Winston Churchill

In een tijd dat Groot-Brittannië haar donkerste periode doorstond, was er maar één man die de natie hier doorheen kon leiden, Winston Churchill. Churchill was, ondanks zijn eigenwijze en weinig tactvolle instelling, een uitstekend strateeg, die op het juiste moment mensen wist te stimuleren. Hij wist een man als Roosevelt zodanig te imponeren dat deze, zonder de Verenigde Staten rechtstreeks bij de oorlog te betrekken, aan Churchill alle mogelijke steun toezegde. En hij was de man die, ondanks zijn afkeer van het communisme, doorzag dat hij, na de Duitse inval in de Sovjet-Unie, Stalin in zijn armen moest sluiten als bondgenoot.

Het was de standvastigheid van deze man die er voor zorgde dat Groot-Brittannië niet ten prooi viel aan de overheersingdrang van Duitsland. Het is dan ook geen wonder dat Winston Churchill eind 2002 door het Britse volk werd uitgeroepen tot grootste Brit aller tijden.

Winston Churchill, 30 december 1941 Bron: Library and Archives Canada, e010751643

Winstons Jeugd
Churchill werd geboren op 30 november 1874 in Blenheim Palace. Hij groeide op in een gezin dat de kenmerken in zich droeg van internationalisme, politiek en cultuur. Zijn vader, Lord Randolph Churchill (1849-1895), stamde af van de Duke of Marlborough, een bekende uit de strijd tegen de Franse koning Lodewijk XIV en de Slag bij Blenheim. Zijn moeder, Jenny Jerome (1854-1921), was van Amerikaanse afkomst en bezat zelfs voor een kwart Indiaans (Iriquois) en Frans/Duits bloed.

Blenheim Palace was genoemd naar de plaats van een door de Duke of Marlborough gewonnen veldslag en was door het Britse volk geschonken aan de familie als dank voor de inzet in de strijd. Het zou een inspiratiebron worden in Winstons latere leven.

Winstons vader had aanvankelijk een glansrijke carrière binnen de politiek en de Conservatieve Partij, maar verspeelde zelf zijn toekomstkansen hierin. Doordat hij al op 46-jarige leeftijd overleed (24 januari 1895) had Winstons moeder een grotere invloed op de ontwikkeling van de opgroeiende Churchill. Het falen van zijn vader heeft desalniettemin een grote invloed gehad op Winston zelf. Zoals hij later aangaf, heeft hij hierin altijd een drijfveer gevonden om zijn vaders falen door zijn eigen functioneren recht te zetten. Een functioneren, waarin hij altijd door zijn moeder is bijgestaan en geïnspireerd.

De eerste jaren van zijn leven werd Winston voornamelijk opgevoed door de kinderjuffrouw Mrs Everest. Deze vrouw heeft zo'n grote invloed op het leven van de jonge staatsman gehad dat hij nog in de Tweede Wereldoorlog een portret van haar aan de wand had hangen. De familie vertrok in 1876 naar Ierland, omdat Sir Randolph aldaar een baan kreeg. Op vijfjarige leeftijd werd de kinderjuffrouw ondersteund door een heuse gouvernante. Na al deze relatief beschermde kinderjaren, ging Winston Churchill op zevenjarige leeftijd naar een kostschool. Churchill trad in november 1882 toe tot de St. George's School in Ascot. Vanaf het begin had hij een grote hekel aan deze school. Hij vond dat hij teveel zaken moest leren die hij oninteressant vond. Daarnaast was het regime bijna Spartaans hard, zelfs voor de toen heersende standaard. Toch begon hij op deze school langzaam aan meer interesse te tonen voor zijn vaders politieke werk én verbeterden zijn resultaten.

Ondanks zijn verbeterde schoolwerk stond de kleine Winston bekend als een echte lastpost. Het was zelfs zo ernstig dat de school hem niet in toom wist te houden. In 1884 haalden zijn ouders hem er dan ook weg en werd hij in een privéschool in Brighton geplaatst. Hier bloeide Winston helemaal op. De grootste oorzaak lag in het feit dat op deze school meer aandacht werd besteed aan de werkelijke interesse van de leerling. In 1888 haalde hij het toelatingsexamen voor de middelbare school in Harrow.

Middelbare School
Al gelijk begon op Harrow een aantal leerproblemen van Winston weer de kop op te steken. Hij had een gruwelijke hekel aan klassieke talen. Dit wist hij aardig te compenseren door zich vooral toe te gaan leggen op zijn eigen moedertaal en het schrijven. Gevolg was echter wel dat Winston nooit doorstroomde naar het vervolgonderwijs. Zijn interesse in de politiek steeg echter wel en hij was dan ook geregeld te vinden in en rond de parlementsgebouwen.

Een ander probleem op Harrow lag vooral in het karakter van Churchill zelf. Hij nam het niet zo nauw met regeltjes en raakte al snel betrokken bij het publiceren van een "ondergronds" magazine en het schrijven van verhalen daarvoor. Deze vorm van studentenprotest bracht hem al snel in problemen. Door toch nog hard te werken wist hij Harrows wel met goed gevolg af te sluiten, alhoewel hij hiervoor drie pogingen nodig had. Dit alles bezorgde de jonge Churchill wel een voorliefde voor de Engelse taal en vooral voor het schrijven, iets wat hem zijn verdere leven zou bijblijven.

De schoolresultaten van Winston brachten hem geregeld in conflict met zijn vader. Volgens hem had Winston geen doorzettingsvermogen en was hij maar een nietsnut. De vaak hoogoplopende ruzies hadden op de jonge Churchill echter een heel verrassend effect, dat hem vooral in zijn latere leven zouden aanzetten tot grote prestaties. Winston Churchill zou kost wat kost het ongelijk van zijn vader bewijzen en werd vastberaden te slagen daar waar zijn vader faalde.

In 1892 nam het leven van de dan 18-jarige Winston een andere wending. Hij besloot het toelatingsexamen te doen voor het Royal Military College te Sandhurst.

De militair
Alhoewel Churchill voor zijn eerste toelatingsexamen zakte, werd hij bij zijn derde poging in 1893 toegelaten. Het was echter niet vanwege zijn goede cijfers. Churchill besloot namelijk naar de cavalerie-opleiding te gaan. Aangezien hier altijd een tekort aan leerlingen was, werd hij daar alsnog toegelaten. Winston leefde hier helemaal op en werd de beste van zijn klas in tactiek en fortificaties. In 1894 slaagde hij als achtste in een klas van 150.

Hij werd ingedeeld bij de 4th Hussars als 2e Luitenant, maar zijn eerste gevechtservaring deed hij op tijdens zijn verlof in 1895. Tijdens dat verlof diende hij als militair observator en oorlogscorrespondent op Cuba in de strijd van het Spaanse leger tegen Cubaanse guerrilla’s. Hij was hier terechtgekomen door zijn familiecontacten. Tijdens zijn verblijf op Cuba schreef hij een serie artikelen voor een Britse krant en leerde hij de Havana-sigaren kennen. Deze zouden de rest van zijn leven een kenmerk worden.

Winston werd daarna in India gelegerd, waar hij grote aantallen boeken las en hierdoor zichzelf verder onderwees. Diverse keren speelde hij een dubbele rol binnen het leger als correspondent en officier. Zo ging hij in 1897 mee met het Indiase leger tijdens de Malakand-expeditie tegen opstandelingen langs de noordwestelijke grens. Een jaar later publiceerde hij hierover een eerste boek, "The Story of the Malakand Field Force". In 1898 volgde hij het leger tijdens de Tirah expeditie. Nadien sloot hij zich aan bij Generaal Kitchener en diens strijd in Sudan. Hier nam hij zijn dubbele rol als officier en oorlogscorrespondent weer op. Aldus was hij ooggetuige van de laatste traditionele veldslag, met charges van cavalerie te paard, de Slag bij Omdurman. Een wijze van oorlogvoering die later alleen door het Poolse leger en de Russische Kozakken nog is toegepast. Churchill zette de gehele campagne op papier en in 1899 verschenen de twee delen van "The River War". Zijn wijze van bekritiseren van traditionele strijdmethoden bezorgde hem echter wel de nodige vijanden in het Britse leger. Churchill liet zich hierdoor echter niet intimideren, maar schreef zijn frustratie hierover weg door het uitbrengen van een roman in 1900, "Savrola".

In datzelfde jaar 1899 nam hij tijdelijk ontslag uit het leger in een poging om parlementslid te worden. Hij stelde zich kandidaat voor het kiesdistrict Oldham, maar werd verslagen door zijn opponenten.

Krijgsgevangen
Toen in Zuid-Afrika in 1899 de Boerenoorlog uitbrak, werd hij er als correspondent naartoe gestuurd namens de Londense Morning Post. Hij werd gevangengenomen door de latere Zuid-Afrikaanse premier Louis Botha met wie hij later een sterke vriendschapsband zou opbouwen. Na korte tijd wist hij uit gevangenschap in Pretoria te ontsnappen en keerde via Oost-Afrika terug aan het front in Natal.

Churchill wist zijn vlucht perfect uit te buiten. Zijn ervaringen werden in diverse journalistieke werken gepubliceerd en maakten hem zo beroemd dat hij zelfs een tour met lezingen door de Verenigde Staten ging houden. Het geld dat hij hiermee verdiende, de ervaringen die hij opdeed en de bekendheid die hij verwierf, maakten het hem mogelijk om toe te treden tot het Britse parlement. Deze functie was in die tijd namelijk geen betaalde baan en je moest zelf het nodige aan geld meenemen om een zetel te verwerven.

Winston in 1900 Bron: Public Domain (Onbekende bron)

Politieke carrière
Op 23 januari 1901 ging Winston de politiek in. Hij was toen 26 jaar oud. Hij werd parlementslid voor de Conservatieve Partij. Zijn ervaringen in Zuid-Afrika en zijn hieruit gegroeide vriendschap met de Boerenleider Botha hadden hem echter een andere kijk gegeven op de situatie aldaar. Dit bracht hem dan ook al snel in conflict met zijn eigen partij. Toen Churchill zich ook nog eens tegen de Tariefwet van Premier Chamberlain verzette, werd hij uit de Conservatieve Partij gestoten. In 1904 verruilde hij deze voor de Liberale Partij.

Door zijn positie bij de Liberalen en hun groeiende aanhang klom Churchill langzaam maar zeker op in de hiërarchie. Tussen 1908 en 1911 bekleedde hij diverse hoge functies. Zijn eerste belangrijke positie was die van Staatssecretaris voor Koloniën, waardoor hij een belangrijke rol speelde in de vredesregeling met de Boeren in Zuid-Afrika. In 1906 publiceerde Churchill een biografie, Lord Randolph Churchill, gevolgd door in 1908 zijn ervaringen als verslaggever in My African Journey. Datzelfde jaar trad Churchill in het huwelijk met Clementine Hozier. Uit dit huwelijk werden vier dochters en een zoon geboren.

Van 1908 tot 1910 bekleedde hij het ambt van voorzitter van de Handelsraad gevolgd door minister van Binnenlandse Zaken in 1910 en 1911. In deze hoedanigheid was Churchill verantwoordelijk voor de invoering van vele sociale regelingen voor gezondheid en werkloosheid. Vanaf 1911 bekleedde hij echter zijn meest belangrijke functie, namelijk First Lord of the Admiralty. Hij had hierbij een belangrijk aandeel in de modernisering van de Britse marine, waardoor deze bij aanvang van de Eerste Wereldoorlog één van de modernste ter wereld was. Tevens was het aan zijn initiatieven te danken dat de Marine Luchtvaart tot ontwikkeling kwam en de eerste stappen werden gezet in de ontwikkeling van de tank als modern wapen. De combinatie van politiek en militaire ervaring maakte Churchill bij uitstek geschikt voor de functie.

Eerste Wereldoorlog
De soldaat in Churchill dwong hem ertoe om dicht bij het vuur te zitten en toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, vertrok hij uit Londen. Hij stuurde de Royal Naval Division de oorlog in op de slagvelden van Vlaanderen en leidde de marine vanuit het hoofdkwartier in Antwerpen. Hier trad hij eigenhandig op. De verdediging van de stad Antwerpen zou door het Belgische leger, samen met Britse troepen ter hand worden genomen. Het duurde echter lang voordat de Britse versterkingen arriveerden. De Belgische troepen hadden het zwaar te verduren en dreigden ineen te storten. Op het moment dat de Belgen hun moed verloren, sprak Churchill zelf deze troepen toe. Helaas kon hij niet voorkomen dat Antwerpen in Duitse handen viel. Hij wist de Belgen echter wel te motiveren om de strijd voort te zetten.

Toen een marine-actie tegen de Turken in de Dardanellen mislukte, de beroemde landing bij Gallipoli, nam Churchill alle verantwoordelijkheid op zich. De daarop volgende kabinetscrisis en de vorming van een nieuwe coalitieregering betekende in mei 1915 het einde van zijn carrière. Voor de Conservatieven was zijn vertrek namelijk de voorwaarde voor regeringsdeelname. Churchill trok zich terug en ging schilderen, een hobby die hem zeker goed afging en hij zijn gehele verdere leven zou blijven uitoefenen.

Zijn militaire hart bleef echter kloppen en in 1916 nam hij vrijwillig dienst aan het Westelijk front, waar hij commandant werd van de 6th Royal Scots Fusiliers met de rang van Majoor. Zijn kennis en ervaring als politicus bleven echter niet onopgemerkt en toen de Britse Premier Lloyd George menskracht zocht, riep hij Churchill terug. Lloyd George was een oude vriend van Churchill en wist de waarde van de man goed in te schatten. Winston Churchill trad weer toe tot het kabinet als minister van Bewapening. In deze functie begon hij met de opbouw van het Britse tankwapen en begaf hij zich zo vaak mogelijk in de buurt van de slagvelden.

Tegen het einde van de oorlog had Winston Churchill zijn positie als politicus weer verstevigd.

Churchill bleef minister voor Oorlog en Luchtvaart tot 1921. Tijdens deze periode hervormde hij het leger en ontwikkelde de luchtvaart, hij werd zelfs piloot. Hij verzette zich echter ook tegen het nieuwe regime in de Sovjetunie door openlijk de contrarevolutionaire krachten te steunen. De jaren daarop (1921-1922) hield hij het ambt van minister voor Luchtvaart en Koloniën. Hierbij speelde hij een aanzienlijke rol in de vestiging van nieuwe Arabische staten onder Brits mandaat in het Midden-Oosten, terwijl hij tegelijkertijd de ontwikkeling tot een eigen Joodse staat ondersteunde. Hij wist hier het vertrouwen van de Arabieren te winnen. Dat dit wederom niet goed viel bij de Conservatieven mag duidelijk zijn. Dit wantrouwen werd nog eens versterkt door Churchills betrokkenheid bij de totstandkoming van de Ierse Republiek

De verkiezingen in 1922 verliepen voor Winston Churchill desastreus. Hij verloor zijn parlementszetel en leefde de twee daaropvolgende jaren in een politiek isolement. De tijd verdreef hij met het schrijven van zijn vijf delen grote memoires, The World Crisis. Uiteindelijk mocht hij echter weer terugkeren bij de Conservatieve Partij. Volledig geaccepteerd werd hij echter nog steeds niet en tijdens de kabinetsperiode van Baldwin (1924-1929) bekleedde hij betekenisloze functies. Zo werd hij vijf jaar lang opgezadeld met de functie van Kanselier van de Schatkist, een functie zonder werkelijke inhoud. Na die tijd werd Churchill volledig genegeerd.

Tot en met 1939 besteedde hij zijn tijd met het van zich afschrijven van zijn politieke frustraties en produceerde een aantal grote politieke werken (Marlborough, My Early Life, Thoughts and Adventures en Great Contemporaries). Als enige begon hij al in een vroeg stadium de Britse samenleving te waarschuwen voor het gevaar Hitler. Hij pleitte al vroeg voor een internationale coalitie tegen Nazi-Duitsland, waarbij hij, ondanks zijn anti-communistische opstelling, een coalitie met de Sovjet-Unie noodzakelijk achtte. Dat dit hem in conflict bracht met de Britse regering mag duidelijk zijn. Tot aan de dag dat de Tweede Wereldoorlog uitbrak op 1 september 1939 werd Winston Churchill politiek volledig genegeerd. Dit zou echter niet lang duren.

Terug aan de top
Toen de oorlog uitbrak in 1939 werd hij weer opgeroepen bij de admiraliteit. Bij de Britse vloot werd gereageerd met de uitdrukking "Winston is back". De successen van Hitler en de volgende kabinetscrisis in Groot-Brittannië zorgden ervoor dat Chamberlain als premier moest opstappen. De campagne in Noorwegen was desastreus verlopen en in een debat in het parlement werd Chamberlain gedwongen op te stappen. Toen op 10 mei 1940 ook het westen werd aangevallen, was er maar één man die men in staat achtte de Britse natie bijeen te houden, Winston Churchill. Op die dag werd hij dan ook premier van Groot-Brittannië. Met deze gebeurtenis zou hij de natie leiden als premier en Minister van Defensie en zou met zijn onverzettelijkheid een hele natie inspireren. De jaren die volgden zou hij daar zijn waar men hem nodig had. Hij wist keer op keer het Britse volk een hart onder de riem te steken en de inspirator te zijn voor een ware overlevingsstrijd.

Tot 1941 vocht Engeland alleen, maar opgeven deed men niet. De allereerste geallieerde mogendheid die Churchill opzocht was Frankrijk. Als eerste erkende hij Charles de Gaulle als leider van de Vrije Fransen en erkende hij de Vrije Fransen als representant van het vechtende Frankrijk. Aanvankelijk zag Churchill in de Gaulle een zielsverwant. Later gedurende de oorlog zou het tussen de twee staatslieden regelmatig tot ernstige botsingen komen. Op het moment dat Duitsland de Sovjet-Unie binnenviel zocht Churchill contact met Stalin en kwam er een pact tot stand tussen Groot Brittannië en de Sovjet-Unie.

De grote drie
Als gevolg van de Japanse verrassingsaanval op Pearl Harbor werden ook de Verenigde Staten nu formeel bij de oorlog betrokken en Churchill zocht contact met de Amerikaanse president Roosevelt. Tussen deze twee staatslieden bestond al een hechte vriendschappelijke band, die nu alleen maar verstevigde. Al voor de Japanse aanval had Churchill ervoor gezorgd dat Roosevelt alle steun leverde die hem niet direct bij de oorlog in Europa betrok, maar na de bewuste 7 december 1941 kon hij alle teugels laten vieren. In augustus 1941 was hij al naar de Amerikaanse president gegaan en hadden beiden het beroemd geworden "Atlantic Charter" opgesteld. In de jaren die volgden, zouden de beide staatslieden elkaar verscheidene malen ontmoeten en nauw contact onderhouden. Direct na de Japanse aanval op Pearl Harbor trok Churchill wederom naar de Verenigde Staten en op 26 december hiekdhij zijn beroemd geworden rede voor het Amerikaanse Congres.

Augustus 1942, een klein jaar na de Duitse aanval op de Sovjet-Unie, ontmoetten Churchill en Stalin elkaar voor het eerst in levende lijve. Alhoewel de Britse premier aan Stalin alle steun toezegde, weigerde hij het door Stalin geëiste tweede front te openen. Dit zou volgens Churchill namelijk desastreuze gevolgen hebben. Januari 1943 vond de beroemde conferentie tussen Churchill en Roosevelt plaats in Casablanca. Hier besloten beiden dat alleen een onvoorwaardelijke overgave van Duitsland, Italië en Japan een einde aan de oorlog kon maken. De eerste bijeenkomst van "de grote drie" (Churchill, Stalin en Roosevelt) volgde in november van dat jaar in Teheran. Hier werd de bevrijding van Europa ingeluid. De laatste bijeenkomst van de drie leiders volgde in februari 1945 in Jalta. In feite werd hier de invloed van de drie naties in bezet Duitsland en de machtsverdeling in Europa vastgelegd. Churchill viel hier vooral op door zijn wantrouwen jegens de Sovjet-Unie. Hij verdacht Stalin ervan grote delen van Europa onder communistische invloed te willen brengen. Het zou niet lang duren voordat hij hierin gelijk kreeg.

Zo werden er tegen het einde van de oorlog diverse besprekingen gehouden die ook tot gevolg hadden dat Churchill minder geliefd werd. Churchill zag met lede ogen de groeiende kracht en invloed van de Sovjetunie als supermacht. Alhoewel het bondgenoten waren had Churchill een grote afkeer van het communisme en het stak hem dat Roosevelt zo toegevend was naar de Sovjets.

Na de Duitse overgave en nog voor het einde van de strijd in de Pacific werden er in juli 1945 verkiezingen gehouden. Churchills Conservatieve Partij kreeg een enorme klap, maar toch zette hij het leiderschap van de partij voort.

Oppositieleider
Zoals al aangegeven had het verlies van de Conservatieven geen invloed op zijn leiderschap van deze partij. Winston Churchill bleef partijleider. De verkiezingsnederlaag had hem echter zwaar geraakt. Churchill vond de Britten maar ondankbaar. Hij ging echter ook veel schrijven en produceerde onder andere zijn beroemde, zesdelige biografische werk The Second World War waarvoor hij later de Nobelprijs voor literatuur zou ontvangen. In zijn politiek bleef hij zich fel keren tegen de Sovjet-Unie. Hij verweet de Sovjets erop uit te zijn de wereld in twee invloedsferen te willen verdelen. Alhoewel er aanvankelijk, met name uit de Verenigde Staten, veel kritiek kwam, zouden de wereldgebeurtenissen hem al snel gelijk geven. In die jaren was Churchill een graag geziene gast als spreker op universiteiten. Hij vergaarde zo tevens een groot aantal eredoctoraten, dat hem als eerbetoon werd aangeboden.

Premier op leeftijd
Op 26 oktober 1951 werd hij opnieuw gekozen tot minister-president, hoewel hij toen al een leeftijd had van 77 jaar. Het werd een zwaar ambt, vooral door de slechts kleine conservatieve meerderheid. Het was echter vooral aan Churchills onverzettelijke karakter te danken dat de regering kon overleven. In die jaren zette hij zich met name in voor de Brits-Amerikaanse betrekkingen.

In juni 1953 werd hij door Koningin Elizabeth II verheven in de ridderstand en ging hij verder het leven door als Sir Winston Churchill. Eerder had hij het aanbod voor een ridderschap afgewezen. Dit was direct na de verkiezingsnederlaag in 1945. Tevens weigerde hij een titel als hertog. Dan zou hij namelijk zijn parlementszetel moeten opgeven. In hetzelfde jaar als zijn verheffing in de adelstand ontving Winston Churchill de Nobelprijs voor literatuur. Hij bleef minister-president tot 5 april 1955, toen hij op 80-jarige leeftijd aftrad. Alhoewel Churchill volledig op was en steeds vaker ziek, bleef hij echter nog tot juli 1964 parlementslid.

Het einde van een groot staatsman
Het Amerikaanse Congres had op 9 april 1963 nog een verrassing in petto. Churchill werd uitgeroepen tot ereburger van de Verenigde Staten. In zijn laatste levensjaren schreef hij nog enkele boeken en kreeg hij vele onderscheidingen voor zijn prestaties. Op 24 januari 1965 overleed hij in Londen op 90-jarige leeftijd na een beroerte. Hij kreeg de begrafenis van een wereldheld, een Brits staatshoofd waardig, en vond zijn laatste rustplaats op de begraafplaats St. Martin's in Bladon, vlakbij zijn geboorteplaats Blenheim Palace.