Van 20 november 1945 tot 1 oktober 1946 stonden in de Duitse stad Neurenberg tweeëntwintig hooggeplaatste nazi’s terecht. Zij werden aangeklaagd voor de oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid die onder hun bestuur plaatsgevonden hadden van 1933 tot 1945. Gedurende hun proces waren de verdachten ondergebracht in cellen nabij de rechtszaal. De mannen die ooit de scepter zwaaiden over het Derde Rijk brachten hun tijd buiten de rechtszaal door in eenzame opsluiting. In hun cel werden ze regelmatig bezocht door een psychiater en een psycholoog die verantwoordelijk waren voor hun welzijn. De Amerikaanse legerofficier Leon M. Goldensohn was als professioneel psychiater van januari tot juli 1946 werkzaam in Neurenberg. Hij sprak vele verdachten en hield aantekeningen bij van zijn gesprekken met hen over hun leven en gezondheid, het proces en hun betrokkenheid bij het nationaal-socialistische bewind van Adolf Hitler. Daarnaast sprak hij meerdere getuigen, van wie het merendeel ook aangeklaagd was voor hun betrokkenheid bij nazi-misdaden.

De gesprekken die Goldensohn voerde met mannen als Hermann Göring, Joachim von Ribbentrop en Wilhelm Keitel waren strikt vertrouwelijk. Goldensohn bezocht de verdachten in zijn functie als arts en zijn aantekeningen hield hij bij voor persoonlijke studie naar de psyche van deze nazi’s. De conversaties die hij had waren dus geen verhoren en bij het rechtsproces was Goldensohn niet betrokken. Zijn uitgewerkte aantekeningen bleven lange tijd familiebezit, maar historicus Robert Gellately redigeerde het manuscript van Goldensohn en in het boek "Neurenberg-gesprekken - Nazi’s en hun psychiater Leon Goldensohn" zijn de boeiende en confronterende gesprekken van deze gevangenispsychiater nu te lezen.

Het boek begint met een algemene inleiding over de Neurenbergse processen geschreven door Robert Gellately. In deze inleiding wordt een helder beeld geschept van het motief en de aard van het proces. Dit hoofdstuk wordt afgesloten met enige achtergrondinformatie over Leon Goldensohn en zijn werk als gevangenispsychiater in Neurenberg. Na deze korte, maar duidelijke inleiding heeft de lezer voldoende basiskennis over het proces en het werk van Leon Goldensohn om de daarop volgende gespreksverslagen te kunnen begrijpen.

In de twee delen waaruit het boek is opgebouwd, komen respectievelijk de beklaagden en de getuigen aan bod waarmee Goldensohn sprak. Elk deel bestaat uit meerdere vrij korte gespreksverslagen die ingeleid worden door een uitermate bondige beschrijving van de beschreven persoon, aangevuld met een portretfoto. De gespreksonderwerpen zijn vrij divers maar enkele items keren regelmatig terug. Zoals het een psychiater betaamt, stelt Goldensohn stelselmatig bijvoorbeeld vragen over de familie van de beklaagden, hun levensgeschiedenis en gezondheidsverleden. Andere onderwerpen die uiteraard regelmatig ter sprake komen zijn het verloop van het proces, de wijze hoe de beklaagden aankijken tegen Hitler en het nationaal-socialisme en hun betrokkenheid bij de holocaust. Goldensohn stelt met name over de holocaust meerdere kritische vragen en de antwoorden van de beklaagden zijn meestal ontwijkend of ontkennend. Het merendeel van de aangeklaagden voelt zich niet schuldig aan de meest ernstige misdaden tegen de mensheid. Naar hun mening waren het met name Hitler, Himmler, Bormann en Goebbels die verantwoordelijk waren voor de grootste misdaden. De meeste verdachten vonden dat ze zelf gewoon naar eer en geweten hadden gehandeld uit liefde voor Duitsland en uit plichtsbesef en trouw aan hun leider. Van de terreur in de vernietigingskampen wisten de meeste aangeklaagden volgens eigen zeggen niks...

De opgeroepen getuigen waar Goldensohn mee sprak waren verschillende militairen en politie- en SS-functionarissen waaronder Kurt Daluege (chef van de Ordnungspolizei), Sepp Dietrich (hoge Waffen-SS officier) en Rudolf Höss (kampcommandant van Auschwitz). Allemaal waren zij ook aangeklaagd voor hun misdaden, maar als beschuldigden tijdens het eerste proces in Neurenberg tegen de ‘grote vissen’ waren zij niet belangrijk genoeg. Waarschijnlijk voerde Goldensohn het meest beklemmende gesprek met Rudolf Höss, die opgeroepen was als getuige voor Ernst Kaltenbrunner. Onder bevel van Höss waren er in Auschwitz volgens Goldensohn tweeënhalf miljoen mannen, vrouwen en kinderen omgebracht. Zonder emotie te tonen geeft Höss Goldensohn een beschouwing over de afschuwelijke werkzaamheden in Auschwitz. Schuldig voelde hij zich niet, hij had immers zelf toch niemand gedood? Hij deed het op bevel van zijn leiders en was volgens eigen zeggen ‘slechts de leider van het vernietigingskamp in Auschwitz’. Woorden die hem geenszins vrijpleitten.

Naast bekentenissen, maar vooral ontkenningen bevatten de gesprekverslagen in dit boek ook allerhande informatie over de geschiedenis van het Derde Rijk. Ernst Kaltenbrunner vertelt bijvoorbeeld over de organisatiestructuur van het Reichsicherheitshauptamt, Hjalmar Schacht over het verband tussen het succes van de NSDAP en de economische crisis en Baldur Schirach over het jeugdbeleid in het Derde Rijk. Door hun vroegere rol als prominente nazi-functionarissen en hun benarde positie in geallieerd gevangenschap blijft het natuurlijk maar de vraag in hoeverre de aangeklaagden de waarheid spraken tijdens hun gesprekken met Goldensohn. Dit boek heeft echter ook niet als voornaamste doel om mensen van uitgebreide en goed onderzochte informatie te voorzien. Het doel van Goldensohn, en ook van Gellately, was hoogst waarschijnlijk vooral om lezers kennis te laten maken met de psyche van de aangeklaagde nazi’s tijdens hun gevangenschap. In dit boek lezen we eens een keer niet alleen een uitgebreide beschrijving over de betrokkenheid van deze personen bij het nazi-regime, maar komen we ook in aanraking met een kant die we van deze mannen meestal minder goed kennen. Hun persoonlijke kijk op zichzelf en hun mening over allerhande relevante zaken, is net zo interessant als een informatieve, maar afstandelijke, beschrijving van hun nazi-carrière.

"Neurenberg-gesprekken - Nazi’s en hun psychiater Leon Goldensohn" is een zeer prettig en vlot leesbaar boek dat geïnteresseerden zal uitnodigen tot verder onderzoek. Waren sommige daders bijvoorbeeld echt zo onschuldig als ze beweerden en waarom kregen sommige verdachten de doodstraf en werden anderen vrijgesproken? Door de verwerking van de aantekeningen van Goldensohn in dit boek word je als het ware meegenomen naar de cellen van Neurenberg en maak je de gesprekken tussen psychiater en verdachte van dichtbij mee. Hoe ernstig de misdaden van sommige verdachten ook waren, het blijft interessant om achter hun beweegredenen en levensinstelling te komen. De nieuwsgierigheid naar deze prominente nazi’s wordt in dit boek uitstekend bevredigd. Maar bovenal is dit gewoon een lekker leesbaar boek dat ook zeer goed te bevatten is voor de lezer die met niet zoveel achtergrondkennis is bedeeld.