Strijd tussen de Belgische kanalen IV: Hechtel

Na de opmars van het 5th Battalion Coldstream Guards, die met de klok mee, via Beverlo en Heppen (zie: bevrijding van Beverlo en bevrijding van Heppen), Leopoldsburg probeerden te bereiken, trachtte het 1st Battalion Welsh Guards tegen de klok in via Helchteren naar Hechtel door te stoten. Vervolgens zouden ze bij Lommel het Maas-Schelde kanaal (nu het Herentals – Bocholt kanaal) oversteken. Het optimistische einddoel voor de opmars op 7 september was zelfs Eindhoven, maar zo’n vaart zou het niet lopen. Hechtel bleek een bijna onneembare vesting en er moest dagenlang hard worden gevochten voor de Duitsers daar eindelijk waren verslagen.

Hechtel lag op een belangrijk kruispunt van wegen. Van west naar oost de hoofdweg van Leopoldsburg naar Peer en van zuid naar noord de weg van Helchteren naar Lommel. Ten noorden van dit kruispunt splitst zich nog de weg naar Exel en Pelt af. Kortom, een strategische plek die door de Duitsers verdedigd moest worden omdat er anders een gapend gat in hun kersverse verdedigingslinie zou ontstaan.

Overzicht van de twee aanvalsroutes, de Coldstream guards met de klok mee naar en de Welsh Guards tegen de klok in. Bron: Joris Nieuwint

Nadat het 1st Battalion Welsh Guards met No.1 Squadron en No.3 Company Beringen achter zich hadden gelaten reden de Cromwell tanks in de richting van Helchteren. Twee wegblokkades werden onderweg opgeruimd maar vlak voor ze in Helchteren aankwamen stuitten ze op een bataljon Duitsers, dat zich langs de weg had verstopt. Het waren mannen van een Landesschützen Battalion die waren als versterking onderweg naar Beringen maar hadden zelf nauwelijks anti-tank wapens. Bij het horen en zien van de Britse tanks hadden ze zich aan beide kanten van de weg verstopt in de hoop het vuur te kunnen openen op de achteropkomende infanterie. De tanks reden ze voorbij zonder ze op te merken en hun plan leek zowaar te lukken, tot ze verraden werden door een aantal Belgen. Een zeer eenzijdig vuurgevecht volgde en hierbij kwamen talloze Duisters om het leven en er werden ook nog 150 mannen gevangengenomen. Het bataljon was in het eerste gevecht nagenoeg vernietigd.

Een Cromwell tank van 2e Bataljon Welsh Guards in Trie-Chateau tussen Rouen en Parijs op 31 augustus 1944. Bron: The Imperial War Museums

Helchteren werd nauwelijks verdedigd en de Welshmen reden direct door naar Hechtel in de hoop dat ook daar de Duitsers snel de benen zouden nemen. Helaas was dat niet het geval, al bijna 24 uur waren er Duitse troepen in Hechtel aanwezig en die waren van plan om het dorp tegen elke prijs te verdedigen. De hoofdmoot van de verdedigers was Fallschirmjägerregiment 20 (FJR-20) onder Major Franz Grassmel. Zij waren tamelijk goed uitgerust en met een groot aantal anti-tank kanonnen van andere eenheden zouden ze het de Welshmen zo lastig mogelijk maken.

De Britten reden over de lange rechte weg naar Hechtel. Deze weg was aan beide kanten geflankeerd door lage begroeiing. Het licht glooiende terrein was ideaal voor de verdedigers die zich goed hadden ingegraven en de Britten lagen de hele route onder klein kaliber vuur. Toch ging het pas mis op minder dan één kilometer van het kruispunt in het midden van Hechtel. Op dat moment opende een 88mm anti-tank kanon het vuur en werd de voorste tank uitgeschakeld. Zowel links als rechts van de hoofdweg werd nog getracht om Hechtel te bereiken maar het moeilijke terrein zorgde voor veel oponthoud. Nadat er nog twee tanks waren uitgeschakeld en de zon al bijna onder ging, trokken de Welshman zich terug op Helchteren waar de rest van het bataljon zich inmiddels had verzameld.

Monument in Hechtel, het betreft een M4A2 Sherman Tank met de koepel van een Firefly tank. Bron: Joris Nieuwint

Omdat Helchteren nu toch verdedigd moest worden door de Welsh Guards kon men zich niet volledig richten op Hechtel. Alleen No. 2 Squadron onder Major J.O. Spencer, Prince of Wales Company onder Major J.M. Miller en X Company van de Scots Guards^[1] onder Major P. Stewart Fotheringham waren beschikbaar voor deze aanval. Het was maar goed ook dat een deel van de Welsh Guards voor de verdediging van Helchteren achterbleef want de hele dag lanceerden de Duitsers aanvallen met Fallschirmjäger eenheden en elementen van de Waffen-SS Landstorm-Nederland.

Hechtel 8 september in de ochtend. Bron: Joris Nieuwint

De aanval op Hechtel ging rond het middaguur van start en om de Duitsers op een dwaalspoor te brengen werd de weg vanuit Helchteren nu zo veel mogelijk gemeden. Het plan was om dwars door het terrein ten zuidwesten van Hechtel te rijden tot aan de hoofdweg vanuit Leopoldsburg. De aanval op Hechtel zou daarna gestart worden vanuit het westen (zie kaart).

Zonder al te veel moeite bereikte de twee infanterie compagnieën de startlijn, de tanks hadden echter meer moeite met het terrein maar kwamen uiteindelijk ook aan bij de startlijn. Daar aangekomen werden ze verrast door twee Jagdpanthers die uit de richting van Leopoldsburg aan kwamen rijden.

De door Lieutenant Griffiths en zijn bemanning uitgeschakelde Jagdpanther, nu te bekijken in het Imperial War Museum in Duxford. Bron: Joris Nieuwint

De door Lieutenant Griffiths en zijn bemanning uitgeschakelde Jagdpanther. Bron: Joris Nieuwint

Deze twee Jagdpanther waren van 559 Schwere Heeres Panzerjäger Abteilung (SHPA) en waren van de commandant, Major Erich Sattler en van zijn adjudant Oberleutnant Erwin Seitz^[2]. Op een paar kilometer van Hechtel zag Sattler ineens een half verscholen geallieerde tank, hij opende direct het vuur en het schot scheerde rakelings langs de koepel. De commandant van deze Cromwell tank, Lieutenant W.H.Griffiths had duidelijk een engeltje op zijn schouder want de enige opgelopen schade was aan het machinegeweer. Griffiths ging er natuurlijk direct vandoor maar besloot de Jagdpanthers iets verderop in een hinderlaag te lokken. Met veel geduld wachtte hij tot de eerste Jagdpanther langs kwam rijden en opende toen vanaf de flank het vuur. Op dat moment waren de twee tanks minder dan 50 meter van elkaar verwijderd! Helaas had de schutter de voetschakelaar nog op het machinegeweer staan dus toen ze het vuur opende deden ze niet veel meer dan hun positie weggeven. De schakelaar werd omgezet en toen schoten ze met het kanon en ze schoten raak.

Griffiths vuurde daarna nog drie keer en de bemanning van de Jagdpanther besloot het rokende voertuig te verlaten, hierbij raakte Sattler gewond. Bijzonder genoeg bleef de rest van de mannen ongedeerd. Griffiths kreeg voor deze actie het Military Cross.^[3] Deze Jagdpanther is nu te bezichtigen in het Imperial War Museum in Duxford.^[4]

De blauwe nummers 13, 14 en 15 zijn de posities van de pelotons van X Company. Bron: Joris Nieuwint

Nu iedereen eindelijk klaar stond werd de aanval om 14:30 uur hervat. Het lukte de infanterie van X Company om via de Kamperbaan Hechtel binnen te trekken. Via de Kloosterstraat trokken ze op en iets ten noorden van het kruispunt staken ze de hoofdweg naar Lommel over. Ze kwamen echter niet veel verder en waren vastgepind. De drie pelotons (No. 13, 14 en 15) verschansten zich daarom, los van elkaar, in een aantal huizen (zie kaart). Dat was een mooi succes maar de Duitsers gingen direct in een tegenaanval en de pelotons waren als snel afgesneden van de rest van de Britten.

De Prince of Wales company boekte vanaf het begin maar weinig vooruitgang, het terrein waarover zij moesten aanvallen was veel meer open en werd door machinegeweren bestreken. Tegenover hen was 2. Kompagnie onder Leutnant Schauff ingegraven en deze mannen waren vastbesloten om stand te houden. Toch lukte het de Welshmen om met tankondersteuning door de buitenste verdediging te breken en ze bereikten op een haar na het kruispunt. Daar was de tegenstand echter te groot en ze hadden geen andere keus dan zich terug te trekken in een aantal huizen enkele honderden meters van het kruispunt.

Bij deze aanval raakten er een aantal soldaten gewond en die waren op straat achter gebleven. Tot de grote verbazing van de Duitsers vroegen de Britten om een wapenstilstand om ze op te halen. De Duitsers gingen akkoord en één gewonde Britse soldaat werd zelfs door Duitse brancarddragers naar de geallieerde linies gebracht!

Het werd donker en in Hechtel wemelde het nog van de Duitsers dus was het voor de tanks noodzakelijk om zich voor de nacht terug te trekken uit de bebouwde kom. Major Spencer, de commandant van No. 2 Squadron, vond dat hij de infanterie niet aan hun lot kon overlaten en besloot in het dorp achter te blijven. Later die nacht lukte het een Duitse patrouille om de tank ongezien te naderen en uit te schakelen, hierbij werd Spencer gedood.

Gevechtsschade aan een van de huizen nabij het kruispunt in Hechtel en niet ver van de posities van X-Company. Bron: Joris Nieuwint

Gedurende de nacht werd Guardsman George Lawrie “gevraagd” om met een paar man naar de Scots Guards nabij het kruispunt te gaan om daar een aantal gewonden op te halen. Ze vonden een vrije route naar de bijna omsingelde Schotten en onder intens vuur werden twee zwaargewonde soldaten opgehaald en in veiligheid gebracht. Als Lawrie ze niet was gaan halen hadden beide mannen het niet overleefd en voor deze actie kreeg hij een Military Medal uitgereikt.^[5]

Het was nu wel duidelijk dat de Duitsers niet van plan waren om zomaar Hechtel op te geven, het strategisch gelegen dorp moest behouden blijven. De mannen van Fallschirmjägerregiment-20 (FJR-20) onder Major Franz Grassmel hadden deze vastberadenheid in de eerste twee dagen al laten zien.

De blauwe nummers 13, 14 en 15 zijn de posities van de pelotons van X Company. Bron: Joris Nieuwint

In de vroege ochtend deden de parachutisten van 3. Kompagnie / FJR20 onder Oberleutnant Günther Plaumann een verwoede poging om de geïsoleerde pelotons No 13. en No 14 van de Scots Guards op te ruimen. Ondanks een gedegen verkenning van de posities, het overwicht dat ze hadden in manschappen en ook nog de ondersteuning van mortieren lukte het de parachutisten niet om de Schotse tegenstand te breken. Wel werden beide pelotons nu vrijwel volledig afgesneden van de rest van de Britse troepen.

De huidige kerk in Hechtel, het was naar de direct omgeving van de kerk dat X-Company zich moest terugtrekken. Vrijwel alle huizen moesten na de oorlog worden herbouwd en niets herinnert er hier nog aan de zware strijd. Bron: Joris Nieuwint

Doordat de Irish Guards de verantwoordelijkheid voor Helchteren hadden overgenomen, waren nu eindelijk alle onderdelen van de Welsh Guards beschikbaar waren voor de volgende aanval op Hechtel. Helaas leverde ook dit niet de gewenste terreinwinst op. Voorop in de aanval ging No.3 Company onder Captain P.M. Beckwith-Smith zij kwamen rechts van de Prince of Wales Company het dorp binnen. Heel ver kwamen ze niet. De taaie verdediging van Grasmells parachutisten was moeilijk te doorbreken en de verliezen stapelden zich al snel op. Zo werd Major H.E.J. Lister gedood, hij was de commandant van S Company en was bij de troepen zeer geliefd. Net als Major Spencer was hij een wat oudere man die er zelf voor had gekozen om in de voorste linies te vechten. Voor de oorlog was Lister priester bij de Anglicaanse kerk maar hij wilde een actieve rol spelen in het “vernietigen van het kwaad”. Beide mannen liggen nu naast elkaar begraven op de CWGC-begraafplaats in Leopoldsburg.

Voor tanks was het dorp een nachtmerrie van antitank kanonnen en verscholen parachutisten met Panzerfausten. De enige tank die voor de troepen uit het kruispunt wist te bereiken werd daar vernietigd met een Panzerfaust, de bemanning werd gevangengenomen.

Major Stewart Fotheringham en Company Sergeant Major Low van 'X' Company Scots Guards. Ze kijken toe tijdens het opruimen van Duitse tegenstand tijdens de opmars naar Brussel op 4 september 1944. De majoor heeft een buitgemaakte Duitse KAR 98 in zijn handen. Bron: The Imperial War Museums

Het waren niet alleen de Britten die versterkingen konden aanvoeren, ook de Duitsers wisten extra manschappen en zelfs tanks naar Hechtel te dirigeren. Vanuit het noorden viel een bataljon parachutisten van het II. Battalion Fallschirm Panzer Ersatz und Ausbildungs-Regiment Hermann Göring aan, ze werden ondersteund door verscheidene tanks zoals de Panzer Mark II en IV en een Stug III.^[6]

Met deze zeer welkome versterkingen waren de Duitsers nu in staat de Britten bijna volledig uit het noordelijke deel van Hechtel te verdrijven. Al bijna 24 uur waren het No. 13 en No. 14 platoon van X-Company geïsoleerd en de Duitse druk was nu zo groot dat terugtrekken de enige overgebleven optie was. Na het oversteken van de weg betrokken ze een aantal huizen rond de kerk en de pastorie waar ze stand wisten te houden.

Een uitgeschakelde Cromwell tank van de 2nd Welsh Guards, Hechtel of Helchteren 10 september 1944. Bron: The Imperial War Museums

Deze dag is vooral de geschiedenis ingegaan door de verovering van Joe’s Bridge, 13 kilometer ten noorden van Hechtel op de route naar Eindhoven.

Hechtel op 10 september 1944. Bron: Joris Nieuwint

Nadat de Duitsers in Hechtel in de ochtend een bijna wanhopige poging hadden gedaan om de Scots Guards rondom de Kerk te verjagen, leken ze het op te geven en de gevechten verminderden enigszins in intensiteit. De Welsh Guards waren echter niet meer in staat om met hernieuwde aanvallen hun posities uit te breiden. Het gevecht zat hopeloos vast.

Gevechtsschade van het pand van Eetcafé Klein Caen, gelegen naast het kruispunt in Hechtel en met een toepasselijke naam. Hechtel werd net als Caen grotendeels vernietigd tijdens de gevechten. Bron: Joris Nieuwint

De Duitsers kregen vanuit het zuiden echter te maken met een nieuwe dreiging. De Britse 11e Pantserdivisie was bij Beringen het Albert kanaal overgestoken en hadden de verdediging van Helchteren overgenomen van de Irish Guards. Daarna lanceerden ze een gecombineerde tank/infanterieaanval naar het noordoosten in de richting van Peer. Door deze aanval bereikte het 2nd Battalion Fife & Forfar Yeomanry het oostelijke deel van Hechtel. Ze namen ruim 400 gevangenen en doodden minstens dertig Duitsers, waarbij ze zelf slechts vier doden en elf gewonden moesten incasseren.

Door deze aanval had Major Franz Grassmel besloten het leeuwendeel van zijn troepen uit het dorp terug te trekken. Van FJR 20 bleven slechts een paar pelotons achter in het zuidelijk deel, zij stonden onder het bevel van Leutnant Schauf. Het noordelijke deel van Hechtel werd nu verdedigd door II./Hermann Göring regiment onder bevel van Hauptmann Muller die zijn hoofdkwartier had gevestigd in het café aan de noordoostkant van het hoofdkruispunt.

Hechtel op 11 september 1944. Bron: Joris Nieuwint

Doordat Joe’s Bridge over het Maas-Scheldekanaal was ingenomen, was Hechtel volledig omsingeld en bevond het zich plotseling mijlenver achter het front. Voor de Britten was het nu dus nog belangrijker om het kruispunt te veroveren een directe route naar het noorden te openen.

De overgebleven Duitsers bleven zich echter taai verzetten, sommigen zelfs nog koppiger dan de dagen ervoor. Een nieuwe aanval vanuit het zuidwesten door No 4. Company van de Welsh Guards, ondersteund door M10 Achilles-tanks, drong door tot in de Duitse linies van Schauf maar kon ze niet doorbreken. Toen ze eindelijk contact hadden gelegd met No 3. Company werd er van hogerhand besloten om de aanval af te breken. Bijna tegelijkertijd vroeg Leutnant Schauff aan de inmiddels gewond geraakte Hauptmann Muller toestemming om uit te breken en de eigen linies te bereiken. Dit werd echter afgewezen, Muller had de opdracht gekregen om Hechtel tot de laatste kogel te verdedigen.

De Britten waren de opgelopen vertraging in Hechtel helemaal beu en besloten om de volgende dag wat er nog van het dorp over was met artillerie in puin te schieten. Daarna zouden de Welsh Guards opnieuw de aanval openen en de laatste aanwezige Duitsers opruimen en gevangennemen. Om het risico op eigen vuur te voorkomen moesten de Britten zich uit het dorp terugtrekken. Diezelfde avond kregen No. 3 en No 4. Company het bevel zich terug te trekken. Voor de mannen moet het een bittere pil zijn geweest, alle grond die overdag tegen een hoge prijs aan doden en gewonden was veroverd, moest worden prijsgegeven.

Ook de Scots Guards moesten weg uit Hechtel, al zouden zij dit pas in de vroege ochtend voor zonsopkomst doen om de Duitsers geen tijd te geven om de oude posities weer in te nemen.

Hechtel op 12 september 1944. Bron: Joris Nieuwint

Nadat alle Britse troepen uit Hechtel weg waren begon om 08:15 uur de zware beschieting. Driekwartier lang regende het artilleriegranaten op het dorp en daarnaast werden er honderden mortiergranaten afgevuurd. Ook tanks en antitank kanonnen vuurden granaat na granaat en zelfs de zware Vickers machinegeweren deden mee.

Nog tijdens het bombardement begon de aanval. De Welsh Guards vielen opnieuw aan met No. 3 No. 4 Company. Ze werden ondersteund door tanks van No.1 en No 2. Squadron en gebruikten de voor hun nu bekende route vanuit het westen over de Kamperbaan richting het kruispunt. Elk huis werd door de tanks onder vuur genomen en daarna door de infanterie bestormd maar de Duitsers gaven geen centimeter prijs. Ze moesten bijkans één voor één uit hun huizen en schuttersputten gehaald worden. Ook vanuit Helchteren vielen de Britten aan, het 3rd Battalion Monmouthshire Regiment ondersteund door het 3rd Royal Tank Regiment viel aan en vocht zich een weg naar het noorden.

Tegen het middaguur werd eindelijk het kruispunt bereikt en werden ook de laatste beschikbare Welsh Guards troepen in de strijd geworpen; de gehavende Prince of Wales en X Company. Gezamenlijk hadden ze nog twee uur nodig om de laatste verzetshaarden op te ruimen want de Duitsers bleven zich tot het bittere einde met hand en tand verzetten. Uiteindelijk werd ook Schauf gevangengenomen en tegen 14:00 uur gaven de Duitsers zich definitief over.

Het kruispunt in Hechtel waar het allemaal om te doen was. Rechts de weg naar Lommel en Joe’s Bridge, links de weg naar Leopoldsburg vanwaar X-Company en de Welsh Guards dagenlang probeerden het dorp te veroveren. Bron: Joris Nieuwint

De prijs is binnen

Hechtel was eindelijk veroverd maar van het dorp was bedroevend weinig over. Niet minder dan 124 huizen werden verwoest, waarvan er dertien door de Duitsers in brand waren gestoken.

De prijs in mensenlevens was nog veel hoger, tussen de 100 en 150 Duitsers waren gedood en er kwamen tenminste 62 Britse soldaten om het leven. Alsof dat nog niet genoeg was stierven er ook nog 35 burgers waarvan er 11 werden geëxecuteerd door de parachutisten.

De weg naar Eindhoven was nu eindelijk vrij van obstakels en zoals eerder vermeld was op 10 september de brug over het Maas-Schelde kanaal veroverd. Hoe dat is gegaan is het onderwerp van het laatste artikel in deze reeks.

Had het ook anders gekund?

De wederopstanding van het Duitse leger aan begin van september kwam voor de Britten als een totale verrassing. Na de spectaculaire opmars vanuit Normandië leek de oorlog beslist, als er al tegenstand was dan stelde dat niet veel voor of dan kon deze worden gepasseerd. Vandaar dus ook het plan op 7 september waarin de Guards Armoured divisie zich opsplitste om via twee routes op te rukken.

In Helchteren moesten twee compagnieën van de Welsh Guards achterblijven om de communicatielijnen te beschermen. Voor de aanval op Hechtel op 8 september was dus maar een deel van de Welsh Guards beschikbaar. Toch waren ze bijna succesvol. Ze waren het kruispunt al voorbij en hadden de Duitsers kunnen omsingelen. Er waren echter niet genoeg troepen beschikbaar om de klus af te maken. De dagen erna werden zowel de Duitsers als de Britten maar mondjesmaat versterkt. Aan de onderlinge verhoudingen veranderde echter maar weinig. De Britten hadden niet genoeg troepen om Hechtel te veroveren, de Duitsers niet genoeg om Hechtel te behouden.

Noten

1. Om de Welsh Guards meer infanterie te geven waren de mannen van X-Company Scots Guards vanaf midden augustus 1944 als versterking toegevoegd.
2. Erwin Seitz komt op 25 September 1944 om het leven bij de gevechten rond de Zandduinen in Eerde.
3. WO373/51/352, uitgereikt op 1 maart 1945
4. Beluister een interview met William Hugh Griffiths
5. WO373/51/333, uitgereikt op 1 maart 1945
6. Voor de puristen, net als de Jagdpanther is dit geen tank maar gemechaniseerd geschut.