal geen rol. Een andere klacht van de Wehrmacht was dat de SS-VT manschappen niet waren opgeleid voor complexe operaties. Ook vonden ze dat de eenheden zich niet goed aanpasten aan de divisies van de Wehrmacht waar ze aan waren toegevoegd en was men geschokt door de oorlogsmisdaden die door de SS-VT en de Einsatzgruppen gepleegd werden. Al deze klachten zouden echter niet voorkomen dat Himmler zijn privé-leger verder tot ontwikkeling kon brengen. De SS-VT werd uitgebreid met tienduizenden leden van de Allgemeine-SS en politieversterkingen werden overgeplaatst naar gevechtstroepen.

Noten:
1. De SS-Standarte “Deutschland” werd opgericht als de SS-Standarte 2 / VT, werd vervolgens veranderd in de SS-Standarte 1 / VT en kreeg uiteindelijk de naam “Deutschland”. De wijziging van nummer 2 naar 1 vond plaats omdat Hitler bepaalde dat de SS-Leibstandarte “Adolf Hitler” geen deel uitmaakte van de nummering.
2. De SS-Standarte “Germania” werd opgericht als de SS-Standarte 3 / VT, werd vervolgens veranderd in de SS-Standarte 2 / VT en kreeg uiteindelijk de naam “Germania”. De wijziging van nummer 3 naar 2 vond plaats omdat Hitler bepaalde dat de SS-Leibstandarte “Adolf Hitler” geen deel uitmaakte van de nummering.
3. De overgang van de Stabwache “Berlin” naar de SS-LeibStandarte “Adolf Hitler” kwam niet direct tot stand. De Stabswache “Berlin” werd eerst omgevormd tot het SS-Sonderkommando Zossen. Gelijktijdig werd het SS-Sonderkommando Jüterbog opgericht. De samenvoeging van beide Sonderkommando’s resulteerde in de oprichting van de SS- SS-LeibStandarte “Adolf Hitler”.

Tot 1939 werden de manschappen van de Totenkopfverbände (doodshoofdtroepen), onder leiding van Theodor Eicke, alleen ingezet voor de bewaking van de concentratiekampen. Bij de inval van Polen werden de SS-Totenkopf-Standarten “Oberbayern”, “Thüringen” en “Brandenburg” ingezet achter het front bij zogeheten "bevrijdings- en zuiveringsacties" door Einsatzgruppen. Tal van Poolse intellectuelen en andere burgers werden door Eickes mannen geëlimineerd. De Totenkopfverbände maakten tijdens hun eerste inzet aan het front duizenden slachtoffers. Dit was echter nog maar een begin van wat komen zou.

In oktober 1939 werd vanuit de Totenkopfverbände de SS-Totenkopfdivision ontwikkeld en werden jonge en gezonde kampbewakers ingezet aan het front. De nieuw geformeerde SS-Totenkopfdivision en de bestaande SS-VT, waarbinnen de Leibstandarte-SS “Adolf Hitler” een speciale plek innam, vormden de basis voor de oprichting van de Waffen-SS. Himmler wist Hitler zover te krijgen dat hij hem toestond om aparte SS-divisies samen te stellen die onder bevel stonden van SS-officieren. De volgende vier divisies, die vervolgens meerdere malen van naam en militaire sterkte veranderden, werden als eerste gevormd:

1. De Leibstandarte-SS “Adolf Hitler” onder leiding van Josef Dietrich bleef een apart, gemotoriseerd regiment dat in 1942 omgevormd werd tot een divisie. In oktober 1943 werd deze divisie omgevormd tot de 1. SS-Panzer-Division Leibstandarte SS “Adolf Hitler”.
2. De bestaande SS-VT Standarten “Deutschland”, “Germania“ en “Der Führer” werden samengevoegd tot de gemotoriseerde SS-Divison Verfügungstruppe, waarvan de naam later in “Das Reich” veranderd werd. In oktober 1943 werd deze divisie omgevormd tot de 2. SS-Panzer-Division “Das Reich”.
3. De Totenkopf-Division bestond uit eenheden van Eickes concentratiekampbewakers die in de kampen werden vervangen door mannen die te jong, te oud of wegens andere redenen ongeschikt waren voor de strijd. Officieel zouden alle Totenkopfverbände vanaf april 1941 deel uitmaken van de Waffen-SS. Vanaf 1943 stond deze divisie bekend als de 3. SS-Panzer-Division “Totenkopf”.
4. In september 1940 werd de Polizei-Division gevormd uit manschappen van de Ordnungspolizei. In februari 1942 kreeg deze divisie pas ‘SS’ voor haar naam te staan en officieel maakte deze divisie toen dus pas deel uit van de Waffen-SS. In oktober 1943 werd deze divisie omgevormd tot de 4. SS-Polizei-Panzergrenadier-Division.

Eind 1939 telde de Waffen-SS 56.000 manschappen (exclusief Totenkopfverbände). Himmler was er door de oprichting van de Waffen-SS in geslaagd om de SS om te vormen tot een alomvattend korps waarbinnen nu dus ook frontsoldaten dienden. Binnen de totale SS was de Waffen-SS de status van hulptroepen die alleen in noodgevallen ingezet werden ontgroeid. De Waffen-SS was uitgegroeid tot een politiek leger dat niet alleen ingezet werd ten bate van de binnenlandse veiligheid, zoals de oorspronkelijke doelstelling van de SS was, maar ook aan het front in de strijd tegen soldaten van vijandelijke naties. Hoewel de Waffen-SS zich ontwikkelde tot een omvangrijke tak binnen de totale SS-organisatie, bleef de Waffen-SS nauw verbonden bij de volledige organisatie; ook de ideologie van de SS werd gehandhaafd en verspreid door de Waffen-SS. Onder andere het bestuur, de rekrutering, de training, de bevoorrading en de administratie van de Waffen-SS waren in handen van de Reichsführung-SS en alle officieren binnen de SS, dus zowel de leden van de Waffen-SS als van de Allgemeine-SS, kregen dezelfde opleiding aan de zogenaamde SS-Junkerschulen. In Bad Tölz en Braunschweig bevonden zich de eerste Junkerschulen. Naast militaire training werd er ook lesgegeven in ‘Weltanschauliche Erziehung’ (wereldbeschouwelijke opvoeding), ‘SS- und Polizeiwesen’ (SS- en politiewezen) en ‘Verwaltungswesen’ (bestuurswezen). Zowel voor de toelating tot deze Junkerschulen als tot de Waffen-SS golden strenge selectiecriteria.

De toelatingseisen tot de Waffen-SS waren gericht op Arische superioriteit. De Waffen-SS moest het ideaalbeeld van de nazistische Übermenschen uitdragen. Opgemerkt dient wel te worden dat deze strenge selectiecriteria in 1938 door Himmler te streng bevonden werden en toen al aangepast werden. Raciale en erfelijke eigenschappen moesten toen nog wel streng beoordeeld worden, maar tijdens de oorlogsjaren zou hierin ook verandering komen. Een aantal eisen dat in 1938, nog voor de totstandkoming van de Waffen-SS, gesteld werd aan manschappen luidde:

• Men moest jonger zijn dan 24 jaar.
• Men moest minstens 1,74 meter lang zijn.
• Men mocht geen bril dragen.
• Men moest een ariërbewijs hebben dat terugging tot 1800.

De lichaamssterkte van de rekruten werd getest door middel van sportactiviteiten. Het opleidingsniveau was van geen enkel belang. Het belangrijkste was namelijk dat men pal achter de nationaalsocialistische staat stond. Vrijwilligers kregen de kans om te vechten voor hun nationaalsocialistische idealen. In het Organisationsbuch der NSDAP van 1943 werd dit als volgt omschreven:

“De Waffen-SS is voortgekomen uit de gedachte om de Führer een eenheid ten dienst te stellen om speciale missies te volbrengen. Het maakt het mogelijk dat Allgemeine-SS’ers en vrijwilligers kunnen meevechten aan het front voor het nationaalsocialisme.”

In mei 1940 tijdens het Duitse offensief in het Westen (Fall Gelb) werden de SS-Division Verfügungstruppe, de Leibstandarte SS “Adolf Hitler” en de SS-Totenkopf-Division ingezet als onderdeel van eenheden van het Heer. Bepaalde eenheden werden slechts in reserve gehouden. Himmler had gedurende Fall Gelb de beschikking over drieëneenhalve divisie, wat niets was in vergelijking met de 157 divisies van de Wehrmacht. Met uitzondering van de Polizei-Division waren alle SS-divisies inmiddels volledig gemotoriseerd. Door de beperkte omvang speelde de Waffen-SS over het geheel genomen geen belangrijke rol tijdens het offensief, maar wel op lokaal niveau. “Der Führer” stopte bijvoorbeeld op 13 mei 1940 met vier bataljons de Nederlandse tegenaanval op de Grebbeberg en veroverde Achterberg. Dat deden ze met slechts 22 doden. In Frankrijk daarentegen werden zware verliezen geleden.

Tijdens de campagne in het westen werden frontsoldaten niet op de voet gevolg door Einsatzgruppen van de SS, maar dat betekende niet dat er geen oorlogsmisdaden gepleegd werden. Op 27 mei gaven ongeveer 100 soldaten van het 2nd Battalion van het Royal Norfolk Regiment zich over aan een eenheid van de SS-Totenkopf-Division in het gehucht Le Paradis, vlakbij Béthune in het noordwesten van Frankrijk. De krijgsgevangenen werden doodgeschoten met machinegeweren. Een dag later dreef een compagnie van de Leibstandarte SS “Adolf Hitler” een aantal Britse krijgsgevangenen in een boerenschuur in Wormhout, vlakbij Duinkerken. De SS’ers gooiden handgranaten in de schuur en openden het vuur op de ongewapende militairen. Veel hoge Wehrmachtofficieren waren woest over deze brute schending van het oorlogsrecht. Geen enkel lid van de beide Waffen-SS eenheden kwam echter voor de krijgsraad of werd disciplinair gestraft. De leider van de compagnie in Wormhout, Wilhelm Mohnke, kreeg later zelfs het bevel over een volledige SS-divisie.

Inmiddels telde de Waffen-SS meer dan honderdduizend leden, terwijl de SS-VT bij de inval van Polen in totaal nog maar bestond uit ongeveer 23 duizend man. Vergeleken met de drie miljoen manschappen van de Wehrmacht was de Waffen-SS nog maar een nietige legermacht en de generaals van de Wehrmacht wilden dat graag zo houden. Ze voelden zich namelijk steeds meer bedreigd door de Waffen-SS en zagen Himmlers partijleger nog steeds als een grote rivaal. Hitler stelde hen echter gerust door te eisen dat Waffen-SS divisies aan het front onder het bevel van de Wehrmacht bleven opereren en daar deel uitmaakten van de verschillende legerkorpsen. Tevens verbood Hitler de oprichting van een SS-korps en verordende hij dat de Waffen-SS nooit meer dan 5 tot 10 procent van het leger in vredestijd mocht uitmaken. In geheime order van 6 augustus 1940 maakte hij duidelijk dat hij de Waffen-SS niet zag als alternatief leger, waar zijn generaals bang voor waren, maar als een bewapende staatspolitie die in elke situatie in staat was om het gezag van het Rijk te verdedigen en handhaven.

Hitlers maatregelen vormden echter geen grote geruststelling en de Wehrmacht bleef de ontwikkeling van de Waffen-SS dwarsbomen door te weigeren om de gewenste hoeveelheden manschappen, wapens en uitrusting af te staan. Vooral met het uitleveren van zware wapens en tanks was de Wehrmacht zeer terughoudend. Immers kon zwaar materieel beslissend zijn bij de interne machtsstrijd waar ze bang voor waren. Himmler probeerde dit embargo te omzeilen door een onderlinge overeenkomst te sluiten met minister van munitie en bewapening Fritz Todt. In ruil voor wapenleveranties beloofde Himmler om een bepaald deel van de productie uit de steengroeven in de concentratiekampen en de bouwbedrijven van de SS over te dragen aan de bouworganisatie van Todt (Organisation Todt). Ook zou Himmler aan Todt twintigduizend Poolse slavenarbeiders leveren. De onderlinge regeling tussen Todt en Himmler werd echter na zes weken door generaals van de Wehrmacht opgeheven.

Ook bij de levering van manschappen voor de Waffen-SS stelde de Wehrmacht zich weinig behulpzaam op. De Wehrmacht stond slechts een klein deel van haar vrijwilligers af en dienstplichtigen werden zelfs helemaal niet geleverd aan de Waffen-SS. Himmler besloot zijn manschappen dus te rekruteren in het buitenland, waar hij geen concurrentie had van de Wehrmacht. De rekrutering binnen de Waffen-SS was in handen van Gottlob Berger. Hij was veteraan uit de Eerste Wereldoorlog en een oudgediende binnen de NSDAP. Net als Himmler had hij de ambitie om van de Waffen-SS een machtig partijleger te maken. Berger was vanaf 1940 hoofd van het SS-Hauptamt en hield zich vooral bezig met de werving van manschappen voor de Waffen-SS. Onder zijn voortvarende leiding maakte de Waffen-SS een enorme groei door. In 1938 had de SS-VT nog slechts bestaan uit 7.000 man, in 1944 bestond de Waffen-SS uit 900.000 man. Tijdens de oorlogsjaren werden steeds vaker etnische Duitsers, 'arische' nationaliteiten (zoals Nederlanders en Vlamingen) en zelfs 'niet-arische' nationaliteiten (zoals Fransen en Walen) ingezet binnen de Waffen-SS. Himmlers negeerde hiermee zijn oorspronkelijke raciale toelatingseisen om de zware verliezen te kunnen blijven aanvullen.

De eerste rekrutering was gericht op ‘Germaanse elementen’ in overwonnen landen. In veel Balkanlanden, vooral in Roemenië, woonden etnische Duitsers die ingezet konden worden binnen de Waffen-SS. In eerste instantie zouden deze etnische Duitsers gaten opvullen binnen de bestaande divisies, maar met de overwinningen in Scandinavië en de Lage Landen kwam er een grote hoeveelheid aan potentiële vrijwilligers beschikbaar. In april 1940 werd de SS-Standarte “Nordland” opgericht bestaande uit 'raszuivere' vrijwilligers uit Noorwegen en Denemarken. Toen Nederland en België in mei 1940 veroverd werden door Duitsland, werd spoedig de SS-Standarte “Westland” opgericht die zou bestaan uit Nederlandse en Vlaamse vrijwilligers. Samen met de SS-Standarte “Germania”, die bestond uit Duitse vrijwilligers, maakten “Nordland” en “Westland” vanaf het voorjaar deel uit van SS-Division “Wiking” (van november 1940 tot 1941 SS-Division “Germania”). De SS-Division “Wiking” werd geleid door Duitse officieren en onderofficieren en was één van de eerste tweeëntwintig divisies die grotendeels of gedeeltelijk uit buitenlanders bestonden. De buitenlandse vrijwilligers werden opgeleid in Sennheim in de Elzas, waar ze naast militaire training ook politiek geïndoctrineerd werden. Om nog meer manschappen te kunnen werven werden er in alle bezette landen van Noord- en West-Europa rekruteringsbureaus opgericht.

In het buitenland bleek er animo te zijn om binnen de Waffen-SS te strijden tegen het 'bolsjewisme' en de 'minderwaardige Slaven' in het oosten. Op 22 juni 1941 was namelijk operatie Barbarossa, de Duitse aanval op de Sovjet-Unie, van start gegaan. Inmiddels bestond Waffen-SS uit 160 duizend man en streden vijf Waffen-SS divisies aan het front die waren ingedeeld binnen drie legergroepen. De divisies waren volledig gemotoriseerd, maar beschikten nog niet over een grote hoeveelheid tanks. Het gebrek aan ervaring was nog steeds merkbaar en vooral Eickes Totenkopf-Division leed grote verliezen. Zijn divisie werd gedecimeerd in Rusland en in oktober werden de laatst overgebleven manschappen teruggetrokken. In de zomer van 1942 werd de Totenkopf-Division opnieuw opgebouwd als de SS-Panzergrenadier-Division Totenkopf. Veel van de vroegere kampbewakers waren gesneuveld. Door reorganisatie binnen de Waffen-SS werden oud-kampbewakers niet alleen nog maar ingedeeld binnen de SS-Panzergrenadier-Division Totenkopf, maar ook binnen andere divisies. Doordat niet alleen de Totenkopf-Division verliezen leed, maar ook andere divisies aangevuld dienden te worden met vervangers, werd het rekruteren van (buitenlandse) vrijwilligers nog belangrijker.

In juni 1941 dienden 1.143 buitenlanders in de SS-Division “Wiking”: 613 Nederlanders, 294 Noren, 216 Denen, 1 Zweed en 1 Zwitser. Maar nog steeds bestond de divisie voor 90% uit Duitsers. Mede aangemoedigd door propaganda over het 'Rode Gevaar’ meldden steeds meer buitenlandse vrijwilligers zich aan voor militaire dienst in de Waffen-SS. Aan het eind van het jaar 1941 vochten er in de Waffen-SS al 12.000 ‘Germaanse’ vrijwilligers van niet-Duitse afkomst, waaronder 1.180 Finnen die eigenlijk allesbehalve Germaans waren. Aan het Oostfront streden binnen de gelederen van de Wehrmacht 24.000 Fransen, Kroaten, Spanjaarden en Walen. Voorlopig waren deze nationaliteiten nog niet 'arisch' genoeg om te dienen in de Waffen-SS. Hier zou zeer spoedig verandering in komen.

Hoewel er in het buitenland zeker animo was om te strijden binnen de gelederen van de Waffen-SS was Himmler nog niet tevreden met de ontwikkeling van zijn ‘pan-Germaanse’ leger. Buitenlandse vrijwilligers bleken weliswaar bereid om te strijden tegen het 'bolsjewisme', maar ze vochten vooral voor hun eigen land en niet zozeer voor de expansie van het Derde Rijk en de idealen van de SS. Tot 1943 kon men twee groepen buitenlandse vrijwilligers onderscheiden:

1. Buitenlandse vrijwilligers die als onderdeel van het ‘pan-Germaanse’ leger streden binnen de SS-Division “Wiking”.
2. Meer nationalistisch gezinde buitenlandse vrijwilligers die vochten binnen hun nationale legioenen zoals het SS-Freiwilligen Legion “Flandern” voor Vlamingen en het SS-Freiwilligen Legion “Niederlande” voor Nederlanders.

In 1943 zou dit onderscheid verdwijnen en werden de buitenlandse legioenen opgenomen binnen de Waffen-SS. Inmiddels had Himmler geen problemen meer met 'Romanen' binnen de Waffen-SS en werden een Waalse en Franse vrijwilligersformatie opgenomen binnen de Waffen-SS. Ondanks dat Himmlers ‘pan-Germaanse’ leger niet naar zijn wens van de grond kwam, dienden naar schatting toch ongeveer 123.000 tot 166.000 buitenlandse ‘Germaanse’ vrijwilligers binnen de Waffen-SS. Een aanzienlijk deel van hen meldde zich echter pas in 1944 aan toen zij als collaborateurs in hun land niet meer veilig waren en zich aansloten bij de terugtrekkende Duitsers. Veel van deze vrijwilligers trokken zich echter tegen het einde van de oorlog terug uit de Waffen-SS omdat ze zich niet goed behandeld voelden door hun superieuren of omdat ze doorhadden dat de strijd waar zij aan bijdroegen niet hun strijd was, maar een strijd voor de idealen van nazi-Duitsland.

Terwijl er volop vrijwilligers gerekruteerd werden binnen de Waffen-SS waren de SS-divisies “Leibstandarte SS Adolf Hitler”, “Das Reich”, “Totenkopf” en “Wiking” uitgerust met tanks en omgevormd tot SS-Panzergrenadier-divisies. Vanaf dat moment kunnen deze divisies, die aan de bakermat hadden gestaan van de ontwikkeling van de Waffen-SS, beschouwd worden als de elitetroepen van de Waffen-SS. De term elite suggereert echter een bepaalde vorm van exclusiviteit die niet gehandhaafd werd gedurende de oorlogsjaren. Tevens deden de prestaties van bepaalde Wehrmacht-divisies die streden aan het Oostfront niet onder voor die van de genoemde divisies van de Waffen-SS. Beter is het om deze divisies te beschouwen als het gezicht van de Waffen-SS. Ze vormden door hun uitstraling en hun continue aanwezigheid vooral psychologisch gezien een elitekorps. De oorspronkelijke divisies streden aan de belangrijkste fronten en stonden hierdoor meer in de belangstelling dan de ‘mindere’ divisies die streden aan minder centrale fronten of werden ingezet bij de strijd tegen partizanen, bijvoorbeeld in Joegoslavië. Veel buitenlandse Waffen-SS eenheden werden in hun eigen land ingezet om daar te strijden tegen hun landgenoten.

Een eenheid die in 1942 veelvuldig werd ingezet in de strijd tegen partizanen was de SS-Freiwilligen-Gebirgs-Division “Prinz Eugen”. In Noord-Servië was deze divisie verantwoordelijk voor het platbranden van huizen en volledige dorpen en het doodschieten van vrouwen en kinderen. Het is opmerkelijk dat de misdaden van deze divisie zo ernstig waren dat ze zelfs een berisping kregen van de SS-leiding. Ook de SS-Polizei-Division beging veel misdaden tijdens de anti-partizanenoorlog in de Balkan, Frankrijk en Italië. De SS-Freiwilligen-Gebirgs-Division “Prinz Eugen” en de SS-Polizei-Division waren zeker niet de enige divisies die zich schuldig maakten aan misdaden tegen onschuldige burgers waaronder bejaarden, vrouwen en kinderen. Vooral aan het Oostfront begingen diverse Waffen-SS eenheden ernstige oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. De Waffen-SS was aan het Oostfront betrokken bij de activiteiten van de Einsatzgruppen en werd ook buiten de organisatie van de Einsatzgruppen ingezet ter vernietiging van het Joodse volk. De strijd tegen het 'bolsjewisme' en de Slavische volken was een ideologische strijd. De nazi’s beschouwden de Slavische volken als minderwaardig en het bolsjewisme stond volgens hun onder invloed van het Jodendom. Het overmatig gebruiken van geweld werd dus vanuit de nazi-top geoorloofd. Tevens erkenden de Sovjets de conventie van Genève niet, zodat er aan beide fronten geen sprake was van het handhaven van het oorlogsrecht.

Een ander berucht voorbeeld van een beestachtige Waffen-SS eenheid die meerdere ernstige misdaden pleegde was de SS-Sturmbrigade “Dirlewanger” onder leiding van SS-Oberführer Dr. Oskar Dirlewanger. Dirlewanger was ooit veroordeeld voor ontucht met minderjarigen en ook zijn manschappen hadden ooit de wet overtreden. Zo bestond de SS-Sturmbrigade “Dirlewanger” onder andere uit criminelen en ex-gevangenen uit de strafkampen van de SS. De eenheid werd onder andere ingezet in de strijd tegen partizanen in Polen en Wit Rusland. De moordpartijen op burgers en de vernielingen van burgereigendommen die ze aanrichtten waren zo ernstig dat er door de nazi-leiding een onderzoek werd ingesteld naar de activiteiten van de eenheid. Dirlewanger werd echter niet veroordeeld en zou in augustus 1944 betrokken zijn bij de strijd tijdens de Poolse opstand in Warschau.

In hun misdaden werd de eenheid van Dirlewanger nog overtroffen door Waffen-Sturm-Brigade “RONA” (Russkaya Osvoboditelnaya Narodnaya Armiya = Russisch Nationaal Bevrijdingsleger). De eenheid was in 1942 opgericht en bestond uit Russen en Oekraïniers die werden ingezet om te strijden tegen partizanen. Toen ze in 1944 werden ingezet om de Poolse opstand in 1944 te onderdrukken ging de eenheid gruwelijk tekeer. Ze plunderden, folterden en verkrachtten massaal Poolse vrouwen. Toen er uiteindelijk door de eenheid zelfs een Duitse verpleegster werd vermoord greep de leiding van de SS in en werd de eenheid teruggetrokken uit Warschau. Zelfs naar SS-maatstaven waren de meeste mannen van de Waffen-Sturm-Brigade “RONA” schurken. Een verdere opsomming van oorlogsmisdaden aan het oostfront past niet in de strekking van dit artikel. Opgemerkt dient echter nog wel te worden dat ook de Wehrmacht aan het Oostfront misdaden pleegde. Zo werden bijvoorbeeld in Wit-Rusland werd in één maand door de 707. Infanterie-Division 10.000 burgers gefusilleerd.

Na de voor de Duitsers vernietigende Slag om Stalingrad in de winter van 1942-1943 had het Rode Leger een groot tegenoffensief opgezet en trokken de Sovjettroepen op in westelijke richting. Hitler zette hierop drie van de oorspronkelijke SS-divisies in: “Leibstandarte SS Adolf Hitler”, “Das Reich”, en “Totenkopf”. Ze waren zojuist opnieuw uitgerust in het Westen en beschikten nu over de nieuwste gepantserde gevechtsvoertuigen en artilleriestukken, waaronder de nieuwe, middelgrote Panther-tank en een gemoderniseerde versie van de zware Tiger-tank. Toen twee Sovjetlegers op 11 februari 1943 de rivier de Donets overstaken ten oosten van Charkov, beval Hitler deze stad als fort te verdedigen, wat betekende dat men moest strijden tot de dood. De stad werd echter op 16 februari ingesloten en de SS-divisies trokken zich terug; hiermee negeerden ze het bevel van Hitler. Ze sloten zich vervolgens aan bij de 4. Panzer-Armee van Generaloberst Hermann Hoth en keerden tegen zijn bevel in terug naar de stad. Na drie dagen van hevige gevechten wisten ze de stad te heroveren. Ondanks dat ze eerst een bevel van Hitler niet hadden opgevolgd en vervolgens het bevel van generaal Hoth hadden genegeerd, vergaf Hitler zijn SS-troepen en was hij vol lof over zijn dappere SS-strijders.

Na de nederlaag in Stalingrad leed het Duitse leger aan het Oostfront steeds grotere verliezen. De Waffen-SS werd in de Sovjet-Unie op diverse kritieke locaties aan het front ingezet en kreeg hierdoor de reputatie van ‘brandweer van het Oostfront’. Ook tijdens het laatste grote Duitse offensief aan het Oostfront in Koersk werden Waffen-SS eenheden in het centrum van de strijd geworpen. Doordat de Waffen-SS vaak in de voorste linies streed en werd ingezet in gebieden waar het gevaar het grootst was, werd het aanzien van de Waffen-SS als sterk elitekorps versterkt. Weliswaar vormde de Waffen-SS een onmisbaar element tijdens bijvoorbeeld de slag om Koersk, maar de aanval werd niet alleen gevoerd. Ook de Wehrmacht speelde een belangrijke rol.

Tussen december 1942 en januari 1944 werden twaalf nieuwe SS-divisies opgericht. In mei 1940 telde de Waffen-SS nog 100.000 man, in de herfst van 1942 was dit aantal gegroeid tot 240.000 man. De groei van De Waffen-SS ging echter door en aan het eind van 1943 telde de organisatie 500.000 man. Aan het eind van 1944 was dit aantal opgelopen tot 910.000, maar tegen die tijd waren dat niet allemaal meer vrijwilligers.

De massaliteit van de Waffen-SS dateert dus uit de tweede helft van de oorlog en van de Waffen-SS als elitekorps was toen zeker geen sprake meer. De toelatingseisen en de training van de manschappen in de laatste oorlogsjaren waren niet meer te vergelijken met die uit de beginperiode van de Waffen-SS. Himmler rekruteerde verder en om aan meer manschappen te komen werd ook het principe van de Waffen-SS als vrijwilligerseenheid aangetast. Weliswaar bleef de Waffen-SS officieel een vrijwilligersleger, maar leden van de Allgemeine-SS werden onder dwang gerekruteerd en ook in de in februari 1943 opgerichte SS-Panzergrenadier-Division Hitlerjugend werden leden van de Hitlerjugend misleid en geworven voor de Waffen-SS. Door manschappen te werven door middel van dwang en misleiding werd de nationaalsocialistische geest van de Waffen-SS steeds twijfelachtiger. Steeds meer manschappen hadden weinig sympathie voor de SS-ideologie. Hiervan was zeker ook sprake in de buitenlandse eenheden die in aantal nog steeds groeiden.

In Hongarije, Joegoslavië en vooral Roemenië leefden veel etnische Duitsers die gerekruteerd werden voor de Waffen-SS. Inmiddels konden zij hun dienstplicht vervullen in de Waffen-SS en vanaf de winter van 1943 werden alle weerbare etnisch Duitse mannen opgeroepen voor militaire dienst. Het gevolg hiervan was dat ongeveer een kwart van de manschappen van de Waffen-SS uit de Balkan kwam. In de jaren 1943-1944 bestonden de meeste nieuwe troepen uit etnische Duitsers. Dit zorgde voor een vermindering van de kwaliteit want veel van deze mannen konden geen Duits lezen en schrijven en ze begrepen de Duitse commandotaal niet. Bovendien waren deze mannen, in tegenstelling tot een groot deel van de Duitse vrijwilligers in de Duitse divisies, niet in hoge mate bereid om hun leven te riskeren voor Duitsland.

Hoewel het rekruteren van 'niet-Germanen' eerst een enorm taboe vormde binnen de Waffen-SS brak er uiteindelijk een periode aan dat Himmler zijn oorspronkelijke raciale normen volledig negeerde en ook 'niet-Germanen' uit de Baltische landen toeliet binnen zijn elitekorps. In oktober 1942 was al een Estlands SS-legioen opgericht en in februari 1943 werd de Lettische SS-Freiwilligen-Division opgericht. Nazi-filosoof Alfred Rosenberg had nota bene de Litouwers beschreven als “raciaal grotendeels minderwaardig” en de Letten waren volgens hem “hoge mate door Russische bevolkingsgroepen geïnfiltreerd”. De vrijwilligers uit de Baltische landen hoopten door mee te strijden aan de zijde van Duitsland hun onafhankelijkheid terug te krijgen en waren dus gemotiveerd in hun strijd tegen de Sovjet-Unie. De prestaties van de Esten en Letten waren goed en deden niet onder voor bepaalde Reichsdeutsche of Volksdeutsche divisies. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de later opgerichte Wit-Russische divisie.

Door de uitbreidingen van de Waffen-SS kunnen uiteindelijk drie soorten divisies onderscheiden worden:

1. Reichsdeutsche divisies die vooral bestonden uit soldaten uit het Reich.
2. Vrijwilligersdivisies van overwegend Volksdeutsche soldaten en buitenlanders die werden beschouwd als Germanen.
3. Divisies die bestonden uit manschappen die niet beschouwd werden als Germanen waarvan het merendeel werd aangeduid als Waffen-Grenadier-Division der SS.

Meerdere divisies bestonden echter ook uit combinaties van de verschillende groepen (Reichsdeutsche, Volksdeutsche, buitenlandse ‘Germanen’ en buitenlandse ‘niet-Germanen’). In principe kunnen we alleen de Reichdeutsche divisies enigszins als elite beschouwen, maar door de zware verliezen en het gebrek aan ervaren officieren en onderofficieren raakten ook deze divisies in de problemen. De opleidingsfaciliteiten van de Waffen-SS, voornamelijk de Junkerschulen, konden de verliezen en de groei van de organisatie niet bijbenen en regelmatig volgden SS-officieren cursussen bij de Wehrmacht. Ook werden meerdere officieren van de generale staf van de Wehrmacht overgeplaatst naar leidinggevende functies binnen de Waffen-SS, net zoals er een vast percentage van Wehrmacht rekruten werd toegewezen aan de Waffen-SS. Vooral binnen de Hitlerjugenddivisie was een groot tekort aan leidinggevenden. Officieren van de Wehrmacht die ooit leiding hadden gegeven binnen de Hitlerjugend, werden hierdoor overgeplaatst naar de Hitlerjugenddivisie. De Waffen-SS stond dus niet alleen in oorlogsgebied onder bevel van de Wehrmacht, maar was ook op andere manieren afhankelijk van de Wehrmacht. Het gebrek aan officieren was in de niet-Duitse divisies overigens nog veel groter doordat de buitenlandse manschappen vrijwillig in de Waffen-SS dienden en niet bereid waren om door te groeien.

De deur was inmiddels opengezet voor 'niet-Germaanse' vrijwilligers en tot het einde van de oorlog werden ook Wit-Russen, Russische moslims en kozakken opgenomen binnen de Waffen-SS. Al vanaf het voorjaar van 1943 was Himmler tevens begonnen met de ontwikkeling van een SS-divisie voor Bosnische moslims. Himmler kon profiteren van de eeuwenoude oorlog tussen christenen en moslims in Bosnië-Herzegovina en door de levering van wapens konden de Bosnische moslims op hun beurt hun eigen strijd voortzetten. De in maart 1943 opgerichte Kroatische SS-Freiwilligen-Division zou in mei 1944 uitgroeien tot 13. Waffen-Gebirgs-Division der SS “Handschar” (Kroatische Nr. 1). In de herfst van 1944 deserteerden echter veel manschappen van deze divisie omdat de Wehrmacht zich terugtrok uit Bosnië.

Na de Duitse nederlaag in Stalingrad in 1943 was de strijd aan het Oostfront beslist. Weliswaar werd er door de Duitsers en hun bondgenoten intensief doorgevochten aan het Oostfront en werd de Waffen-SS hierbij ingezet, maar de Sovjets rukten steeds verder op richting het Reich. Aan het Westfront moest de strijd toen echter nog beginnen. Hitler vermoedde reeds een geallieerd offensief in het Westen en na order nr. 51 (Weisung nr. 51) werd het zwaartepunt van de oorlog verlegd naar het westen. Hitler ging er namelijk vanuit dat hij na het verslaan van de troepen aan het Westfront zich volledig kon storten op de strijd aan het Oostfront. De 1. SS-Panzer-Division “LSSAH”, 2. SS-Panzer-Division “Das Reich”, 12. SS-Panzer-Division “Hitlerjugend” en de 17. SS-Panzergrenadier-Division “Götz von Berlichingen” werden gestationeerd in het westen. Deze slagvaardige tankdivisies zouden het gezicht vormen van de Waffen-SS en behoorden tot de beste gevechtstroepen van het Duitse leger.

Op 6 juni 1944 landden geallieerde troepen in Normandië, dit tegen verwachting van de Duitse legerleiding in, die een geallieerde aanval in Calais had verwacht. Alleen de 12. SS-Panzer-Division “Hitlerjugend” kon direct ingrijpen aan het front en pas vanaf juli speelde de Waffen-SS daarom een cruciale rol in Normandië. In juli vochten er tien tankdivisies in Normandië, waarvan er zes tot de Waffen-SS behoorden. Ook aan het Westfront werden er door de Waffen-SS oorlogsmisdaden gepleegd, zij het in mindere mate dan aan het Oostfront. Zo was de 12. SS-Panzer-Division “Hitlerjugend” verantwoordelijk voor het doden van meerdere krijgsgevangenen en mogelijk hadden zij zelfs het bevel gekregen om geen of zo min mogelijk krijgsgevangenen te maken. Ondanks de hevige tegenstand van de Duitsers behaalden de geallieerden meer successen en bevrijdden zij een steeds groter deel van Frankrijk.

Het Franse verzet kwam op meerdere plaatsen in actie en steunden hiermee de geallieerde opmars. De Duitsers traden keihard op tegen het verzet en pleegden hierdoor verschillende misdaden. Het is onterecht om te stellen dat alleen de Waffen-SS verantwoordelijk was voor deze misdaden, het optreden van de Wehrmacht verliep ook niet zonder misdaden, maar de Waffen-SS trad hierin meer op de voorgrond. Op 2 april werden door manschappen van de 12. SS-Panzer-Division “Hitlerjugend” 86 inwoners van een dorpje vlakbij Lille geëxecuteerd omdat er was geschoten op een goederentrein van de divisie. In het Franse dorp Oradour sur Glane beging een eenheid van de 2. SS-Panzer-Division “Das Reich” een dusdanig ernstige misdaad dat deze tot op de dag van vandaag regelmatig wordt aangehaald om de misdadigheid van de Waffen-SS aan te tonen. Als represaille voor de ontvoering van een SS-Sturmbannführer en andere verzetsactiviteiten werden in dit dorpje 190 mannen geëxecuteerd en 245 vrouwen en 207 kinderen in een afgesloten kerk levend verbrand op bevel van SS-Sturmbannführer Adolf Diekmann.

Op 20 juli werd er een moordaanslag gepleegd op Adolf Hitler in de Wolfsschanze, zijn hoofdkwartier in Oost-Pruisen. De aanslag werd ondersteund door diverse hoge officieren van de Wehrmacht, maar de SS was hierbij niet betrokken. Een staatsgreep of moordaanslag door de SS, het korps dat Hitler vanaf haar oprichting trouw was en bovendien nog steeds verantwoordelijk was voor zijn veiligheid, was op dat moment nog ondenkbaar. Terwijl de Gestapo de samenzweerders achter de moordaanslag arresteerde en op gruwelijke wijze strafte, raakte de Wehrmacht in diskrediet bij Hitler. Dit was in het voordeel van de Waffen-SS want Hitler kon wel op zijn toegewijde SS-manschappen rekenen. Voor het eerst werd er een SS-generaal (Paul Haussner) benoemd tot bevelhebber van een Leger en zelfs werd deze SS'er naar voren geschoven als opvolger van Erwin Rommel, de bevelhebber van Armeegruppe B. Hij bereikte deze positie echter niet door tegenwerking binnen de Wehrmacht. Daarnaast werd Himmler benoemd tot chef van het reserveleger en werden een paar duizend man van de Luftwaffe en de Kriegsmarine overgeplaatst naar de Waffen-SS. Naast deze ‘beloningen’ werd ook een groter percentage van de dienstplichtigen voor de Wehrmacht ingedeeld binnen de Waffen-SS.

Terwijl Hitler zijn vertrouwen in de Wehrmacht steeds verder verloor, hadden de geallieerden aan het Westfront inmiddels vele successen behaald. De Britse veldmaarschalk Bernard Montgomery kwam met het plan om via de zuidgrens van Nederland door te stoten tot achter Arnhem om hier de Duitse grens over te steken en het land verder binnen te dringen. Het II SS Panzerkorps onder leiding van SS-Obergruppenführer Wilhelm Bittrich kon voorkomen dat de Britse 1st Airborne stand kon houden in Arnhem en de verkeersbrug in Arnhem kon behouden. Operatie Market Garden was geen succes, maar de geallieerde opmars richting Duitsland werd spoedig voortgezet. Opmerkelijk is dat de Waffen-SS, berucht vanwege haar meedogenloosheid, in Arnhem een blijk van medeleven en menselijkheid toonde naar de Britten. Toen een Britse legerarts Wilhelm Bittrich verzocht om nog voor het einde van de strijd om 2.200 gewonden medisch te laten behandelen werd dit verzoek ingewilligd. De Britse gewonden werden verzorgd door medisch personeel van de 9. SS-Panzergrenadier-Division "Hohenstaufen".

Een laatste poging van Hitler om het tij aan het Westfront te keren, vond plaats in de winter van 1944-1945 in de vorm van operatie ‘Wacht Am Rhein’. Vanuit de Ardennen trokken Duitse troepen op met als uiteindelijke doel de haven van Antwerpen. Een bijzondere rol was weggelegd voor de 6. Panzer-Armee onder leiding van SS-Oberstgruppenführer Joseph Dietrich dat als stormram moest fungeren en met vier divisies als eerste Antwerpen moest bereiken. Zowel het I SS Panzerkorps als het II SS Panzerkorps maakten deel uit van de 6. Panzer-Armee. Gedurende het Ardennenoffensief waren manschappen van de Waffen-SS verantwoordelijk voor meerdere oorlogsmisdaden. De executie van 83 Amerikaanse krijgsgevangenen op 17 december 1944 in Baugnez, vlakbij Malmedy, door manschappen van Kampfgruppe Peiper was van grote invloed op het imago van de Waffen-SS bij de westelijke geallieerden. Vanaf dat moment werd de Waffen-SS gevreesd en nog meer beschouwd als een misdadige organisatie. De Amerikanen namen het vanaf dat moment minder nauw met de conventie van Genève als men tegenover gevangengenomen SS’ers stond.

De voorgestelde doelen van operatie ‘Wacht am Rhein’ werden niet behaald en aan het Ardennenoffensief kwam een einde. Het Duitse leger was aan haar laatste krachten. In januari 1945 brak het Rode Leger door de verzwakte Duitse verdediging en stak de rivier de Weichsel over en vervolgens op 31 januari 1945 de Oder. De Sovjettroepen waren toen nog maar tachtig kilometer verwijderd van de Duitse hoofdstad. De Waffen-SS werd nog ingezet in een aantal hopeloze strijdtonelen. Zo werd de ernstig verzwakte 6. SS-Panzer-Armee naar Hongarije gestuurd waar eind december 1944 Boedapest werd ingesloten door het Rode Leger. De samengeraapte eenheden van de Waffen-SS en Wehrmacht, geholpen door Hongaarse eenheden, moesten de verdediging van de stad op 13 februari 1945 opgeven. Naar schatting probeerden ongeveer 22.000 soldaten vervolgens te ontkomen naar het westen om uit handen van de Sovjets te blijven. Slechts 700 van hen konden de eigen linies bereiken, ongeveer 19.000 manschappen kwamen om het leven. Veel Waffen-SS’ers werden direct geëxecuteerd als represailles voor hun misdragingen aan het Oostfront. Vooral aan veel Russische vrijwilligers was dit lot toebedeeld.

Een kleine maand na de val van Boedapest vond het laatste grote Duitse offensief, met als codenaam ‘Frühlingserwachen’, plaats. De bedoeling was om de Sovjetstrijdkrachten ten oosten van het Balatonmeer in Hongarije tegen te houden in hun opmars richting het westen. De Waffen-SS werd met acht divisies ingezet. De Duitse troepenmacht kwam niet verder vooruit dan twintig kilometer. Het Duitse leger was dusdanig verzwakt dat het niets kon uitrichten tegen het Rode Leger, dat vooral kwantitatief enorm in de meerderheid was. Hoewel Hitler zoals gebruikelijk het bevel gaf om stand te houden, gaven zijn manschappen de strijd op. Ook de Waffen-SS voelde er niks voor om zich in de pan te laten hakken. Hitler was furieus en voelde zich verraden nu ook zijn toegewijde SS-soldaten niet meer bereid waren om zijn orders klakkeloos op te volgen. Na de terugtrekking door de Duitse troepen kon het Rode Leger oprukken naar Wenen, dat op 14 april werd veroverd.

Hitler verbleef ondertussen met zijn stafleden en enkele trouwe volgelingen in de zogenaamde Führerbunker in Berlijn. Op 16 april openden de Sovjets een aanval op Berlijn en op 25 april hadden ze Berlijn volledig omsingeld. Oude mannen van de Volkssturm, kinderen van de Hitlerjugend en diverse samengeraapte troepen, waaronder Waffen-SS eenheden, werden ingezet om Berlijn te verdedigen. Hoe hopeloos het er voor zijn leger ook voorstond, Hitler koesterde nog steeds tevergeefs de hoop dat Duitsland de oorlog kon winnen. Al zijn hoop was gericht op de troepen van SS-Obergruppenführer und General der Waffen-SS Felix Steiner, die Berlijn zouden moeten ontzetten. Steiner was echter niet van plan om zijn verzwakte troepen het bevel tot aanvallen te geven. Voor Hitler was dit vermoedelijk het definitieve bewijs dat hij naast de Wehrmacht ook de Waffen-SS niet meer kon vertrouwen. Ondertussen had SS-chef Heinrich Himmler, zonder medeweten van de Führer, onderhandelingen willen openen met de westelijke geallieerden. Hitler voelde zich verraden en hij verloor de moed. Op 30 april pleegde Hitler zelfmoord, twee dagen later eindigde de strijd om Berlijn.

Op 7 mei 1945 kwam er einde aan de oorlog in Europa toen generaal Alfred Jodl de algehele capitulatie ondertekende. Er kwam tevens een einde aan de Waffen-SS en tijdens het proces van Neurenberg werd het tot criminele organisatie bestempeld. De discussie kwam op gang over het karakter van de Waffen-SS, waarbij de hoofdvraag was in hoeverre de organisatie zich onderscheidde van de Wehrmacht. Om zich te verdedigen tegen kritiek richtten oud-strijders de Hilfsgemeinschaft auf Gegenseitigkeit der Soldaten der ehemaligen Waffen-SS (HIAG) op. Deze organisatie nam als standpunt in dat Waffen-SS’ers soldaten zoals alle anderen waren. Ze hadden volgens woordvoerders van de organisatie niets van doen met oorlogsmisdaden, de concentratiekampen en andere vormen van terreur. Hoewel dit standpunt zeker opging voor meerdere Waffen-SS’ers en anderen hun positie zo ervaren zullen hebben, is het onjuist om te stellen dat alle Waffen-SS’ers gewone soldaten waren. De mannen vochten in een leger dat nauw verbonden was met de ideologie en de terreur van de nazi’s. De Waffen-SS is volgens onze huidige internationale normen en waarden terecht aangemerkt als criminele organisatie.

Meerdere manschappen van de Waffen-SS maakten zich schuldig aan oorlogsmisdaden of misdaden tegen de menselijkheid. De vernietigende strijd tegen partizanen, de gruwelijke represailles op de burgerbevolking en de talrijke executies van krijgsgevangenen zijn voorbeelden van misdaden die de Waffen-SS pleegde in haar strijd tegen interne en externe vijanden van het Rijk. Ook was er een directe link tussen de Waffen-SS en de concentratiekampen en andere vormen van terreur. Waffen-SS’ers werden niet alleen individueel ingezet in Einsatzgruppen, maar bepaalde Waffen-SS eenheden werden ook collectief ingezet ter ondersteuning van de Einsatzgruppen. Ook voerden Waffen-SS-eenheden moordpartijen op ‘ongewenste’ minderheden uit zonder enige betrokkenheid bij een Einsatzgruppe.

De link tussen de Waffen-SS en de concentratiekampen kan zeer duidelijk aangetoond worden aan de hand van de 3. SS-Panzer-Division Totenkopf die werd opgericht vanuit strijdvaardige manschappen uit de Totenkopfverbände, die bestond uit concentratiekampbewakers. Uiteindelijk zouden de Totenkopfverbände officieel zelfs behoren tot de Waffen-SS. Maar de uitwisseling van manschappen tussen de Waffen-SS en de Totenkopfverbände was tweezijdig, want Waffen-SS’ers konden ook ingezet worden in de concentratiekampen. Zo konden gewond geraakte manschappen van de Waffen-SS worden ingezet als bewaker binnen een concentratiekamp. De beruchte kamparts Dr. Josef Mengele liep bijvoorbeeld verschillende verwondingen op aan het Oostfront en werd vervolgens ingezet als kamparts in Auschwitz. Voor frontsoldaten was een indienststelling in Auschwitz of een ander concentratiekamp meestal een zeer aangename periode van rust en ontspanning. De arbeidsomstandigheden van bewakers in de concentratiekampbewakers waren in niets te vergelijken met de barre omstandigheden die militairen ondergingen aan het front.

Hoewel er dus talrijke factoren zijn die aantonen dat de Waffen-SS schuldig was aan diverse misdaden is het onterecht om te stellen dat elke Waffen-SS’er een misdadiger is. De Waffen-SS was een uiterst heterogene organisatie, waarbinnen in 1945 ongeveer 800.000 mannen streden. Zeker niet elke eenheid of elk individueel lid maakte zich schuldig aan oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Elke eenheid en elk individu dient dus afzonderlijk bestudeerd te worden om te komen tot een objectieve veroordeling. Om de populaire vraag te kunnen beoordelen of een soldaat binnen de Waffen-SS ‘goed’ of ‘fout’ was is het verder van groot belang om je te kunnen verplaatsen in de omstandigheden van die tijd en de motivatie van mannen om zich aan te sluiten bij het partijleger. Vooral voor veel buitenlandse vrijwilligers was de uitbreiding van het Derde Rijk en de verspreiding van de nationaalsocialistische ideologie meestal niet hun voornaamste reden om zich aan te sluiten bij de Waffen-SS. Hun nationale onafhankelijkheidsstrijd en de angst voor het 'oprukkende bolsjewisme' vormden geregeld belangrijke beweegredenen om te strijden aan de zijde van de nazi’s. Ook de dwang van de omgeving (bijvoorbeeld ouders en propaganda) en de zucht naar avontuur kunnen redenen geweest zijn voor iemand om zich aan te sluiten bij de Waffen-SS.

Het mag echter duidelijk zijn dat elke Waffen-SS’er uiteindelijk bijgedragen heeft aan de verschrikkingen die nazi-Duitsland in Europa bewerkstelligd heeft. Met de kennis die we nu hebben is het zeer makkelijk oordelen over het nationaalsocialistische regime. We zullen ons echter moeten beseffen dat in die tijd lang niet elke Waffen-SS soldaat op de hoogte was van de misdadigheid van het regime waar hij voor vocht.

Samenvattend kunnen we stellen dat de Waffen-SS een cruciaal onderdeel was van het nazi-regime en dat de organisatie een belangrijke rol heeft gespeeld binnen de veroorzaakte terreur van dit regime. Net als de totale SS was de Waffen-SS dus een misdadige organisatie. Om hierdoor elk lid van de Waffen-SS te bestempelen als misdadiger of als ‘fout’ is onterecht. Om tot deze veroordeling te komen dienen we elk individu binnen de Waffen-SS afzonderlijk te beoordelen om tot een objectieve en eerlijke conclusie te komen. Net zoals niet elke geallieerde soldaat of verzetsstrijder een held was, kunnen we niet stellen dat elke Waffen-SS soldaat een meedogenloze moordenaar en oorlogsmisdadiger was.

Slagorde van de Waffen-SS

Befehlshaber der Waffen-SS
|
Panzer-Armeen
|
Korps
|
Divisionen
|
Panzer-Brigaden
|
Brigaden
|
Regimenter en Standarten

Noten:
1. Tot 1940 was de benaming van deze rang SS-Obergruppenführer.
2. Tot 1940 was de benaming van deze rang SS-Gruppenführer.
3. Tot 1940 was de benaming van deze rang SS-Brigadeführer.
4. De benaming van deze rang voor niet SS-leden was SS-Staffel-Sturmmann.
5. Tot juli 1941 was de benaming van deze rang SS-Staffelmann.
6. Tot juli 1941 was de benaming van deze rang SS-Staffelanwärter.