Heinrich Himmler, leider van de machtige Schutzstaffel (SS), kende zijn plek binnen de hiërarchie van nazi-Duitsland. Hij was loyaal en gehoorzaam aan de Führer en wist welke nazi-bonzen hij te vriend moest houden en welke juist niet. Uiterst strategisch wist hij zijn macht te handhaven en uit te breiden door tegemoet te komen aan de wensen van Adolf Hitler en te vechten tegen de plannen van zijn concurrenten binnen de regering, de partij en het leger. Een belangrijke basis van zijn machtspositie vormden zijn verantwoordelijkheden op het gebied van het jodenvraagstuk. Joden waren volgens Hitler en zijn nationaal-socialistische volgelingen een smet op de samenleving en vormden een gevaar voor het voortbestaan van het Derde Rijk. De ‘verwijdering’ van joden uit de samenleving werd één van de kerntaken van Himmlers SS. Wat begon met gedwongen emigratie vanuit Duitsland ontwikkelde zich tot een eindoplossing (Endlösung) die gericht was op de fysieke uitroeiing van alle Europese joden. Treinen volgepropt met joodse slachtoffers reden tot in een laat stadium van de oorlog richting efficiënt en fabrieksmatig georganiseerde vernietigingskampen in het oosten. Slechts lege wagons keerden vervolgens terug...

De ontstaansgeschiedenis van de fysieke vernietiging van de Europese joden, oftewel de holocaust, roept echter tot op de dag van vandaag ingewikkelde vragen op. Was deze vernietiging een ruim van tevoren opgesteld plan dat Hitler en zijn volgelingen reeds voor ogen hadden vanaf de eerste dag van hun machtsperiode of werd de holocaust gaandeweg gevormd door specifieke omstandigheden? En was het Hitler die uiteindelijk besloot tot fysieke vernietiging of waren het zijn talrijke overijverige ondergeschikten, waaronder vanzelfsprekend Himmler, die gezamenlijk de aanzet gaven tot de holocaust en de vernietiging vormgaven?

In “Heinrich Himmler – De architect van de holocaust” tracht Richard Breitman geen eenduidig antwoord te geven op bovenstaande vragen. De bedoeling van deze studie is daarentegen om de rol van Himmler binnen het besluitvormingsproces van de Endlösung te ontrafelen. Aan de hand van deze beschrijving hoopt Breitman een nuttige bijdrage te leveren aan de discussie over de holocaust. Zijn studie naar de Reichsführer-SS is dan ook geen uitvoerige biografie van geboorte tot overlijden, maar een uiteenzetting van Himmlers rol als het grote brein en de stuwende kracht achter de jodenvervolging. Terwijl onderwerpen als Himmlers obsessie voor het spirituele, zijn privé-leven en de ontwikkeling van de Waffen-SS nauwelijks ter sprake komen, wordt uitvoerig ingegaan op elke stap die Himmler zette richting de Endlösung. Welke bevelen gaf hij, welke gesprekken en vergaderingen voerde hij en wat schreef hij in zijn persoonlijke administratie hierover? Een nauwkeurige en zeer goed onderbouwde beschrijving van Himmler en de holocaust is het gevolg.

De feiten en ook de conclusie(s) die Breitman aanreikt zijn eerder verhelderend dan baanbrekend. De feiten in het boek zijn voor het overgrote deel eerder beschreven, maar niet zozeer vanuit het perspectief van de persoon Himmler. Hetzelfde geldt voor de conclusies die bescheiden en weinig omstreden zijn. Breitman tracht niet, zoals bijvoorbeeld Daniel Johan Goldhagen dat wel deed met “Hitlers gewillige beulen”, om een confronterende draai te geven aan gangbare standpunten over de geschiedenis van de holocaust. Hij wil daarentegen met deze studie ‘slechts’ alle feiten over Himmler en de holocaust nauwgezet op een rijtje zetten en hieruit enkele bondige conclusies trekken. Terwijl Goldhagen ons in zijn controversiële boek wil overtuigen van zijn gelijk, wil Breitman ons informeren over bestaande feiten die door hem in een nieuw perspectief geplaatst zijn. De conclusies die hij trekt vanuit deze feiten zijn op dusdanige wijze onderbouwd dat veel historici zich hierin zullen kunnen vinden. Overigens maakt dit zijn conclusies zeker niet minder interessant.

“Heinrich Himmler – De architect van de holocaust” is een degelijk en overtuigend boek dat weliswaar niet alle vragen over de holocaust beantwoord, maar dat wel een aanzienlijke hoeveelheid betrouwbare informatie aandraagt. Deze informatie kan ons helpen bij het bestuderen van vraagstukken rond de holocaust. Een uiterst uitvoerige notenlijst en een uitstekend register vergemakkelijken het gebruik van dit boek bij onze studie. Ondanks dat het boek geschreven is voor een bredere doelgroep, is het boek met name geschikt voor mensen die zich vanuit interesse of professie bezighouden met het bestuderen van de geschiedenis van de holocaust. Niet dat het boek lastig leesbaar is, het tegendeel is waar, maar de informatie is meer toegespitst op lezers die over enige achtergrondkennis en bijzondere interesse beschikken. Voor diegenen die alle eerdere delen van de Verbum Holocaust Bibliotheek gelezen hebben, is het boek een mooie verdere uitbreiding van deze indrukwekkende en gevarieerde boekenserie. Een serie die de holocaust in alle facetten bespreekt en waarbinnen een boek over de architect van de holocaust, Heinrich Himmler, dus uiteraard niet mocht ontbreken.