Jacques-Philippe Leclerc

Inleiding

Jacques-Philippe Leclerc wist in de meidagen van 1940 te ontsnappen uit Duitse krijgsgevangenschap. Hij sloot zich aan bij de Vrije Fransen van Charles de Gaulle en bevrijde in augustus 1944 Parijs. Hiermee werd hij een van de bekendste Franse generaals uit de tweede Wereldoorlog.

vooroorlogse jaren

Philippe François Marie, comte de (graaf van) Hauteclocque werd op 22 november 1902 geboren in Belloy-Saint-Léonard, een dorp in de buurt van Amiens in Noord-Frankrijk. Hij was de vijfde van in totaal zes kinderen van Adrien de Hauteclocque, comte de Hauteclocque en Marie-Thérèse van der Cruisse de Waziers. Hij stamde uit een oud adellijk geslacht. Leclerc kreeg een katholieke opvoeding en dit geloof zou gedurende de rest van zijn leven een grote rol blijven spelen.

Tussen 1922 en 1924 bezocht Philippe de Ecole spéciale militaire de Saint-Cyr in Bretagne. In 1925 volgde hij ook nog een studie aan de Ecole d'application de la cavalerie de Saumur. Hierna trad hij in actieve dienst bij het Franse leger in de rang van sous-lieutenant. Op 10 augustus 1925 trouwde hij met Thérèse de Gargan; het echtpaar zou in totaal zes kinderen krijgen. Op 26 oktober 1926 werd hij bevorderd tot lieutenant.

De Hauteclocque diende eerst in het 5e régiment de cuirassiers, dat in Trier was gestationeerd in het door het Franse leger bezette Saarland. Na een jaar gediend te hebben in deze eenheid werd hij overgeplaatst naar het 8e régiment de spahis marocains in Marokko (een koloniale cavalerie-eenheid), waar hij vocht in de Rifoorlog (1920-1926). Tijdens dit conflict probeerden de stammen van het Rifgebergte, onder leiding van Mohammed Abdelkrim El Khattabi, een onafhankelijke staat te stichten, wat door Spanje en Frankrijk, onder meer door de inzet van chemische wapens, werd verhinderd. In 1929 werd hij aangesteld als commandant van de 38e Goum, een lichte infanteriecompagnie van Marokkaanse soldaten.

In de periode 1931-1932 was De Hauteclocque docent aan de militaire school Saint-Cyr. Hier brak hij tijdens een paardrijles zijn been, waardoor hij de rest van zijn leven genoodzaakt was om met een stok te lopen. Na zijn tijd als docent diende hij weer een aantal jaren in Marokko. Hij werd op 25 december 1934 gepromoveerd tot capitaine. Voor zijn daden in Noord-Afrika werd hij tevens onderscheiden met het Légion d'honneur.

Van 1938 tot 1939 volgde De Hauteclocque met succes een opleiding aan de Ecole de Guerre in Parijs. Halverwege de jaren 30 werd hij lid van de Action Française, een conservatief-nationalistische beweging, die onder leiding stond van de antisemitische schrijver Charles Maurras. De Hauteclocque koesterde zelf waarschijnlijk geen wrok tegen de Joden, maar met de andere ideeën van de politieke partij was hij het wel eens. Hij verfoeide dan ook de Volksfrontregering die vanaf 1936 aan de macht was in Frankrijk en die bestond uit socialisten en communisten.

Begin van de Tweede Wereldoorlog

De Hauteclocque was aan het begin van de Tweede Wereldoorlog Capitaine in de 4e division d'infanterie, gelegerd nabij Lille. De divisie verplaatste zich op de eerste dag van het Duitse offensief, Fall Gelb, naar België om een tegenaanval te openen op de invasietroepen. De strijd verliep echter slecht: de eenheid werd teruggedreven en rond Lille omsingeld door de Duitsers. Om aan gevangenschap te ontkomen, brak De Hauteclocque, overigens met toestemming van zijn meerdere, door de Duitse linies. Hij hoopte door het aantrekken van burgerkleding aan gevangenschap te ontkomen. Op 29 mei 1940 werd De Hauteclocque desondanks geïnterneerd door de Duitsers. Doordat zij twijfelden of hij een militair was wist hij echter alsnog te ontsnappen. Hij ging opnieuw deelnemen aan de strijd. Hij meldde zich bij de 2ème groupement cuirassé, een samengestelde eenheid waar ook de 10e Gemotoriseerde Cavalerie Brigade van brigadier-generaal Stanislaw Maczek deel van uitmaakte. Met deze groep ondernam hij een aantal tegenaanvallen.

Op 15 juni raakte capitaine De Hauteclocque gewond aan zijn hoofd tijdens een Duitse luchtaanval bij de rivier de Aube in de Champagnestreek. Hij werd geëvacueerd naar een hospitaal in Tonnerre. Toen de Duitsers dit gebied veroverde, namen ze hem opnieuw gevangen. Op 17 juni ontsnapte hij uit Duitse gevangenschap door uit een raam van het hospitaal te springen. De strijd om Frankrijk was toen echter al beslecht en de officiële wapenstilstand tussen Frankrijk en Duitsland werd gesloten op 22 juni 1940. De Hauteclocque gaf zich echter niet over. In Parijs vernam hij de oproep van Charles de Gaulle (de leider van de Vrije Fransen) om de strijd voort te zetten vanuit Engeland. De Hauteclocque wilde hier gehoor aan geven en hij reisde per fiets verder naar het zuiden van Frankrijk. Zijn zus regelde voor hem een valse identiteitskaart met de naam "Leclerc." Dit was de eerste keer dat hij deze naam gebruikte. In Bayonne, aan de voet van de Pyreneeën, verkreeg hij op 8 juli een visum voor Portugal, maar niet voor Spanje. Daarvoor reisde hij terug naar Perpignan en nadat hij daar een Spaans visum had verkregen, passeerde hij op 13 juli de Frans-Spaanse grens.

Na de grensovergang werd De Hauteclocque gearresteerd door de Spaanse douane omdat hij te veel vreemde deviezen bij zich had, maar die liet hem na een verhoor weer gaan. Op 20 juli 1940 scheepte hij in Lissabon in op de SS Hilary (een voormalig Brits passagiersschip dat eigendom was van de Britse Admiralty). Op 25 juli meldde hij zich in Londen bij de Gaulle en sloot hij zich aan bij de strijdkrachten van de Vrije Fransen. Hun doel was om er voor te zorgen dat Frankrijk weer kon gaan deelnemen aan de oorlog. Hij veranderde hier ook zijn naam in Jacques Philippe Leclerc om zijn achtergebleven familie tegen represailles te beschermen (in het niet door de Duitsers bezette gedeelte van Frankrijk was een staat gesticht onder leiding van Philippe Pétain, de regering stond onder een sterke Duitse controle).

Strijd in Afrika

Na zijn ontmoeting met De Gaulle werd hij, met de rang van Chef d'escadrons op 6 augustus 1940 naar Afrika gestuurd met een kleine groep van slechts 22 officieren met de taak om Frans Equatoriaal-Afrika te bewegen zich bij de Vrije Fransen te voegen. De missie was een succes: Kameroen, Tsjaad en Frans-Kongo sloten zich aan bij De Gaulle. Leclerc werd benoemd tot militaire commandant van Tsjaad. Op 25 november 1940 werd hij tevens bevorderd tot colonel. In Tsjaad mobiliseerde hij een kleine strijdmacht, waarmee hij een campagne begon tegen de troepen van de As-mogendheden. Leclercs troepen marcheerden in januari 1941 naar de aangrenzende Italiaanse kolonie Libië en versloegen de daar aanwezige troepen. De campagne eindigde met de verovering van de oase Koufra in Libië twee maanden later. De Gaulle bejubelde deze daad, omdat Frankrijk nu officieel weer als strijdende partij deelnam aan de oorlog. Het Vichy-regime veroordeelde Leclerc echter op 11 oktober 1941 bij verstek ter dood wegens hoogverraad nadat ze hem zijn Franse nationaliteit hadden afgenomen.

Naar verluidt zwoer Leclerc samen met zijn mannen op 2 maart 1941 in Koufra een eed dat zij hun wapens niet zouden neerleggen, voordat zij de Franse vlag weer hadden zien wapperen boven de kathedraal van Straatsburg. Leclerc werd op 10 augustus 1941 gepromoveerd in de tijdelijke rang van géneral de brigade. Op 14 april 1942 werd hem deze rang definitief toegekend nadat hij op 25 maart 1942 was benoemd tot opperbevelhebber van de Vrije Fransen in Afrika.

Leclercs bijeengeraapte eenheid bestond uit Vrije Fransen, koloniale troepen en een paar Britse piloten die in verouderde vliegtuigen de strijd aangingen. De ‘colonne Leclerc’ bestond uit niet meer dan 3000 man en 350 voertuigen. Leclercs eenheid overrompelde desondanks de Italiaanse defensie in Zuid-Libië en marcheerde 1500 km door de snikhete en onherbergzame Sahara naar het noorden. Op 23 januari 1943 kwam de eenheid aan in het net door het vanuit Egypte opgerukte 8th Army veroverde Tripoli. Leclerc werd onder het commando van Field Marshal Bernard Montgomery geplaatst en zijn eenheid speelde een aanzienlijke rol in de opmars van het Britse Eight Army in Tunesië.

Leclerc werd gepromoveerd tot géneral de division op 5 mei 1943. Nadat hij was voorzien van modern Amerikaans materieel en verse troepen vormde hij zijn samengeraapte strijdmacht om tot de 2e Division Blindée (2e pantserdivisie). De eenheid bleef tot april 1944 in Temara (Marokko) om de opleiding te voltooien. Hierna werd de divisie overgebracht naar Groot-Brittannië. Toen hij in Yorkshire aankwam, was een van de eerste daden van Leclerc om een mis te laten lezen voor de 500 jaar eerder door de Engelsen ter dood gebrachte Franse heldin Jeanne d'Arc. Leclerc was erg vaderlandslievend en kon het, net zoals Charles de Gaulle, niet verkroppen dat Groot-Brittannië in de afgelopen oorlogsjaren steeds machtiger was geworden, terwijl de rol van Frankrijk ondergeschikt bleef. Hij vond het dan ook zeer pijnlijk dat zijn divisie de overtocht naar Engeland begon vanuit de haven van Mers-el-Kebir in Algerije. Dezelfde haven waar de Royal Navy vier jaar eerder tijdens operatie Catapult een deel van de Franse vloot tot zinken had gebracht om te voorkomen dat deze in handen van de Duitsers zou vallen.

Landing in Normandië

De 2e Division Blindée werd bij het Amerikaanse Third Army van Lieutenant General George Patton gevoegd en landde op 1 augustus 1944 Op Utah Beach in Normandië. Leclerc en Patton konden het naar verluidt goed met elkaar vinden. Dit werd waarschijnlijk veroorzaakt omdat zij een vergelijkbaar karakter hadden. Beide werden gekenmerkt door een grote moed en vastberadenheid, bovendien stonden zij allebei bekend om hun goede beheersing van de moderne pantseroorlog. Tien dagen na aankomst op Utah Beach kwam de divisie voor het eerst in actie. De eenheid nam deel aan de omsingeling van Duitse troepen in Falaise en trok Argentan binnen op 13 augustus 1944. Leclerc wekte wel wrevel bij zijn superieuren door korpsorders niet op te volgen: zo rukte hij op over een weg die eigenlijk bedoeld was voor de Amerikaanse 5th Armored Division, wat voor veel chaos en opstoppingen zorgde.

De 2e Division Blindée kreeg de opdracht om de positie in Argentan te consolideren en werd overgeplaatst naar het V Corps onder Major General Leonard Gerow, terwijl de rest van het XV Corps verder oprukte. Leclerc was het hier niet mee eens en deed zijn beklag bij Patton. Deze schreef hierover in zijn dagboek: "Leclerc van de 2e Franse pantserdivisie kwam heel geërgerd binnen. Hij zei dat hij ontslag zou nemen als hij niet mocht optrekken naar Parijs. Ik vertelde hem in mijn beste Frans dat hij een baby was en dat ik mij niet door divisiecommandanten liet voorschrijven waar zij wilden vechten en dat ik hem bovendien in de gevaarlijkste plaats achtergelaten had. We zijn als vrienden uit elkaar gegaan." De Gaulle en Leclerc eisten dat Franse troepen de eer kregen om Parijs te bevrijden, maar voorlopig was hier dus nog geen sprake van. Leclerc begon hierna recalcitrant gedrag te vertonen. Toen Major General Gerow hem op 17 augustus de order gaf om de plaats Trun te veroveren, gaf hij hier in eerste instantie geen gehoor aan. Het leek er zelfs op dat hij deze order wilde weigeren en Gerow moest veel druk uitoefenen voordat Leclerc tot actie overging.

Bevrijding van Parijs

Op 20 augustus kwam het Franse verzet (Forces Françaises de l'Intérieur, FFI) in Parijs bij nadering van de geallieerde strijdmacht in opstand tegen de in de stad gelegerde Duitse troepen. De Gaulle dwong aan op een snelle bevrijding van de Franse hoofdstad door de geallieerden. De leider van de Vrije Fransen dreigde anders zelf Leclerc naar Parijs te sturen. Op 21 augustus werd de divisie bij Argentan afgelost door de Britse 11th Armored Division. Er waren echter nog geen orders gegeven dat Leclerc mocht oprukken naar Parijs. Er werden nu zelfs plannen gemaakt door de Fransen om zonder toestemming van het geallieerde opperbevel op te rukken naar de stad. De troepen hadden van te voren al brandstof ontvreemd van de Amerikanen om mogelijke bevoorradingsproblemen te voorkomen, als een dergelijk scenario bewaarheid zou worden. Leclerc liet ook ongeoorloofde verkenningspatrouilles uitvoeren.

Op 22 augustus ging de FFI weer in het offensief en De Gaulle dwong wederom aan op actie. Uiteindelijk werd de bevrijding van Parijs door de 2e division blindée goedgekeurd door de Britten en de Amerikanen, voornamelijk omdat de stad een grotere symbolische dan strategische waarde had. Op 22 augustus kreeg Leclerc de orders van Lieutenant General Omar Bradley, de commandant van de 12th Army Group. Het bevel luidde: "Oké, je hebt gewonnen. Ze hebben besloten je naar Parijs te laten gaan." Op 24 augustus bereikten troepen van de 2e Division Blindée Parijs.

Leclerc kwam op 25 augustus zelf aan in de stad. Hij aanvaardde hier de overgave van de Duitse garnizoenscommandant Generalleutnant Dietrich von Choltitz, die Hitlers order om Parijs te vernietigen niet had opgevolgd en in plaats daarvan het Duitse garnizoen had opgedragen om de wapens neer te leggen om langdurige straatgevechten te voorkomen. Desondanks kostte de strijd om en de bevrijding van Parijs ongeveer 2000 Parijse burgers, ongeveer 1000 leden van het verzet, 97 manschappen van de 2e Division Blindée en ongeveer 3.200 Duitsers het leven.

Einde van de oorlog

Op 26 augustus hield Charles de Gaulle een triomfantelijke intocht in Parijs. Na de bevrijding hield hij de divisie van Leclerc voorlopig in de Franse hoofdstad, om mogelijke problemen met het verzet in de kiem te kunnen smoren. De Gaulle wist namelijk niet zeker of de Franse Resistance wel achter hem zou staan, voornamelijk omdat de communisten daarin sterk vertegenwoordigd waren. Leclerc maakte van deze korte gevechtspauze gebruik om zijn vrouw en kinderen, die waren achtergebleven in Frankrijk, te bezoeken. Henri en Hubert, zijn twee oudste zonen, namen dienst in de eenheid van hun vader.

Toen bleek dat het Franse verzet De Gaulle massaal steunde, werd de divisie terug naar de frontlinie gestuurd. Van 12 tot 16 september was de divisie in gevecht met de 112. Panzer Brigade, welk gevecht Leclerc door een aantal tactische manoeuvres en het goed gebruiken van luchtsteun wist te winnen, waarmee hij veel respect afdwong bij de Amerikanen. Daarop bevrijdde de 2e Division Blindée Straatsburg op 25 november 1944. De eerder door Leclerc gezworen eed was daarmee in vervulling gegaan. De opmars van de 2e Division Blindée stokte niet en eindigde uiteindelijk op 4 mei 1945 in Berchtesgaden, bij de Obersalzberg, waar het buitenverblijf van Adolf Hitler zich bevond. De eenheid zou na de oorlog nog in opspraak raken, vanwege het feit dat zij twaalf gevangengenomen Franse leden van de Waffen-SS zonder vorm van proces executeerden op 8 mei 1945 in het plaatsje Karlstein, in de buurt van Bad Reichenhall. Hier werd toentertijd echter niet al te zwaar aan getild door de autoriteiten en Leclerc werd er zelfs niet voor berispt. Op 25 mei 1945 werd hij bevorderd tot géneral de corps d'ármée.

Naoorlogse militaire carrière

Na het einde van de oorlog in Europa werd géneral de corps Leclerc benoemd tot opperbevelhebber van de Franse troepen in Indochina (het huidige Laos, Vietnam en Cambodja), aangeduid als het Corps expéditionnaire français en Extrême-Orient (CEFEO). Charles de Gaulle was bang dat Frankrijk Indochina na de capitulatie van Japan zou moeten opgeven. In zijn memoires schreef hij: "Maar indien wij daarentegen zouden deelnemen aan de strijd, al was het dan maar op het einde, dan zou het Franse bloed dat op de grond van Indochina had gevloeid, ons een indrukwekkende aanspraak geven." De Franse troepenmacht in Indochina bestond slechts uit 15.000 man en was slecht uitgerust. Voordat de Franse troepen strijd konden leveren, gaven de Japanners zich na de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki en de Russische inval in Mantsjoerije over aan de geallieerden. Leclerc was aanwezig bij de ondertekening van de Japanse capitulatie-overeenkomst in de baai van Tokio aan boord van het slagschip USS Missouri. Op 28 november 1945 veranderde hij zijn officiële naam in Jacques-Philippe Leclerc de Hauteclocque, als eerbetoon aan zijn schuilnaam tijdens de Tweede Wereldoorlog.

In oktober 1945 werd Leclerc de Hauteclocque benoemd tot commandant van de Franse troepenmacht in Indochina. Rond deze tijd begon de communistische Vietminh onder leiding van Ho Chi Minh hier aan de strijd voor een onafhankelijk Vietnam. Leclerc gaf in eerste instantie aan dat ze het conflict in Vietnam al gewonnen hadden. Van Vo Nguyên Giáp, de onofficiële minister van Defensie van de Vietminh, had hij geen hoge pet op. Leclerc de Hauteclocque wist het belaagde Saigon te ontzetten. Hij kwam echter al gauw tot een ander inzicht. Vanwege de sterke nationalistische stroming was de positie van de Fransen in Indochina volgens hem onhoudbaar en hij raadde dan ook aan om te onderhandelen met de Vietminh om zo een compromis te bereiken. Deze mening werd echter niet gedeeld door de Franse autoriteiten. Dit en het feit dat hij niet goed overweg kon met de Hoge Commissaris van Indochina, Georges Thierry d’Argenlieu, zorgden ervoor dat hij vroeg om overplaatsing. Hij werd hierna benoemd tot inspecteur-generaal van de Franse troepen in Noord-Afrika. Op 14 juli 1946 werd Leclerc de Hauteclocque tevens bevorderd tot géneral d'armée. De oorlog in Indochina zou uiteindelijk uitgroeien tot een van de langdurigste conflicten uit de twintigste eeuw, tijdens welke de Fransen en later de Amerikanen duizenden soldaten verloren. Henri, een van de zonen van Leclerc, zou in 1952 sneuvelen in dit gebied.

Overlijden en nagedachtenis

Géneral d'armée Leclerc de Hauteclocque kwam op 28 november 1947 tragisch aan zijn einde door een vliegtuigongeluk in Algerije. Zijn vliegtuig, een B-25 Mitchell, stortte neer in de buurt van Colomb-Bechar, nadat het in een zandstorm terecht was gekomen. Hierbij kwamen alle inzittenden om het leven. Zijn dood schokte Frankrijk. Leclerc de Hauteclocque werd gezien als een van de belangrijkste Franse generaals van de Tweede Wereldoorlog, omdat hij een van degenen was die het leger weer aanzien hadden gegeven. Gedurende de opmars in West-Europa was Leclerc ook de hoogste Franse officier binnen de gelederen van de geallieerde legers geweest. Leclerc de Hauteclocque kreeg een staatsbegrafenis en hij werd bijgezet in de Crypte des Invalides in Parijs. Op 23 augustus 1952 werd hij postuum benoemd tot maréchal de France (maarschalk van Frankrijk).

Er zijn vele monumenten in Frankrijk aan Leclerc de Hauteclocque gewijd, zoals het Monument géneral Leclerc in Straatsburg en het Monument Afscheid Generaal Leclerc in Fontainebleau. In vele Franse plaatsen zijn straten of pleinen die zijn naam dragen. Er is zelfs een tank naar hem vernoemd, de AMX-56 Leclerrc, een in de jaren 80 ontwikkeld gevechtsvoertuig, dat nog steeds operationeel is binnen het Franse leger.