Brits-Nederlandse Merchant Aircraft Carriers (MAC-Schepen)

In 1942 werd besloten een aantal graan- en olieschepen uit te rusten met een vliegdek om als opvolger te dienen van de CAM-schepen. Deze hulp-vliegdekschepen bleven koopvaardijschip, maar hadden een vliegdek met drie of vier Fairey Swordfish vliegtuigen. De graanschepen kregen tevens een kleine hangar met deklift. De olieschepen niet. Deze Merchant Aircraft Carriers (MAC-schepen) konden ruwweg in vijf groepen worden verdeeld.

m.v. Rapana te Greenock, 30 juli 1943 Bron: Imperial War Museum

In de beginjaren van de Tweede Wereldoorlog leden de Atlantische konvooien gigantische verliezen. De grootste oorzaak bleek te liggen in een gat in de luchtdekking midden op de Atlantische Oceaan^[1].

Om dit gat te dichten werd vanaf 1940 al geëxperimenteerd. De eerste oplossing werd gevonden in het plaatsen van een katapultinstallatie aan boord van een vrachtschip (zogenaamd CAM-schepen (Catapult Aircraft Merchantman)), met een Hawker Hurricane hierop gemonteerd. Het nadeel was natuurlijk dat het toestel na afloop van zijn missie op het water moest landen, waardoor het vliegtuig verloren ging. Vanaf de zomer van dat jaar werden diverse schepen hiertoe uitgerust. Deze CAM-schepen hadden vooral tot doel bescherming te bieden tegen Duitse bommenwerpers.

Een tweede experiment was de ombouw van bestaande schepen tot Escorte vliegdekschepen. In de herfst van 1940 werd hiertoe als proef een voormalig Duits passagiersschip, de m.v. Hannover, dat was buitgemaakt, omgebouwd tot Escort Carrier HMS Audacity (D10)^[2]. De Escort Carriers waren volwaardige vliegdekschepen in dienst van de Royal Navy en de US Navy^[3].

Een derde experiment was het vanaf 1942 uitrusten van graanschepen of olietankers met een vliegdek, waarbij het schip zijn originele functie als vrachtschip behield en als zodanig ook onder koopvaardijvlag bleef varen. Het idee voor de ombouw van de graanschepen is afkomstig van Sir Douglas Thomson van het British Ministry of War Transport, terwijl het idee om de olietankers te verbouwen afkomstig was van John Lamb van de Anglo-Saxon Petroleum Company^[4]. Het belangrijkste doel van deze groep schepen, de MAC-schepen, was vooral bescherming tegen onderzeebootdreiging.

Oorspronkelijk was het plan opgevat om een aantal passagiersschepen om te bouwen tot Escort Carrier. Omdat men de beschikbare schepen echter hard nodig had voor troepentransport, werd besloten de graan- en olietankers te gebruiken. In oktober 1942 werd uiteindelijk het besluit genomen. Aanvankelijk zag vooral de Royal Navy niets in het concept, waarbij de schepen onder koopvaardijvlag bleven varen. Aangezien echter de konvooien onder toezicht van de marine stonden gaf ook de Royal Navy toe^[5].

Fairey Swordfish van Lieutenant R. W. Salter, na het maken van de eerste landing aan boord van een MAC schip, in dit geval Empire MacAlpine Bron: Imperial War Museum A 17069

In februari 1942 werd het plan opgevat om allereerst twee graanschepen om te bouwen. De schepen zouden drie tot vier vliegtuigen mee krijgen. In juni 1942 werd dit definitief en was besloten dat de twee schepen koopvaarder bleven en ieder vier vliegtuigen van het type Fairey Swordfish mee zouden krijgen. Het vliegdek zou een formaat van 124,95 x 18,88 meter krijgen.^[6] In oktober werd besloten om nogmaals twaalf koopvaarders om te bouwen, zes graanschepen met vliegdek, hangar en lift en zes olietankers zonder hangar. Het vliegdek werd verlengd naar 140,20 x 18,88 meter. De schepen zonder hangar en lift zouden niet vier maar drie vliegtuigen meekrijgen. Later werden de plannen weer bijgesteld door nogmaals zes graanschepen, vier nieuwe en tien bestaande olietankers te verbouwen, waarmee het totaal te produceren MAC-schepen op 32 kwam^[7].

Er werden uiteindelijk zes Empire graanschepen, vier Empire olietankers, zeven olietankers van de Anglo-Saxon Petroleum Company (Britse rederij van Shell) en twee olietankers van de Petroleum Mij. La Corona omgebouwd. De schepen werden ontdaan van alles wat boven de romp uitstak. Op deze romp werd een houten vliegdek aangebracht. De graanschepen kregen in de romp een bescheiden hangar en een lift, de olietankers niet. Bij de laatste diende het onderhoud van de vliegtuigen dus aan dek te gebeuren.^[8] Aan boord hadden de graanschepen vier en de olietankers meestal drie vliegtuigen. De militaire bemanning voor onderhoud en bedienen van de toestellen werd geleverd door de Fleet Air Arm van de Royal Navy. Meestal werden hiervoor Fairey Swordfish toestellen gebruikt, maar ook de Sea Hurricane kwam wel voor. Omdat de schepen onder koopvaardijvlag bleven varen, kregen ze geen militaire codenummers toegewezen. In plaats daarvan kregen ze een tweelettercode die werd aangebracht op het vliegdek^[9]. Op basis van hun oorsprong konden de schepen in vier klassen worden verdeeld, de Rapana-klasse, de Empire MacKay-klasse, de Empire MacAlpine-klasse, Empire MacRae-klasse en de Empire MacAndrew-klasse.

m.v. Empire MacColl, november 1943 Bron: Imperial War Museum FL 11418

Noten

1. Grove, 1997, pag. 291
2. Friedman, 1988, pag. 179-181
3. Marshall, 1995, pag. 26
4. Lenaghan, 1983, pag. 43-62
5. Friedman, 1988, pag. 179-181
6. Mitchell, 1990, pag 169-170
7. Polmar, 1969, pag. 292
8. Mitchell, 1990, pag 172
9. Finnes, 2000, pag. 89