Stanislaw Maczek

Stanislaw Wladyslaw Maczek was een Poolse generaal die in het begin van de Tweede Wereldoorlog het commando voerde over de enige gemotoriseerde divisie van het Poolse leger. Na de val van Polen ontsnapte hij naar Frankrijk waar hij een nieuwe gemotoriseerde divisie oprichtte. Na de val van Frankrijk richtte hij in Groot-Brittannië de Eerste Poolse Pantserdivisie op, waarmee hij een grote bijdrage leverde aan de geallieerde overwinning in West-Europa. Maczek was bijzonder geliefd bij zijn manschappen en werd na de bevrijding van West-Europa op handen gedragen door de Franse, Belgische en Nederlandse bevolking. Hij werd echter nogal onderschat door zijn geallieerde medestrijders.

Stanislaw Maczek was echter bovenal een persoon van internationale allure. Hij werd geboren in Lwów, een van oudsher Poolse stad, die toen echter onderdeel uitmaakte van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie en tegenwoordig in de Oekraďne ligt. Maczek had echter Kroatische voorouders. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vocht hij als officier in het Oostenrijks-Hongaarse leger in Italië en later in het Poolse leger in de oorlog tussen Polen en de Oekraďne en in de oorlog tussen Polen en de Sovjet-Unie waarna hij afstudeerde aan de Hogere Militaire School in Warschau. Na de val van Polen week hij met een groot deel van de manschappen van de 10e Gemotoriseerde Cavalerie Brigade uit naar Hongarije en van daaruit vertrok hij naar Frankrijk. In juni 1940 ontsnapte Maczek, wederom met een groot deel van zijn manschappen, via Noord-Afrika en Portugal naar Groot-Brittannië.

In Schotland bouwde hij met Brits materiaal de eerste Poolse gepantserde divisie op, die in augustus 1944, als onderdeel van het 1ste Canadese Leger, landde in Normandië. Zijn tanks en pantserwagens speelden een belangrijke rol in het verslaan van veertien Duitse divisies bij de Slag om Falaise en bij de bevrijding van Frankrijk, België en Nederland. Uiteindelijk eindigde hij zijn opmars met de verovering van Wilhelmshaven waar hij de capitulatie van het gehele Duitse plaatselijke garnizoen en ruim 200 vaartuigen van de Kriegsmarine aanvaardde.

Na de oorlog werd hem door het communistische Poolse bewind zijn Pools staatsburgerschap ontnomen waardoor hij genoodzaakt was in Schotland te blijven wonen. Hij werkte tot in de jaren `60 onder andere als barkeeper in Edinburgh omdat de Britten hem geen militair pensioen toekenden. Hij werd in december 1994 begraven op het Poolse militaire kerkhof in Breda.

Stanislaw Wladyslaw Maczek werd op 31 maart 1892 geboren in de buitenwijk Szczerzec van Lwów, het huidige Lviv in de Oekraďne. Lwów was een Poolse stad in de regio Galicië, die toen toebehoorde aan Oostenrijk-Hongarije. Zijn vader, Witold Maczek was advocaat en ambieerde een aanstelling tot rechter zoals zijn vader geweest was. Stanislaws grootvader heette Maĉek en was van Kroatische afkomst. Maczeks moeder, Anna Czerny, kwam uit een rijke grond bezittende familie. Stanislaw Maczek had een tweelingbroer, Franciszek en twee jongere broers, Karol en Jan. De vier broers werden opgevoed naar Poolse katholieke tradities, ondanks dat vader van Kroatische afkomst was en dat het gezin nu in Oostenrijk-Hongarije woonde. Op deze manier leerden de broers respect te hebben voor verschillende culturen en talen.

Vanaf 1902 bezocht de jonge Stanislaw Maczek de openbare school in Drohobych, een provinciestad vlakbij Lwów waar het gezin destijds woonde. Tijdens zijn jeugd werd hij sterk beďnvloed door zijn oom Karl Czerny, bij wie hij vaak zijn vakanties doorbracht in diens landhuis. Na het behalen van zijn gymnasiumdiploma studeerde Stanislaw Maczek van 1910 tot 1914 filosofie, psychologie en polonistiek aan de universiteit van Lwów. Hij was in deze periode bijzonder geďnteresseerd in Poolse literatuur en sprak zijn patriottische houding en grenzeloze toewijding ten opzichte van zijn Poolse thuisland, vaak uit.

Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, op 28 juli 1914, onderbrak Maczek zijn studies en hoopte deel te kunnen gaan uitmaken van de “Poolse Legioenen" onder Józef Pilsudski, een Pools-nationalistische militaire leider die aan de zijde van Oostenrijk-Hongarije en Duitsland de Russen wilde verslaan. Maczek werd echter als dienstplichtige opgeroepen voor het Oostenrijk-Hongaarse leger en onderging een korte officiersopleiding. De jonge Poolse officier werd pelotonscommandant in een bataljon verdedigingstroepen. In 1915 werden de kwaliteiten van de jonge commandant al door zijn superieuren erkend. Hij viel vooral op door zijn tactische vaardigheden met kleine gemotoriseerde eenheden. Medio juni 1915 werd Maczek commandant van het 8ste peloton van het elite 2e regiment Tiroler Kaiser Jaeger. Dit regiment vocht aan het Italiaanse front en de jonge commandant deed veel waardevolle ervaring op met oorlogvoering in de bergen. In 1916 werd hij gepromoveerd tot 2e luitenant en als instructeur geplaatst op de officiersopleiding in Steyer, Oostenrijk.

Vanaf de herfst van 1916 tot begin 1918 nam hij, wederom als bataljonscommandant bij de Tiroler Kaiser Jaeger, deel aan bloedige gevechten in de Dolomieten en raakte gewond aan zijn been. Na een behandeling in Wenen stuurden de militaire artsen hem drie maanden voor herstel op verlof. Deze tijd bracht Maczek door in Lwów, waar hij enkele van zijn universitaire studies afrondde. De laatste maanden van de oorlog vocht hij in Zuid-Tirol en werd hij bevorderd tot luitenant. Tijdens de Eerste Wereldoorlog sneuvelden Stanislaws tweelingbroer Franciszek en zijn jongere broer Karol in Oostenrijk-Hongaarse dienst.

Eén van de belangrijkste gevolgen van de Eerste Wereldoorlog was de nieuwe onafhankelijkheid van Polen. De Poolse grenzen werden echter door de Oekraďne betwist waardoor eind 1918 de Pools-Oekraďense Oorlog uitbrak. Stanislaw Maczek, die na de Eerste Wereldoorlog in de rang van kapitein als bataljonscommandant dienst had genomen in het nieuwe Poolse leger, vocht mee in een Pools offensief. Na enige successen werden de Polen tegengehouden en ontstond er een loopgravenoorlog op de Pools-Oekraďense grens, die de gehele winter zou duren. In april 1919 werd Maczek teruggehaald naar Polen om een compagnie stormtroepen (lotna kompania in het Pools) op te richten. De compagnie werd geheel gemotoriseerd en uitstekend uitgerust met zware machinegeweren. De manschappen van de compagnie waren allemaal geharde veteranen uit de Eerste Wereldoorlog en de lotna kompania werd overal ingezet waar Poolse troepen in gevaar dreigden te geraken door geleden verliezen of strategische fouten. Hierdoor nam Maczeks compagnie deel aan de slagen om Drohobycz, Stanislawów, Buczacz en Stryj. Nadat de Poolse grenzen veilig gesteld waren, eindigde de Pools-Oekraďense oorlog in de zomer van 1919.

In juni 1919 kreeg kapitein Stanislaw Maczek een functie als stafofficier bij het 2e Poolse leger. Hij voelde zich echter niet thuis achter een bureau en kreeg op eigen verzoek de leiding over de oprichting van een nieuw bataljon stormtroepen. Dit bataljon werd succesvol ingezet in de oorlog tussen Polen en de Sovjet-Unie, die in februari 1919 was uitgebroken. Deze oorlog, ook wel de Pools-Bolsjewiekse oorlog genoemd, ging eveneens over grensconflicten en werd uitgevochten in het huidige Wit-Rusland en de Oekraďne. De oorlog eindigde op 18 maart 1921 met de ondertekening van het Verdrag van Riga.

Na deze oorlog, waarin Stanislaw Maczeks enige overgebleven en jongste broer Jan was gesneuveld, werd Maczek gepromoveerd tot majoor en besloot hij om zijn universitaire studies niet af te maken, maar zijn militaire carričre voort te zetten. Van 1921 tot 1923 was hij commandant van een bataljon infanterie van het in Lwów gestationeerde 26ste Infanterie Regiment. In deze tijd leerde hij de 13-jarige Sophia Kurys kennen met wie hij later in het huwelijksbootje zou stappen. Vanaf 1 augustus 1923 bezocht Maczek de Hogere Militaire School in Warschau waar hij in 1924 afstudeerde. Hij werd bevorderd tot luitenant-kolonel en werd tot 1927 ingedeeld bij de generale staf in Lwów. Later dat jaar werd hij plaatsvervangend commandant van het 76ste Infanterie Regiment in Grodno (het huidige Hrodna in het westen van Wit-Rusland). Op 25 juni 1928 trouwde Stanislaw Maczek met de 18 jaar jongere Sophia Kurys. De huwelijksplechtigheid vond plaats in de parochiekerk van Worochie waarna het pasgetrouwde stel op huwelijksreis ging naar Constanta aan de Roemeense Zwarte Zeekust. In 1929 werd luitenant-kolonel Maczek commandant van het 81ste Infanterie Regiment in Grodno. Op 1 januari 1931 werd hij bevorderd tot kolonel. In 1935 werd hij plaatsvervangend commandant van de 7e Infanterie Divisie in Czestochowa. Omdat hij veel ervaring had met snel verplaatsbare troepen kreeg Maczek op oktober 1938 het bevel over de 10e Gemotoriseerde Cavalerie Brigade, de eerste geheel gemotoriseerde brigade van het Poolse leger.

Na een grote oefening, die in april 1939 werd afgerond, gaf Maczek aan dat de uitrusting van zijn gemotoriseerde brigade ernstige tekortkomingen had. De Poolse legerleiding beloofde hem gepantserde voertuigen en tanks, maar toen in september 1939 de Duitsers Polen binnenvielen was de 10e Gemotoriseerde Cavalerie Brigade slechts uitgerust met veertig lichte Vickers tanks en TK-3 en TKS Tankettes, verouderde voertuigen en slechts één artilleriebatterij bestaande uit vier 7,5cm kanonnen en vier 10cm houwitzers. De brigade werd ingedeeld bij het Krakow Leger, dat belast werd met de verdediging van Zuid-Polen. Tijdens de Slag bij Jordanów hield Maczek met zijn brigade het Duitse 18e Panzer Corps drie dagen op, waarbij de Duitsers 70 tanks verloren en de Polen slechts drie. Daarna dekte de 10e Gemotoriseerde Cavalerie Brigade de aftocht van de Poolse verdedigers, die zich terugtrokken in zuidoostelijke richting. Half september bevond Maczek zich met zijn brigade in Lwów en verdedigde de stad mee tegen de Duitse overmacht. Toen Sovjettroepen op 17 september Polen binnenvielen kreeg Maczek de opdracht met zijn brigade uit te wijken naar Hongarije. Stanislaw Maczek zelf passeerde de Hongaarse grens, samen met zijn gezin, in de nacht van 18 op 19 september.

De 10e Gemotoriseerde Cavalerie Brigade had bijna de helft van de manschappen verloren, in totaal zo`n 1.200 man, maar was niet verslagen. Zelfs de Duitsers hadden groot respect voor de Poolse brigade en noemde deze de Zwarte Brigade naar de zwarte leren jassen die de officieren, motorrijders en tankbemanningen van Maczek droegen. Maczek zelf was zeer geliefd bij zijn manschappen die hem de bijnaam Baca gaven wat herder betekent in het Zuid-Poolse bergdialect.

Kolonel Maczeks brigade werd officieel geďnterneerd in Hongarije, maar met hulp van de Hongaren wisten de meeste Poolse soldaten te ontkomen naar Frankrijk. In de nacht van 21 op 22 oktober 1939 arriveerde Maczek met zijn gezin in Parijs. In Frankrijk werd Maczek gepromoveerd tot brigadier-generaal door generaal Wladyslaw Sikorski, die opperbevelhebber was van de Poolse troepen in Frankrijk en deel uitmaakte van de Poolse regering in ballingschap in Parijs. Maczek kreeg het commando over het Poolse militaire kamp bij Coëtquidan in Bretagne, waar steeds meer Poolse militairen aankwamen uit Hongarije, Roemenië en Syrië, toentertijd een Frans protectoraat. Maczeks soldaten van de 10e Gemotoriseerde Cavalerie Brigade waren uitstekend getraind en gehard in de strijd, maar kregen van de Franse legerleiding nauwelijks enige uitrusting. In feite werd de aanwezigheid van de Polen alleen door de Fransen getolereerd. Het rapport dat Maczek schreef over zijn bevindingen in de strijd tegen de Duitse Blitzkrieg werd door de Fransen compleet genegeerd terwijl zij hier wijze lessen uit hadden kunnen trekken.

Pas in maart 1940 kregen de Polen de beschikking over verouderd Frans materieel dat bestond uit een dozijn oude Renault FT-17 tanks en enkele tientallen vrachtwagens en motoren. Pas toen de Duitsers op 10 mei Frankrijk binnenvielen, waarbij zij om de Maginot Linie heen trokken, kreeg Maczek het materiaal waar hij al die tijd om gevraagd had, op voorwaarde dat hij met zijn mannen meteen tegen de Duitsers zou oprukken. Een vreemde voorwaarde want de Polen hadden nog niet kunnen oefenen met dit nieuwe Franse materiaal. Maczek koos er daarom voor om alleen met zijn beste manschappen ten strijde te trekken en de overigen de kans te geven zich met de Franse tanks en pantserwagens bekend te maken. Zij zouden later Maczek en zijn speerpunt kunnen volgen. Maczek kreeg de opdracht om de flank van het 4e Franse Leger te beschermen dat in de buurt van Reims gelegerd was. Toen de Fransen eind mei terugtrokken hadden de Polen geen andere keuze dan hun bondgenoten te volgen. Intussen hadden alle Poolse militairen van de nieuw opgerichte 10e Gemotoriseerde Cavalerie Brigade zich bij Maczek aangesloten en op 16 juni plaatsen zij een verrassingsaanval op de Duitse troepen bij Montbard over het Canal de Bourgogne, ten noordwesten van Dijon. De Duitsers werden volledig verrast, maar omdat de Polen niet bijgestaan werden door de Fransen werd Maczeks brigade gedecimeerd. Twee dagen later kreeg hij de order om al het resterende materiaal te vernietigen en zich terug te trekken. In kleine groepjes ontsnapten de Polen via Vichy Frankrijk, Algerije, Marokko en Portugal naar Groot-Brittannië. Maczek zelf arriveerde op 21 september 1940 per vliegtuig in Bristol.

Alle Poolse soldaten verzamelden zich op last van de Britten in Schotland, die voornemens waren de Polen in te zetten in de defensie-eenheden aan de Schotse kust tussen Aberdeen en Edinburgh. Meteen na aankomst in Schotland pleitten Maczek en generaal Sikorski voor de oprichting van een Poolse gepantserde divisie met Brits materiaal. De aanvankelijk slechts enkele duizenden manschappen tellende Poolse troepenmacht werd langzamerhand uitgebreid met Poolse soldaten die uit Frankrijk en het Midden Oosten kwamen. Verder kwamen vele Poolse soldaten Maczeks leger versterken nadat zij ontsnapt waren uit gedwongen Duitse militaire dienst. De laatste aanvullingen werden gevormd door vrijwilligers, die overal ter wereld vandaan kwamen, vooral zonen van immigranten uit Noord- en Zuid-Amerika. Het Poolse leger werd voorlopig de 10e Brigade genoemd. Maczek betrok met zijn gezin, dat overgekomen was uit Frankrijk, een groot huis in Cairnhill bij Forfar.

Behalve het bewaken van de Schotse kustlijn, hielden de Poolse troepen zich bezig met eindeloze oefeningen. Als voorbereiding op de vorming van een gepantserde brigade werd hierbij de nadruk gelegd op de pantseropleidingen en specialisaties. Zo moesten de Polen bijvoorbeeld allemaal een zwaar voertuig kunnen besturen. Nadat in juni 1941, door de Duitse inval in de Sovjet-Unie, het gevaar voor een invasie in Groot-Brittannië geweken was, stegen de kansen voor Maczek om een gepantserde brigade op te richten. Hij moest echter tot 25 februari 1942 wachten op de officiële toestemming. Maczek werd door generaal Sikorski tot generaal-majoor en commandant van de Eerste Poolse Pantserdivisie benoemd. De eerste en belangrijkste taak voor generaal Maczek bestond uit het creëren van een eenheid uit het bij elkaar geraapte zootje van manschappen, die niet alleen een verschillende achtergrond hadden, maar waarvan een aantal zelfs de Poolse taal niet machtig was. Op 11 augustus van datzelfde jaar werd per dagorder een eigen embleem toegekend aan de Eerste Poolse Pantserdivisie, die naarmate het jaar verstreek in aantal en geoefendheid toenam. Selectie, opleiding en bewapening gingen in versneld tempo, de taalbarričre verkleinde en het moreel groeide, vooral door Maczeks gedrevenheid.

Op 6 juni 1944, de dag dat de landing in Normandië plaatsvond, telde de Eerste Poolse Pantserdivisie 16.000 manschappen, 381 Cromwell, Churchill en M4 Shermantanks, 473 stukken geschut en ruim 4.000 voertuigen. Ingedeeld bij het Canadese 1e Leger werd de Eerste Poolse Pantserbrigade tussen 20 juli en 5 augustus 1944 ontscheept op de stranden van Normandië, die inmiddels stevig in handen waren van de geallieerden. De Slag om Normandië woedde echter nog in alle hevigheid en generaal Maczek en zijn gepantserde brigade hadden een belangrijk aandeel in deze slag. De Polen sloten de zogenaamde Zak van Falaise bij Chambois, waarbij tienduizenden Duitse troepen ingesloten, vernietigd of gevangengenomen werden. Maczek rukte met de Eerste Poolse Pantserdivisie op richting België, vele Noord-Franse dorpen en steden bevrijdend zoals Abbeville en St. Omer.

In België bevrijdde Maczek onder andere Ieper, Roeselare, Tielt, Gent en Sint-Niklaas alvorens de Nederlandse grens te passeren in Zeeuws-Vlaanderen. Hier werden Axel, Hulst en Terneuzen door de Polen bevrijd. Maczeks ervaring met de dankbaarheid van de Nederlandse bevolking omschreef hij in zijn dagboek als volgt: “De eigen verliezen waren ernstig, maar een geweldige compensatie vormde het enorme enthousiasme van de bevrijde bevolking, vooral die van Axel. De Nederlandse hartelijkheid en gastvrijheid hebben de schaduwzijden van de oorlog doen verbleken. Ondanks het grote verschil in taal en gewoonten werd de Poolse soldaat hier met een vreugde en geestdrift verwelkomd, die alles overtrof, Frankrijk en het gastvrije België incluis”. Als onderdeel van de geallieerde frontlinie rukte Maczek met zijn divisie verder op vanaf de Belgische grens door Midden- en West-Brabant. Op 4 oktober werd Baarle-Nassau als eerste Brabantse gemeente bevrijd. Daarna volgde onder andere Alphen, Gilze, Bavel, Dorst en op 29 oktober de stad Breda, die zonder veel schade op te lopen in Poolse handen viel. Na een zware strijd bij het Markkanaal stootten de Polen door naar de Moerdijkbruggen, die door de terugtrekkende Duitsers opgeblazen werden. De geallieerde en dus ook de Poolse opmars kwam hiermee tijdelijk tot stilstand.

Het dankbare Breda werd de garnizoensstad voor de Eerste Poolse Pantserdivisie tijdens de winter van 1944-1945. Maczek had Breda weten te sparen door de stad niet met artillerie te bestoken en van drie zijden binnen te vallen, zodat de Duitsers zich in noordelijke richting konden terugtrekken. Mede hierdoor werden de Poolse bevrijders door de Bredanaars geadoreerd en Maczek en zijn manschappen werden door de burgemeester, B.W.T. van Slobbe, uitgeroepen tot ereburgers van de Brabantse stad. Mede door hun gedeelde katholieke achtergrond boterde het bijzonder goed tussen de Polen en de Bredase burgers. De Poolse soldaten werden tijdens de winter dan ook hartelijk ontvangen en vonden kwartier bij de mensen thuis, waar zij als het ware in de gezinnen werden opgenomen. Generaal Mazcek schreef hierover in zijn dagboek: “De dankbaarheid van de bewoners van Breda was geen loze kreet. Vele soldaten van de divisie vonden hier hun beste vrienden, velen vonden hier zelfs hun thuis en stichtten gezinnen. Voorlopig uitte zich deze dankbaarheid in een vlaag van vreugde in de straten van de stad, in de opschriften Dziekujemy wam Polacy (Wij danken de Polen) in elke etalage en in de echte Hollandse gastvrijheid. Deze overschreed de grenzen van de spreekwoordelijke gastvrijheid, de beste kwartieren werden voor de Poolse soldaten vrijgehouden. De stad bleef de divisie trouw, ondanks dat er vele andere geallieerde eenheden tijdens de winter door de stad trokken”.

Op 8 februari 1945 begon het grote geallieerde offensief tegen Duitsland. Het 1e Canadese Leger passeerde de Nederlands-Duitse grens tussen Maas en Rijn waarna de Eerste Poolse Pantserdivisie als speerpunt langs de grens naar het noorden trok. In Drenthe werd de Duits-Nederlandse grens weer overgestoken en Maczeks divisie bevrijdde onder andere Emmen en later het Groningse Ter Apel, Stadskanaal en Winschoten. Bij de Duitse dorpjes Oberlangen en Niederlangen werden twee krijgsgevangenkampen bevrijd waarin 1.700 Poolse vrouwen geďnterneerd waren, overlevenden van de opstand van Warschau, die door de Duitsers op 2 oktober 1944 bloedig neergeslagen was. Op 6 mei 1945 bezette Maczek Wilhelmshaven en accepteerde daar de capitulatie van 34.000 Duitse militairen en ruim 200 vaartuigen van de Kriegsmarine. Twee weken later nam Maczek afscheid van zijn gepantserde divisie omdat hij overgeplaatst werd naar Schotland waar hij het commando op zich nam van het Eerste Poolse Legerkorps. In maart 1947 zou de Eerste Poolse Pantserdivisie ontbonden worden. In september 1945 werd Stanislaw Maczek bevorderd tot luitenant-generaal en werd hij opperbevelhebber van alle Poolse legereenheden in Groot-Brittannië.

Omdat in Polen na de Tweede Wereldoorlog een communistisch bewind was gevestigd onder streng toezicht van de Sovjet-Unie, konden vele Poolse soldaten, na de demobilisatie van het Poolse leger in ballingschap in 1947, niet terug naar hun vaderland. De communistische regering weigerde de verdiensten van Maczek en de Eerste Poolse Pantserbrigade te erkennen en Maczek weigerde op zijn beurt een voet in Polen te zetten zolang er in zijn vaderland geen democratisch bewind was gevestigd. Hij erkende alleen de Vrije Poolse Regering in Londen. Als gevolg hiervan werd Maczek het Poolse staatsburgerschap ontnomen wegens hulp aan het “imperialistische Engeland” en het “kapitalistische Amerika”. Hij was gedwongen in Groot-Brittannië te blijven. Vele van zijn manschappen keerden eveneens niet terug naar Polen, maar vestigden zich in de Verenigde Staten, Canada, Frankrijk, België en Nederland. De Poolse ex-militairen in Groot-Brittannië kregen geen pensioen uitgekeerd van de Britse regering omdat zij niet als geallieerde soldaten werden beschouwd. Maczek en zijn gezin kregen een eenmalige uitkering van 1.000 pond en een lening van 2.000 pond. Hiervan kocht de generaal een bescheiden arbeiderswoning: Ardenstreet 9, in het Marchmont district van Edinburgh, Schotland. Op 29 oktober 1949 onthulde Maczek het Poolse monument in het Wilhelminapark in Breda. Hij was inmiddels bijzonder gehecht aan de Brabantse stad en haar inwoners omdat hij hier wel de eer en erkenning kreeg die hij en zijn Eerste Poolse Pantserbrigade verdiend hadden.

Om in het onderhoud van zijn gezin te voorzien en om zijn gehandicapte jongste dochter te kunnen verzorgen (Margaret was geestelijk gezond, maar was spastisch en zat in een rolstoel), was Stanislaw Maczek vanaf 57-jarige leeftijd gedwongen allerlei baantjes aan te nemen. Hij was onder andere winkelbediende en barkeeper in het squashcentrum Edinburgh Sports Club. Later werkte hij als barkeeper en pompbediende voor zijn voormalige ondergeschikte J. S. Tomasik, die het Learmonth Hotel in Edinburgh`s West End had geopend. Ondanks de moeilijke financiële situatie waarin het gezin Maczek verkeerde, was het in staat om zoon Andrzej aan de universiteiten van Oxford en Sheffield te laten studeren. In 1961 publiceerde Stanislaw Maczek zijn oorlogsmemoires. Hierin deed hij uitgebreid verslag van zijn militaire carričre zonder veel aandacht te besteden aan zijn persoonlijke inbreng hierin. Deze bescheidenheid was tekenend voor Stanislaw Maczek. Pas in loop van de jaren `60 kreeg Maczek een soort pensioen toegekend, niet van de Britse of de Poolse regering, maar van de Nederlandse regering, op aandringen van de stad Breda. Ook bood de stad Breda hem een huis aan, maar diep geroerd wees Maczek het aanbod af omdat hij voor zijn gezin een bestaan had opgebouwd in Schotland. In 1964 werd een deel van de Poolse Weg (voorheen een deel van Molengracht) in Breda omgedoopt in Generaal Maczekstraat en vijf jaar later reed Maczek in een tank door ‘zijn’ straat.

Stanislaw Maczek was niet alleen een bescheiden man, maar ook zeer religieus. Hij was een sterke aanhanger van de katholieke kerk en was bijzonder verheugd toen de Poolse kardinaal Karol Jozef Wojtyla op 16 oktober 1978 tot paus verkozen werd. Hij ging samen met zijn vrouw en jongste dochter begin jaren `80 op audiëntie bij paus Johannes Paulus II en deze noemde hem: “generaal Maczek, een stuk van onze geschiedenis”. In 1981 bracht Stanislaw Maczek een laatste bezoek aan zijn geliefde stad Breda en schonk hij zijn naam aan het plaatselijke Generaal Maczek Museum.

Na de Koude Oorlog, op 1 november 1990, werd Stanislaw Maczek door de regering van de nieuwe Poolse Republiek benoemd tot luitenant-generaal. Bovendien was hij weer meer dan welkom op Poolse bodem, maar de generaal was inmiddels te oud geworden om de reis naar zijn vaderland te ondernemen. Op zijn honderdste verjaardag, op 31 maart 1992, werd hem de hoogste Poolse onderscheiding toegekend: de Orde van de Witte Adelaar. Op 11 december 1994 overleed Stanislaw Wladyslaw Maczek op 102-jarige leeftijd in zijn huis in Edinburgh. Overeenkomstig zijn wens werd hij bij zijn manschappen begraven op het Poolse Militaire Ereveld te Breda. Dit geschiedde na een opbaring in het stadhuis op 23 december. Zijn graf is al even bescheiden als de generaal zelf was. Een eenvoudig uniform graf zonder vermelding van al zijn onderscheidingen. Als commandant wel vooraan, maar links uit de flank en niet in het midden, want het monument op het ereveld moest centraal blijven.

Op 27 april 1995 overleed Maczeks vrouw Sophia op 85-jarige leeftijd. Zij werd in stilte begraven in Edinburgh. Zoon Andrzej (1931) woont nog steeds in Sheffield en jongste dochter Margaret verblijft nog steeds in Edinburgh. De verblijfplaats van dochter Renata is onbekend.

Generaal Maczek was een bijzonder gedreven, dappere en bescheiden militair. Om dit te onderstrepen volgt hieronder het relaas van de Britse liaison-officier Michael A. Thomas, die toegewezen werd aan de staf van Maczek tijdens de Slag om Falaise op 19 augustus 1944.

"Mijn voorganger was de dag daarvoor gesneuveld en ik werd er diezelfde nacht nog op uitgestuurd in mijn jeep. Mijn militaire meerdere, Brigadier Peto, had gezegd dat hij slechts bij benadering wist waar het tactische hoofdkwartier van de Eerste Poolse Pantserdivisie zich bevond. ‘De Polen durven veel meer dan elke andere eenheid en zijn meestal ver vooruitgeschoven in de gelederen en waarschijnlijk ergens ingesloten’ besloot hij. Onder hevig Duits vuur vond ik generaal Maczek uiteindelijk rond het middaguur van de volgende dag. Hij was inderdaad door de Duitsers ingesloten en de vijandelijke linies lagen slechts enkele honderden meters van hem verwijderd. De stevige kleine man met de korte nek en het boerengezicht keek me kort aan en zei: ‘Ik heb geen verbindingsofficier nodig, maar munitie’. Daarna gaf hij zijn drie tanks van het tactische hoofdkwartier, die geen enkele granaat meer aan boord hadden, opdracht een omtrekkende beweging te maken om de heuvel tegenover het hoofdkwartier, om de Duitsers de indruk te geven van een overweldigende aanwezigheid aan vijandelijke pantsereenheden. Generaal Maczek was een geboren aanvoerder en geen stafofficier. Krachtig, humoristisch, intelligent, fantasierijk, creatief, sluw zelfs en vooral ontzettend moedig. Hij verbleef zelden of nooit in zijn gepantserde commandowagen, maar vormde meestal de speerpunt van de aanval in zijn commandotank, zoals de veldheren vroeger gedaan zouden hebben. `s Nachts sliep hij net zoals zijn manschappen onder zijn tank. Hoewel hij stond op een ijzeren discipline werd hij door zijn mannen op handen gedragen. Hij was vrijgevig, had een vooruitziende blik en enige vorm van kleinzieligheid was hem vreemd. Zijn gedrevenheid de Duitsers te verslaan kwam niet voort uit wraakgevoelens, maar uit het verlangen om zijn geliefde vaderland in ere te herstellen. Onbeschrijflijk was de wanhoop van hem en zijn mannen toen zij vernamen dat de geallieerde grootmachten Polen hadden laten vallen op het congres van Yalta. Toch bleven zij loyaal aan de geallieerde zaak, maar met de eis dat zij de vijand konden achtervolgen tot in hartje Duitsland, tot de uiteindelijke overwinning. Maczeks persoonlijke integriteit en militaire filosofie waren ongeëvenaard. Hij explodeerde als hij hoorde van plundering: ‘In mijn lange oorlogsjaren heb ik geleerd dat zelfs de kleinste vorm van plundering niet getolereerd kan worden. Een soldaat die daaraan begint, zal eindigen als een lafaard. Zijn leven, dat hij steeds riskeert, zal plotseling overdreven kostbaar worden voor hem’. Zijn relatie tot Bernard Montgomery bleef koel. Hij vergaf de Britse maarschalk nooit zijn slechte grap dat Maczek een Sovjet-generaal zou worden nadat zijn geboortestad in Sovjethanden was gevallen. Ook vergaf hij Monty`s naďeve vraag, of er in Polen Duits of Russisch gesproken werd, niet. In de Britse naoorlogse financiële situatie was de regering niet bereid een pensioen toe te kennen aan hun geallieerde Poolse strijders, zelfs niet aan Maczek. Het waren de Nederlanders die Maczek honoreerden, als bevrijder van Breda, met een royaal levenspensioen. In Breda zal deze grote militair begraven worden."