Kanonneerboten van de Flores-klasse

Eind 1924 en begin 1925 werden in Rotterdam twee nieuwe schepen voor de Koninklijke Marine op stapel gezet. Hr. Ms. Flores en Hr. Ms. Soemba werden vernoemd naar kleinere eilanden in Nederlands Oost-Indië. De schepen waren oorspronkelijk bedoeld voor de lokale verdediging in Nederlands Indië die in groepsverband uitgevoerd zou worden. Vandaar dat de schepen bij hun indienststelling in 1926 als flottielje vaartuigen geclassificeerd werden. Vanaf augustus 1926 tot en met december 1939 hebben zij samen ook als zodanig dienst gedaan in de Oost.

De, in 1933 in dienst genomen, kanonneerboot Hr. Ms. Johan Maurits van Nassau wordt vaak onterecht als zusterschip beschouwd. Dit schip leek wel veel op de beide flottielje vaartuigen maar was ontworpen als stationschip in de Nederlandse Antillen en dus meer berekend op een taak die zelfstandig uitgevoerd werd.

In 1935 werden de beide schepen, samen met de pantserboten van de Brinio-klasse, het artillerie instructieschip Hr. Ms. Van Kinsbergen en Hr. Ms. Soerabaja, net als de Johan Maurits van Nassau, geclassificeerd als kanonneerboten. Hierdoor werden alle schepen voor de lokale verdediging, die niet bij de kustverdedigingschepen behoorden en geen mijnenveger of –legger waren, vernoemd in één groep.

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog lag de Flores in Vlissingen terwijl haar zusterschip zich nog steeds in de Oost bevond.

Vanaf operatie Husky, de landing in Sicilië, vochten de zusterschepen samen en zouden dit de rest van hun actieve periode in de Tweede Wereldoorlog blijven doen. Zij deden dit op een zodanige wijze dat zij van hun Britse bondgenoten de bijnaam “The Terrible Twins” kregen.

Eén van de hoogtepunten hierbij was de wraakactie van Hr. Ms. Soemba door een kustbatterij uit te schakelen op Sicilië nadat commandant Sterkenburg gesneuveld was door een bombardement vanaf dit eiland. Tot en met de landing in Normandië onderscheidden de beide kanonneerboten zich door een tomeloze inzet, dapperheid en een akelige doeltreffendheid.

Klasse:	Flores-klasse
Aantal:	2
Land:	Nederland
Type:	Flottielje vaartuig, vanaf 1935 kanonneerboot
Waterverplaatsing:	1457 ton (1793 ton vol geladen)
Afmetingen:	75,6 x 11,5 x 3,6 meter
Aandrijving:	2 Triple expansie stoommachines, 4 Yarrow ketels
Machinevermogen:	2000pk
Aantal schroeven:	2
Maximum snelheid:	15 knopen
Bemanning:	136 koppen, later 143
Bewapening:	3 kanonnen van 15cm, 1 kanon van 7.5cm, 4 mitrailleurs van 12.7mm, 2 mitrailleurs van 7.7mm, nevelinstallatie, (de mogelijkheid om een) drijvervliegtuig Fokker C.XIV-W (mee te nemen). Hr. Ms. Flores: vanaf augustus 1941 uitgebreid met 1 40mm pom-pom, 2 Boulton Paul turrets, 2 dubbel Hotchkiss mitrailleurs. Hr. Ms. Flores na de oorlog: 3 kanonnen van 15cm, 2 mitrailleurs van 40mm en 4 van 20mm. Hr. Ms. Soemba als radar instructieschip eerst ontwapend, later 2 mitrailleurs van 40mm en 2 van 20mm.
Bepantsering:	Dek 25-50mm, commandotoren en munitiekokers 25mm

	Gebouwd door	Op stapel	Te water	In dienst	Tot
Hr. Ms. Flores	Mij. Fijenoord Rotterdam nr 300	13-01-1925	15-08-1925	25-03-1926	16-09-1968
Hr. Ms. Soemba	Wilton's Rotterdam nr 304	24-12-1924	24-08-1925	12-04-1926	09-06-1985

Bijzonderheid: Flores en Soemba beschikten over zogenaamde Flettner roeren. Bij dit systeem worden de stromingskrachten die ontstaan door de bediening van een klein stuurroer, benut om de stand van een groot scheepsroer te regelen. Het grote voordeel hiervan was dat de schepen gestuurd konden worden zonder de hulp van een stuurmachine.

Na een relatief korte inwerkperiode vertrokken de twee flottielje vaartuigen op 15 juni 1926 naar Nederlands Oost-Indië waar zij ruim twee maanden later aankwamen. In de jaren tot aan het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werden vele, gezamenlijke oefeningen gehouden en vlagvertoonreizen gemaakt in de Indonesische archipel maar ook daarbuiten. Maar vooral werd de tijd gevuld met bewakingsdiensten waarvoor de schepen uiteindelijk gebouwd waren.

Toen het wereldwijde conflict éénmaal een feit was werden alle Nederlandse marine schepen in de Oost in de eerste plaats ingezet om de Nederlandse neutraliteit te handhaven. Eind 1939 werd er een aanvang gemaakt met de mobilisatie in Nederland en de Nederlandse admiraliteit verzocht de Commandant Zeemacht (CZM) in Nederlands Oost-Indië, vice-admiraal H. Ferwerda, om twee torpedobootjagers van de Admiralen-klasse naar het thuisland te sturen. De CZM in de Oost vond dit een te zware ingreep in zijn toch al niet al te grote vloot en er werd overeengekomen om de torpedobootjager Hr. Ms. Van Galen en de kanonneerboot Flores naar het thuisfront te laten vertrekken. Op 12 december 1939 vertrok Hr. Ms. Flores naar Nederland en na 13 jaar scheidden de wegen van de zusterschepen.

Op 3 februari 1940 kwam de Flores aan in Den Helder. Tijdens de Duitse inval in mei 1940 was de kanonneerboot, onder commandant luitenant-ter-zee (LTZ) 1 J.G. Broekhuysen, ingedeeld bij het commando Zeeland. Zij zou artillerie steun moeten geven aan stellingen op de Zeeuwse eilanden. Een ongelukkige keuze omdat het schip vrij diep lag voor de Zeeuwse binnenwateren en een antiluchtdoelbatterij had die Duitse vliegtuigen niet afdoende kon afweren. Veel heeft het schip dus niet kunnen betekenen en via Zeebrugge en Duinkerken is men uitgeweken naar Engeland waar de kanonneerboot op 18 mei aankwam.

Vanaf 1 juni 1940 werd Hr. Ms. Flores ingedeeld bij het Thames Local Defence Flotilla om bewakingsdiensten te verrichten bij de Thames versperringen. Deze zouden tot november 1941 duren. Op 7 januari 1941 werd LTZ 1 F.H.M. van Straelen de nieuwe commandant. Hij was een jongere broer van de commandant van Hr. Ms. Java die met zijn schip ten onder zou gaan in de Slag in de Javazee.

In augustus 1941 werd de bewapening van de Flores aanzienlijk uitgebreid met een 40mm pom pom, 2 Boulton Paul Turrets en 2 Hotchkiss dubbelmitrailleurs. Dit alles om de luchtafweerbatterij te vergroten aangezien de kanonneerboot een andere en een meer omvattende taak kreeg.

Van november 1941 tot april 1943 heeft het schip namelijk konvooien begeleid aan de oostkust van Groot Brittanië met als basis North Shields. Op laatst genoemde datum werd Hr. Ms. Flores uit de konvooidienst onttrokken om voorbereid te worden op haar volgende taak.

Op 4 juni 1943 vertrok het schip met een konvooi van in totaal 84 vaartuigen richting Gibraltar. Het commando was sinds begin 1943 in handen van LTZ 1 J.S. Bax.

Hr. Ms. Soemba werd in Nederlands Oost-Indië vooral belast met de handhaving van de neutraliteit en visserijpolitie. Verder werden veel patrouillevaarten gemaakt. De kanonneerboot deed dit vaak in samenwerking met een speciale bewakingsdienst die directe instructies kreeg van vice-admiraal H. Ferwerda. Deze eenheid bestond behalve de kanonneerboot uit een torpedobootjager van de Admiralen-klasse, een onderzeeër en twee schepen van de Gouvernements Marine.

Direct na het uitbreken van de oorlog met Japan, in december 1941, werd de Soemba ingedeeld als bewaker van het Westervaarwater, de westelijke toegang tot Soerabaja vanuit de Javazee, wat eigenlijk een taak was van Hr. Ms. Soerabaja. Dit schip werd echter ingezet bij de bezetting van Portugees Timor. Na deze Nederlands-Australische actie werd de kanonneerboot ingezet voor de bewaking van de Riouw archipel, wat haar eigenlijke oorlogstaak was. Op 9 januari vernietigde het schip daar een aantal zeemijnen. In diezelfde archipel kreeg Hr. Ms. Soemba haar vuurdoop toen ze door enkele Japanse bommenwerpers werd bestookt. Gelukkig werd zij niet getroffen.

De oorlog met het Japanse keizerrijk werd grimmiger en naast konvooibegeleiding kreeg de Soemba meer en meer te maken met zware taken zoals het vernietigen van haveninstallaties en brandstof opslagplaatsen. Het schip was ook zeer nauw betrokken bij de handhaving van de orde tijdens het evacueren van verslagen en vaak gedemoraliseerde, geallieerde troepen. In deze periode werd het Nederlandse schip vaker bestookt door bommen maar nooit getroffen.

De dag voor de Slag in de Javazee, 27 februari 1942, kreeg de Soemba opdracht, van vice-admiraal C.E.L. Helfrich, die vanaf 31 augustus 1940 CZM in de Oost was geworden, zich in veiligheid te brengen aan de westkust van Sumatra. Hier werd zij door Japanse vliegtuigen aangevallen maar onder dekking van de nieuwe Nederlandse luchtafweerkruiser Hr. Ms. Jacob van Heemskerck, wist zij te ontkomen naar Colombo, op het tegenwoordige Sri Lanka. Het schip werd ingedeeld bij de Britse Eastern Fleet en heeft zich tot januari 1943 bezig gehouden met konvooidiensten in het Midden-Oosten.

Vanuit Bombay vertrok het schip met een nieuwe commandant, kapitein-luitenant-ter-zee Sterkenburg, naar de Middellandse Zee. Commandant Sterkenburg volgde kapitein-luitenant-ter-zee P.J.G. Huijer op die als sinds begin 1941 het bevel voerde over de Nederlandse oorlogsbodem. Kort daarna werd de kanonneerboot ingedeeld bij G-Force onder Rear Admiral Troubridge en vertrok met een groot konvooi troepentransporteurs richting Sicilië.

Aangekomen bij het grootste Italiaanse eiland, werd Hr. Ms. Soemba herenigd met haar zusterschip Hr. Ms. Flores. Beide Nederlandse schepen werden bestemd om, samen met andere geallieerde schepen, ondersteuningsvuur te geven tijdens de invasie van Sicilië, operatie Husky. De meest voorkomende acties waren kustbombardementen met de 15cm hoofdbatterijen van de kanonneerboten. Dat ook de antiluchtdoelbatterij mee kon tellen, bleek uit het neerhalen van een Messerschmitt Bf 109 jager op 19 juli 1943 door de Soemba.

De acties bij Sicilië zouden duren tot 17 augustus 1943. Daarna was het gehele eiland in geallieerde handen. Enkele weken eerder kreeg de Soemba een voltreffer op de brug van, naar wat later bleek, een 88mm granaat van een Duitse tank. Duitse tanks patrouilleerden langs de kust en op de mistige ochtend van 5 augustus werd het Nederlandse schip waargenomen en onder vuur genomen. Hierbij kwam commandant Sterkenburg om het leven. Onder leiding van eerste officier Van Miert werd later wraak genomen door, zeer dicht onder de kust, een vijandelijke batterij op treinstellen onder vuur te nemen. De Soemba bleef, het vijandelijke tegenvuur ontwijkend, de batterij bestoken met 15cm granaten tot de waarnemer berichtte: "Stop vuren, doel vernietigd, goed gedaan". Deze vermetele actie, en andere moedige en accurate beschietingen, van beide kanonneerboten, droegen bij aan de reputatie die de schepen de bijnaam "The Terrible Twins" zou opleveren. In september 1943 werd waarnemend commandant Van Miert afgelost door LTZ 1 P.A. de Boer die op zijn beurt weer werd vervangen door LTZ 1 H.H.L. Pröpper op 28 oktober 1943.

De acties bij Sicilië werden zodanig gewaardeerd door de Britse bondgenoot dat de schepen weer ingezet werden bij de landing in de Golf van Salerno, operatie Avelanche, en de landing bij Anzio, operatie Shingle. Tijdens één van deze beschietingen werd Hr. Ms. Flores aangevallen door niet minder dan zestien bommenwerpers en kreeg twee near misses te verwerken, waardoor het schip om zijn lengteas verwrongen werd en naar Palermo moest uitwijken voor reparaties.

Hr. Ms. Soemba werd na een korte onderhoudsperiode weer ingezet bij konvooidiensten maar Hr. Ms. Flores werd in het najaar van 1943 ingezet bij bombardementen op het Italiaanse vaste land. Ditmaal om kustbeschietingen uit te voeren tijdens een poging van de geallieerde troepen om de rivier Volturno over te steken. Ook hier werden weer uitstekende resultaten behaald. Ook in december van dat jaar was de Flores weer betrokken bij bombardementen op doelen bij de stad Gaeta, de uiterste linkerflank van de beruchte Gustavlinie.

Op nieuwjaarsdag 1944 ontmoetten de Nederlandse zusterschepen elkaar weer in Malta. Van daaruit werden zij weer ingezet bij het Anzio front met wisselende resultaten. Het weer was ruw en de kanonneerboten bezaten geen gestabiliseerde richtmiddelen waardoor zij minder effectief waren. Toch wist de Flores tijdens de beschieting van een batterij tussen Formia en Giano nog enkele successen te behalen. Toch zouden dit de laatste acties zijn van "The Terrible Twins" in de Middellandse Zee want hun 15cm kanonnen waren dusdanig versleten dat de maximale schootsafstand verminderd was en niet meer met acceptabele zuiverheid gericht kon worden. Hierop werd besloten om beide schepen naar Engeland te sturen.

Half maart kwamen de kanonneerboten aan in Portsmouth waar zij op de marinewerf in onderhoud gingen. Hier werden onder andere de kanonnen vervangen voor die van Hr. Ms. Sumatra die opgelegd was en als blokschip ingezet zou worden bij het aanleggen van de Mulberry havens tijdens de landing in Normandië. Op 22 maart kregen de schepen koninklijk bezoek waarbij Koningin Wilhelmina en Prins Bernhard militaire onderscheidingen uitreikten aan verschillende bemanningsleden.

In mei 1944 werd LTZ 1 G. Koudijs de nieuwe commandant van Hr. Ms. Flores.

Hoewel de geallieerde invasiemacht over voldoende vuurkracht beschikte, om de landing in Normandië te ondersteunen, werden de Nederlandse kanonneerboten ook bij operatie Neptune betrokken. Het geallieerde commando was ervan overtuigd dat het goed zou zijn voor het moreel van de kleinere bondgenoten als deze hun bijdrage aan de bevrijding van Europa konden leveren. Om deze reden waren ook enkele Franse, Noorse en Poolse schepen betrokken bij de landing in Normandië. Ook de inzet van Belgische commando`s, Deense mariniers, de Nederlandse Prinses Irene Brigade en Tsjechische en Griekse soldaten tijdens operatie Overlord, vond in deze redenering zijn grondslag.

Hr. Ms. Soemba werd ingedeeld bij het Amerikaanse bombardementssmaldeel en het werd snel duidelijk dat deze grote bondgenoot de reputatie van de Nederlandse kanonneerboot niet kende. Op 6 juni zelf nam de Soemba alleen de stranden van Utah Beach onder vuur terwijl het schip zeer nuttige assistentie had kunnen geven tijdens de aanval van de Amerikaanse Rangers op Point Du Hoc. Later heeft het Nederlandse schip meegedaan aan beschietingen van Duitse stellingen en ook enige successen geboekt, maar allemaal op eigen initiatief van de commandant. Op 27 juni loste de Soemba haar zusterschip af in de Britse sector en heeft alles bij elkaar toch zoveel bombardementen uitgevoerd dat de hoofdbatterij weer geheel uitgeschoten was. Het schip is op 11 juli teruggekeerd in Portsmouth en voor haar was de oorlog als actief schip voorbij.

Hr. Ms. Flores was vanaf D-day meteen betrokken bij de beschietingen van Duitse stellingen in de Britse sector en heeft op die dag alleen al een groot deel van haar munitie verschoten, hoofdzakelijk op een kustbatterij bij Arromanches. Zij is in een periode van twee maanden meerdere malen teruggekeerd naar Portsmouth om munitie te laden en om, nogmaals de kanonnen te wisselen voor die van de Sumatra. Het hoogtepunt voor de Flores kwam op 26 juli toen zij met behulp van de waarneming per vliegtuig, geschutsopstellingen beschoot bij Le Point Homme. Na afloop seinde de luchtobservatie post dat het vuur van de kanonneerboot zeer accuraat geweest was met waarschijnlijk vier directe treffers op de vijandelijke batterij. "De best gecombineerde leger en marine actie die ik ooit gezien heb", besloot de bondgenoot. Begin augustus was de slag om Normandië beslist en keerde Hr. Ms. Flores terug naar Engeland. Ook voor haar zat de oorlogstaak erop. Beide Nederlandse kanonneerboten zijn later opgelegd in het Londense Shadwell New Basin.

Hr. Ms. Soemba is tot mei 1945 ter plaatse gebleven en heeft voornamelijk dienst gedaan als instructieschip voor konstabels en matrozen. Daarna is zij vertrokken naar Grangemouth om verbouwd te worden tot radar instructieschip. Hierbij werd zij ontdaan van haar hoofdbewapening en werden de open brug en seindek vervangen voor log ogende opbouwen.

Haar silhouet verkeerde nu in een schril contrast vergeleken met de eens zo sierlijke stroomlijn. Later, in 1949 is zij nogmaals verbouwd tot vliegtuig directieschip om haar lange leven te beëindigen als logementschip voor de Duik- en Demonteeropleiding in Den Oever. Op 12 juli 1985 maakte het schip, na 60 dienstjaren, haar laatste reis, achter een sleepboot, naar een sloper in Antwerpen.

Hr. Ms. Flores echter, had nog bruikbare 15cm kanonnen en bleef in dienst als kanonneerboot en keerde in 1946 terug naar Nederland. Zij kreeg verschillende taken zoals veerdiensten, varen met personeel voor opleidingen naar Londen, artillerie instructieschip en technische opleidingen. In 1950 werd de kanonneerboot geclassificeerd als fregat maar diende hoofdzakelijk als logementschip. In 1955 werd het schip immobiel en kreeg een vaste plaats in Vlissingen als logementschip. Op 26 augustus 1968 werd Hr. Ms. Flores definitief uit dienst genomen en verkocht voor de sloop naar Hendrik Ido Ambacht.

Ondanks het feit dat de Koninklijke Marine aan het begin van de Tweede Wereldoorlog grote verliezen leed, bleven de overgebleven schepen dapper doorvechten. Vooral de beide kanonneerboten Hr. Ms. Flores en haar zusterschip Hr. Ms. Soemba hebben laten zien dat met beperkte middelen, maar met grote inzet van de bemanning een belangrijke bijdrage geleverd kon worden aan de geallieerde zaak.

Dat zij beiden, als zusterschepen de gehele oorlog overleefd hebben is op zich al een opmerkelijk feit maar dat zij tijdens de oorlog zo vaak zo succesvol waren is op zijn minst bewonderenswaardig. Vele malen zijn ze bestookt met bommen, granaten en torpedo`s, afkomstig van Japanse, Italiaanse en Duitse schepen, tanks, kustbatterijen en vliegtuigen, maar nooit ontstond fatale schade. Dit kan niet alleen geluk zijn maar moet ook een grondslag hebben in zeemanschappelijke en militaire kwaliteiten, moed en discipline. De voornaamste taak van de beide Nederlandse schepen was het bombarderen van kusten en dat was één van de gevaarlijkste ondernemingen in het wereldwijde conflict.

De Britse bondgenoten noemden vanaf een bepaald moment in 1943 de zusterschepen “The Terrible Twins” hoewel niemand precies weet wie als eerste deze bijnaam gebruikte. Het is ook niet zeker of ze deze naam kregen omdat zij zo verschrikkelijk waren voor de vijand of voor hun bondgenoten zelf.

“The Terrible Twins” hadden niet alleen de reputatie als uitstekende kanonneerboten maar ook als schepen die vaak een stap verder gingen dan hun bondgenoten voor ogen hadden. De wraakactie bij Sicilië bijvoorbeeld, ging tegen het advies in van de begeleidende Britse torpedobootjager. Een ander voorval deed zich voor in juli 1943 toen de Flores ongevraagd steun gaf aan een jagerdivisie bij de vermeende vernietiging van een onderzeeër. De reactie van de commandant van de divisie luidde: “Je kunt die verdomde Nederlanders ook nergens buiten houden”. Beide Nederlandse schepen ondernamen vaak acties op eigen initiatief die niet altijd door de geallieerde bondgenoten begrepen werden of geliefd waren.

Zonder de vraag te stellen waar de bijnaam vandaan komt blijft het feit bestaan dat vooral de Britten zeer onder de indruk waren van de moed en het vakmanschap waarmee de Nederlandse kanonneerboten hun taken uitvoerden. Deze waardering werd dan ook niet onder stoelen of banken geschoven maar werd regelmatig geuit.

Voorop staat dat Hr. Ms. Flores en Hr. Ms. Soemba ondanks hun relatieve ouderdom, kwetsbaarheid en beperkingen een uitstekende bijdrage hebben geleverd aan de Nederlandse en de geallieerde belangen. Zonder geluk vaart niemand wel maar vooral de dapperheid en strijdlust geven de beide kanonneerboten het recht de naam “The Terrible Twins” te dragen.

Beide schepen kregen bij Koninklijk Besluit van 10 november 1948 nummer 30 en 31 een Koninklijke Vermelding bij Dagorder toegekend. Deze hoge onderscheiding werd onthuld door Prins Bernhard op 13 juni 1949 toen “The Terrible Twins” afgemeerd lagen in Amsterdam.