Inleiding

Tijdens en in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog ontwikkelden verschillende landen antitankwapens zoals antitankkanonnen. De Duitse Wehrmacht en de Waffen-SS gebruikten antitankkanonnen (PaK: 'Panzerabwehrkanone') om tanks en andere gepantserde doelen te vernietigen. Twee antitankkanonnen werden achtereenvolgens door het Duitse leger gebruikt: de 3.7 cm Pak 35/36 en de 5 cm PaK 38. Beide wapens waren niet krachtig genoeg om de nieuwste Sovjettanks tot op lange afstand met standaard pantsermunitie te vernietigen. De 7.5 cm PaK 40 was veel krachtiger maar bleek soms niet in staat de zwaarste Sovjettanks zoals de JS-2 (Zware tank IS-serie) tot op lange afstand vanaf de voorkant uit te schakelen. Afgezien van de zwaardere en sterkere 8,8 cm PaK wapens ontwikkelden de Duitsers een beperkt geproduceerd 7.5 cm antitankkanon dat wolfraammunitie gebruikte. Dat antitankkanon werd '7.5 cm PaK 41' (7.5-cm- Panzerabwehrkanone 41) genoemd en moest, vergeleken met de bestaande antitankkanonnen, beter in staat zijn vijandelijke pantservoertuigen tot op lange afstand te vernietigen met speciaal ontwikkelde wolfraammunitie.

Ontwikkeling en techniek

De fabrikant Krupp kreeg in 1939 een contract om een 7.5 cm antitankkanon te ontwikkelen, dat uitmondde in de 7.5 cm PaK 41. In diezelfde periode hield Rheinmetall-Borsig AG zich bezig met de ontwikkeling van het kanon dat bekend zou komen te staan als de 7.5 cm PaK 40. Krupp koos in tegenstelling tot de concurrent voor een zeer lange en vrij dunne kanonsloop waarbij gebruik werd gemaakt van een getrokken gedeelte (met spiraalsgewijs verlopende trekken/ribbels) bij het achterste stuk, een taps toelopend gedeelte zonder spiraalsgewijs verlopende trekken in het midden en een cilindrisch gevormd voorste stuk. De 7.5 cm granaat werd zodoende in elkaar gedrukt tot een kaliber van 5.5 cm (55mm). De 7.5 cm PaK 41 werd vanaf maart 1942 geproduceerd. De met een mondingsrem uitgeruste loop was aan de voorkant gemonteerd in een kogelgewricht in een gepantserd schild. Een groot verschil met de 7.5 cm PaK 40 van Rheinmetall was het feit dat het onderstel en de wielen aan het pantserschild van het kanon waren bevestigd. Het 7,5 cm PaK 41 wapen was semiautomatisch. Vergeleken met de 5 cm PaK 38 en de 7.5 cm PaK 40 was de 7.5 cm PaK 41 lang, laag en robuust. Het wapen had een zichtoptiek tot 1.5 kilometer (met vier schalen) en de loop van het kanon kon 500 tot 600 keer vuren voordat het door slijtage buiten gebruik raakte (een aantal van 1.000 schoten wordt soms ook genoemd). De 7.5 cm PaK 41 kostte 15.000 Rijksmark en de arbeidsduur bedroeg zes maanden. Het 1.39 ton wegende kanon had stalen wielen met rubberen banden en kon door rupsvoertuigen worden voortgetrokken (Raupenschlepper Ost (RSO).

Wat betreft de technische gegevens had het 7.5 cm PaK 41 wapen een maximaal bereik van 2.4 kilometer en schoot het 75×543 mm R 7.5 cm Panzergranate 41HK ('Hartkerngeschoss'), Panzergranate 41W en Sprenggranate af. De munitiesoorten worden ook wel '7.5 cm Pzgr.Patr.41 (HK) Pak.41', '7.5 cm Pzgr.Patr.41 (W) Pak.41' en '7.5 cm Sprgr.Patr.41 Pak.41' genoemd. Het projectiel van de Pzgr 41 (HK) woog 2.6 kilogram en legde een snelheid van 1220 tot 1230m/s af (1260m/s wordt soms ook genoemd). Tot op een afstand van honderd meter doorboorde de granaat 193 tot 198 mm staal en tot op een afstand van een kilometer ongeveer 140 mm staal (bij een hoek van dertig graden). Bij een hoek van zestig graden doorboorde de munitie ongeveer 190 mm staal tot op een afstand van honderd meter en 130 tot 140 mm staal tot op een afstand van een kilometer. De Pzgr 41 (W) was een 2.48 tot 2.5 kilogram (projectielgewicht) wegende stalen granaat met lichtspoor (1230m/s) die 97 mm staal tot op een afstand van honderd meter doorboorde (hoek van dertig graden). Bij een hoek van zestig graden doorboorde die munitie 86 mm staal. De brisantmunitie (Sprenggranate 41/Spgr. 41) legde een snelheid af van 900m/s.

Wat betreft de penetratiewaarden was het kanon erg krachtig: het kon bijvoorbeeld een Amerikaanse M4 Sherman-tank tot op een kilometer of verder doorboren. Ook het pantser van de Sovjet T-34 tank kon met de 7.5 cm PaK 41 doorboord worden. Het pantser van de verbeterde Sovjet T-34-85 tank (45mm staal zijkant romp, 90mm staal voorkant koepel) was ook niet onkwetsbaar voor het 7.5 cm PaK 41 wapen. Een groot nadeel van het kanon was het feit dat de wolfraammunitie geen explosieve inhoud had: de (interne) vernietigende werking was daardoor geringer dan bij conventionele pantsergranaten met explosieve inhoud.

Een succesvol antitankkanon?

De 7.5 cm PaK 41 was geen groot succes. Dat had met name te maken met het feit dat wolfraam zeer kostbaar was. Het materiaal werd gebruikt voor de constructie van werktuigmachines en gereedschapsmachines in fabrieken. Daardoor waren er minder wolfraamgranaten beschikbaar voor het front. Een ander nadeel van de 7.5 cm PaK 41 was het feit dat de lichte projectielen (2.5-2.6 kg) van de wolfraammunitie veel snelheid verloren over lange afstanden. Daardoor nam het vermogen om staal te doorboren drastisch af. Vergeleken met de betere 7.5 cm PaK 40 was de munitie van de 7,5 cm PaK 41 bijvoorbeeld veel lichter en ontbrak een explosieve inhoud (TNT of andere materialen). Het afvuren van de wolfraammunitie zorgde tevens voor veel slijtage van de loop. Daardoor nam het maximale aantal af te vuren granaten af (de loop, of delen daarvan, konden door slijtage onbruikbaar worden). In totaal zijn slechts 150 PaK 41 antitankkanonnen geproduceerd. Veel van die kanonnen zijn tot schroot gereduceerd. Een aantal werd nog gebruikt om rupsvoertuigen te bewapenen. In de herfst van 1943 was de helft van alle geproduceerde 7.5 cm PaK 41 wapens verloren gegaan. Tot en met maart 1945 waren slechts nog drie kanonnen aan het front in dienst. Vergeleken met de 7.5 cm PaK 40 waarvan er meer dan 23.000 exemplaren (23.303 tot 23.500) gebouwd zijn viel de productie van de 7.5 cm PaK 41 in het niet (150 stuks).

Technische gegevens 7.5 cm PaK 41: