Hauke Friederichs (1980) werd geboren in Hamburg en promoveerde aan de universiteit van Hamburg in de sociale en economische geschiedenis. Ook volgde hij daar studies in de criminologie, politicologie en journalistiek. Hij schrijft onder anderen voor Die Zeit en Geo Epoche, een populair-historisch magazine dat vooral op de geschiedenis van de twintigste eeuw is gericht. Samen met Rüdiger Barth publiceerde Friederichs ‘De grafdelvers’ over de winter van 1932-1933, vlak voor de teloorgang van de Weimarrepubliek en de machtsovername door Hitler en trawanten. De hoofdrolspelers die verantwoordelijk zijn voor de afbraak van de fragiele Duitse democratie na de Eerste Wereldoorlog worden in de laatste tien weken van de Weimarrepubliek gevolgd. ‘Een dramatische strijd om de macht ontbrandt, vol van intriges, schijnbewegingen, leugens en bedrog’, volgens de achterflap van het boek. De uitgever merkt ook op dat het boek in niets zou onderdoen voor de spannendste politieke historische thrillers van Tomas Ross en Robert Harris. De beide auteurs van ‘De grafdelvers’ maakten gebruik van talrijke dagboeken, brieven, krantenartikelen en historische documenten, waarmee via een kleurrijk en meerlagig portret van die periode wordt aangetoond dat de weg naar de afgrond in tegenstelling tot de heersende opvattingen zeker niet onvermijdelijk was.

Ronkende taal uit een warmdraaiende pr-machine. Hoewel bij een andere uitgever dan dit eerste boek uitgegeven, is de methodiek van schrijver en uitgever bij dit tweede boek exact hetzelfde. Beide boeken, waaraan toch de nodige research vooraf moet zijn gegaan, verschenen enkele maanden na elkaar in Duitsland en in vertaling op de Nederlandse markt. Opnieuw is het boek opgebouwd door gebruik te maken van fragmenten uit dagboeken, brieven, krantenartikelen en historische documenten. De bronnen zijn onder meer: Adolf Hitler, Joseph Goebbels, Hermann Göring, Joachim von Ribbentrop, Ernst von Weizäcker, Reinhard Heydrich, Wilhelm Canaris, Hans en Sophie Scholl, Gustav von Kleikamp, Joseph V. Stalin, Vjatsjeslav M. Molotov, Unity Mitford, John F. Kennedy, Albert Einstein, diverse personen uit de schrijversfamilie Mann, Neville Chamberlain, Winston Churchill, Neville Henderson (een Britse professionele diplomaat), Birger Dahlerus (een Zweedse amateur-diplomaat), Galezzo Ciano en Benito Mussolini. Daarnaast nog talrijke personen die iets in de vergetelheid zijn geraakt, maar op dat moment belangrijk waren op het wereldtoneel.

Het moet een flinke klus zijn geweest om dat alles op te sporen en te verwerken. Maar levert het allemaal ook een spannend verhaal op, een thriller waarvan je op het puntje van je stoel zit, benieuwd naar de afloop? Een boek waarbij je inderdaad, zoals de leaflet beloofde, tot op het laatst blijft hopen dat de Tweede Wereldoorlog alsnog kan worden voorkomen? Nou, nee dus en dat is ook een veel te pretentieuze claim om aan een boek over dit onderwerp te verbinden. Iedereen weet dat op 1 september 1939 met de inval van Polen door nazi-Duitsland de oorlog in gang werd gezet. Het zou verbazingwekkend zijn dat aan de hand van uitlatingen van tientallen betrokkenen, die er met de neus zo bovenop zaten en waarvan de helft niks liever dan oorlog wilde, de lezer ook maar enig moment de illusie heeft dat die oorlog er niet kan komen. Heel misschien dat een briljant schrijver dat aan de hand van een roman met fictieve personages zou kunnen. Of aan de hand van allerlei citaten van ‘het gewone volk’, zeg maar van de bakker op de hoek of de boer die alsmaar voortploegde.

Daar wringt het een beetje met dit boek. De achterflap, die geheel overeenstemt met de oorspronkelijke Duitse tekst, luidt: ‘Augustus 1939. Het is heet in Midden-Europa. Boeren spannen hun paarden voor de wagens, het graan moet worden geoogst. Stedelingen vieren zomervakantie. Het zou een onbekommerde tijd moeten zijn, maar er hangt iets in de lucht. Sommigen zeggen dat er oorlog komt, anderen zeggen dat het zo'n vaart niet zal lopen. De wereld richt haar blik op de Obersalzberg, van waaruit Adolf Hitler zijn dodelijke plannen maakt. Hauke Friederichs vertelt het verhaal van de weken die voorafgingen aan de eerste september in 1939 toen om kwart voor vijf 's ochtends de oorlog begon. Hij zoomt in op een vonkenregen die uiteindelijk de wereld in lichterlaaie zou zetten.’ Dat gecombineerd met een onschuldig plaatje van dansende kinderen op het strand (overigens een foto uit de jaren 70 van ‘Margaret Morris dancers’ op het strand van Weston-super-Mare in Somerset, Engeland, die de uitgever via Getty Images heeft aangeschaft) geeft het idee dat het boek dus wordt geschreven vanuit de perceptie van de al genoemde bakker en ploegende boer, van de Franse middenstander in de Elzas die weet van de troepen die aan de andere kant van de Rijn gelegerd zijn, van de Joodse Duitsers die naar Nederland zijn gevlucht en er niet per definitie van overtuigd zijn dat ze nu veilig zijn, van alle NSB’ers en geestverwanten in andere landen die wellicht hopen dat hun ‘Duitse vrienden’ snel zullen komen, van mensen uit de Engelse bevolking die amper is hersteld van het sneuvelen van een hele generatie jongemannen in de Belgische en Franse loopgraven.

Of, niet te vergeten, van de Poolse middenstander, want het gaat in augustus 1939 qua oorlogsdreiging alleen maar over de vraag of het Duitse leger nu ook Polen zal binnenvallen. Zoals nazi-Duitsland in de voorgaande jaren het Rijnland, Oostenrijk, Sudetenland, Tsjechië en Moravië al aan het Duitse Rijk had toegevoegd. Niets van dat alles. De dreiging wordt geheel bekeken vanuit dat rijtje politieke, militaire en diplomatieke kopstukken; hier en daar gelardeerd met bijvoorbeeld iets over de rondreis die de latere Amerikaanse president Kennedy op dat moment door Duitsland maakt of een mededeling over wat Albert Einstein op een bepaalde dag doet. Kortom, de verwachting was dat beschreven zou worden hoe in de diverse landen gewone burgers reageren op de steeds toenemende situatie, zoals ze die via kranten en radio te horen krijgen. Of juist, hoe ze daarop niet reageren. Hoe ze daar amper notie van nemen, vanuit het geruststellende zelfbedrog dat het zo’n vaart wel niet zal lopen of vanuit de lakse gedachte dat eerst maar eens van het mooie weer moet worden geprofiteerd en dan zien we na de vakantie wel verder.

Zo’n boek is het niet en dat is eigenlijk vooral de uitgever te verwijten, niet de auteur. Het boek begint wat ‘kabbelend’, maar naarmate de datum van 1 september nadert en de spanning steeds meer toeneemt, blijven vooral de echte grote hoofdrolspelers in beeld en verdwijnen de andere personen meer en meer naar de achtergrond. Dan ontstaat een geweldig inkijkje hoe van Duitse kant alles in het werk wordt gesteld om de gewenste oorlog te krijgen, hoe de Russen met succes uitstel weten te krijgen door het sensationele Ribbentrop-Molotovpact, hoe de Italiaanse diplomatie elke Italiaanse betrokkenheid bij een oorlog probeert te vermijden maar daarbij stuit op de grootheidswaanzin van hun Duce, hoe de Polen manhaftig weigeren te wijken voor alle Duitse chantage (ze weten hoe het met onder meer Dolfuss en Masaryk is afgelopen) en hoe de Engelsen en Fransen beslissen deze keer de poot stijf te houden en besluiten dat een oorlog onvermijdelijk zal zijn. De schrijver zegt het niet, maar Chamberlain en Daladier krijgen een beetje eerherstel. Ze zijn niet de lafbekken die Churchill en Hitler ervan maken. Dat blijft een boeiend verhaal, hoewel iedereen die zich een beetje in de Tweede Wereldoorlog heeft verdiept er op zich weinig nieuwe feiten in zal lezen.

Een gemis bij deze vorm van geschiedschrijving, het concentreren op één korte periode voorafgaande aan een dramatische gebeurtenis (is daar eigenlijk een deugdelijke term voor?), is dat de indruk wordt gewekt dat alleen wat zich in die korte periode heeft afgespeeld van belang is. Zo mooi overzichtelijk is de geschiedenis echter nooit. Wat zich in augustus 1939 afspeelt, is slechts de uitkomst van allerlei historische processen die zich de voorgaande jaren of zelfs decennia zijn gepasseerd. Waaraan bovendien de diverse landen en personen elk hun eigen interpretatie hebben gegeven. Deze diepgang mist het verhaal. Dat wordt wel in redelijke mate goedgemaakt door telkens bij een persoon iets over zijn/haar verleden op te merken, maar nu juist de voorgaande historische processen worden niet geschetst. Het boek lijkt vooral erg geschikt voor degenen die zich voor het eerst willen verdiepen in deze periode, misschien met de vraag in het achterhoofd of die oorlog nu echt onvermijdelijk was, en die geen behoefte hebben aan een stortvloed van details over eerdere gebeurtenissen. Het boek is in een zeer vlotte stijl geschreven en tot op zekere hoogte informatief.