KV-85

Het Duitse pantserwapen gedurende de eerste oorlogsjaren

De Eerste Wereldoorlog maakte duidelijk dat tanks onmisbaar zijn voor bewegingsoorlogen. Tanks werden tijdens de Eerste Wereldoorlog ingezet om infanterieverliezen te reduceren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) gebruikte het leger van Hitler-Duitsland naast paard en kar ook pantservoertuigen. Al in de jaren dertig werden in Duitsland tanks geproduceerd onder de codenaam ‘Traktor’. Daarbij werd het Verdrag van Versailles geschonden: Duitsland mocht geen tanks produceren. In 1939 had Duitsland al enkele lichte tanks geproduceerd. De ideeën van Heinz Guderian en andere tanktheoretici vormden de inspiratiebron en de motor voor tankontwikkeling. Aanvankelijk was de gevestigde orde zeer sceptisch tegenover de inzet van tanks als zelfstandige eenheden: tanks waren alleen bedoeld om infanterie te ondersteunen. Later zag de gevestigde orde in dat tanks als zelfstandige eenheden succesvol ingezet konden worden.

In de eerste oorlogsjaren had het Duitse pantserwapen vrij weinig moeite vijandelijke tanks en pantservoertuigen uit te schakelen. Tussen 1939 en 1940 hadden de Duitsers zowel lichte als middelzware tanks in dienst. Het Duitse tankwapen bestond in die tijd voornamelijk uit de lichte Panzerkampfwagen (tank) I en II en de middelzware Panzerkampfwagen III en IV. De middelzware tanks bevonden zich in een ontwikkelingsfase waarbij kanonnen en bepantsering de doorslag tot verdere ontwikkeling gaven. De middelzware Duitse tanks konden in die eerste oorlogsjaren – met uitzondering van enkele Franse (Char B versies en R35 series) en Britse modellen – vijandelijke tanks eenvoudig vernietigen. De Franse Char B tanks waren zwaar en goed gepantserd, maar het ontbrak de Franse bemanning vaak aan goede training. Daarnaast moesten de commandanten van verschillende Franse tanks meerdere taken uitvoeren die het gevechtspotentieel vaak teniet deden.

Duitse lichte tanks zoals Panzerkampfwagen I (Ausf. A en B) en Panzerkampfwagen II (Ausf. A t/m L) hadden een MG13 machinegeweer van 7.92mm of een 2 cm KwK 30/38 snelvuurkanon. De Panzerkampfwagen 38(t) had een 3.7 cm kanon. Duitse middelzware tanks als de Panzerkampfwagen IV Ausführung A of D versie hadden een 7.5 cm KwK 37 L/24 kanon dat plusminus 50 mm staal tot op een afstand van honderd meter doorboorde met een pantsergranaat: genoeg om vijandelijke tanks snel uit te schakelen. In tegenstelling tot deze formidabele middelzware tanks, waren Duitse lichte tanks kwetsbaarder vanwege de lichte bewapening en bepantsering. Desondanks werden zij in grote getale ingezet vanwege hun beweeglijkheid en snelheid.

Het Duitse tankwapen had Europa veroverd en Hitler wilde de Sovjet-Unie veroveren. De Sovjet-Unie, een ‘achterlijk’ en ‘ongeciviliseerd’ land dat natuurlijk geen geavanceerde tanks kon produceren. Dat was de gedachte die overheerste bij Hitler en de Duitse legertop. Met het superieure Duitse tankwapen zouden zij de Blitzkrieg overdoen. Het ‘Judeo-Bolsjewisme’ moest snel verslagen worden.

Onaangename verrassingen

Tijdens de inval op 22 juni 1941 van de Sovjet-Unie – Operatie Barbarossa – kreeg het Duitse tankwapen toch te maken met lichte en middelzware Sovjettanks. Het merendeel van het Sovjetleger bestond uit die tijd uit lichte tanks: BT series, T26, en T-60 (die enkele maanden later werd ingezet). Ook nu nog wordt de ‘T’ aanduiding bij Russische tanks gebruikt: ‘T’ staat voor ‘tank'. De lichte Sovjettanks hadden voornamelijk (met uitzondering van de T-60 en enkele BT modellen) een 45mm 20-K kanon. De Sovjet-Unie was al een tijd bezig met de productie van tanks en pantservoertuigen, daarbij speelde de aankoop van Europese prototypen en onderdelen een grote rol (Vickers kopieën, aankoop Christie suspension system in de VS). Ook de Sovjet-Unie had in de jaren dertig niet stilgezeten. Duizenden lichte tanks werden in staatsfabrieken – later in het tankcomplex 'Tankograd' – geproduceerd. In deze fabrieken werden eerst landbouwvoertuigen zoals tractors geproduceerd. Plusminus 20.000 tanks had de Sovjet-Unie in 1941. Het merendeel werd snel vernietigd. De lichte tanks vormden geen partij voor Duitse middelzware tanks als de Panzerkampfwagen IV met het korte 75mm kanon. Zelfs de lichte Panzerkampfwagen II kon met zijn 20mm KwK 30 L/38 kanon lichte Sovjettanks uitschakelen.

De Duitsers voelden zich 'onoverwinnelijk'. Het tankwapen had haar superieure kracht aangetoond. Al snel werd de Wehrmacht onaangenaam verrast. De Sovjet-Unie was namelijk in staat geavanceerde middelzware én zware tanks te produceren. Het Sovjetleger had met zware tanks tijdens de Winteroorlog van 1939 en 1940 tegen Finland aangetoond dat zij in staat was degelijke tanks te produceren. Al snel kwamen de Duitsers in de Sovjet-Unie in aanraking met de Sovjet KV-1 en T-28 tank-series. Met de T-28 middelzware tank kon relatief eenvoudig worden afgerekend. Echter, het kanon van de T-28 was sterk en kon zelfs de Panzerkampfwagen IV tot lange afstand uitschakelen (met de pantsergranaat). De brisantgranaat ('HE') en de kartetsgranaat (shrapnel) van de T-28 hadden echter een laag penetratievermogen. Daarnaast was de T-28 een grote en licht gepantserde schietschijf voor Duitse tankkanonnen.

Op 23 juni 1941 verschenen Sovjettanks die veel beter gepantserd en bewapend waren dan Duitse tanks. De Sovjet-Unie wierp T-34 en KV in de strijd. De T-34 wist de Duitsers te verrassen omdat de tank schuine bepantsering had. De tank had een krachtig 76.2mm L-11 kanon. Dat kanon vuurde 6.3 kg wegende 'APHEBC' BR-350A munitie af. Met deze middelzware Sovjettank hadden de Duitsers grote moeite. De T-34 was alleen uit te schakelen met 88mm antitankgeschut of met de 'HEAT' (holle lading) granaat van de Panzerkampfwagen IV vanaf de zij- of achterkant. Door de schuine bepantsering van de tank ketsten granaten af.

De KV-1 bezorgde de Duitsers grote problemen. Deze Sovjet zware tank, vernoemd naar defensiecommissaris Klimenti Voroshilov, was in 1939 ontwikkeld, had een 76.2mm kanon en een pantser van 75mm. Geen enkele Duitse tank kon de KV-1 vernietigen. Ook de Duitse 75mm HEAT granaat had grote moeite de tank op te blazen. Dit kwam omdat een 75mm HEAT granaat alleen geschikt is tegen verticale staalbeplating. Als de vijandige tank in een hoek gepositioneerd stond werd uitschakeling met HEAT lastiger. De Duitsers verloren hun optimisme toen zij zagen hoe granaten tegen het KV pantser afketsten. De KV tank was al tijdens de Winteroorlog bij de Finse Mannerheimlinie ingezet. Daar toonde het voertuig aan dat het extreem zwaar gepantserd was.

Niet alleen de KV-1 tank, maar ook zijn artillerieversie, de KV-2, was een bron van ergernis voor de Wehrmacht. De KV-2 was een tank bewapend met een 152mm houwitser die grote granaten afschoot. De tank was in feite artillerie op rupsbanden. De KV-2 kon zowel een 40 kg wegende explosieve 'HE', als een 'AC' (antibeton) granaat afschieten. De KV-2 was in 1939 met succes tegen Finse verdedigingswerken bij de Mannerheimlinie ingezet. De tank was een bunkervernietiger, ontwikkeld omdat bestaande Sovjettanks te licht bewapend waren om Finse verdedigingswerken te vernietigen. Omdat de tank enorme vuurkracht had, besloot de Sovjet legertop de KV-2 in te zetten tegen het Duitse leger. Net als de KV-1 had de tank een maximale frontale staalbeplating van 75mm. Die bepantsering was te dik voor Duitse granaten. De KV-2 had zelfs een koepel die voorzien was van 110mm staal (bij de mantel). Beide KV modellen konden Duitse tanks eenvoudig vernietigen. Het schijnt zelfs dat één enkele KV-2 een hele Duitse divisie ophield. Toch hadden die tanks nadelen. Zowel KV-1 als KV-2 waren traag, log en zwaar.

T-34 en KV veroorzaakten chaos en paniek bij Duitse troepen. De Wehrmacht zag in dat Duitse tanks niet onoverwinnelijk waren. Wanhopig probeerden Duitse troepen het tij te keren.

Hoe verder?

Improviseren werd de oplossing. Met behulp van benzine en explosieven konden Sovjettanks vernietigd worden. In en onder koepels werden explosieven bevestigd: vaak met succes. Het Duitse 88mm geschut werd van stal gehaald en gebruikt in een antitank rol. Net zoals in Frankrijk tegen de Char B-tanks. De 88mm FlaK granaat werd met een snelheid van 773 meter per seconde afgeschoten en penetreerde ongeveer 120 mm staal tot op een afstand van honderd meter en 100 mm staal tot op een afstand van een kilometer (plusminus 90 mm op een afstand van twee kilometer). Dat was genoeg om de KV tot lange afstand uit te schakelen. Echter, deze kanonnen waren niet in grote getale beschikbaar. Ook werd artillerie ingeschakeld om tanks uit te schakelen. Vaak met wisselend resultaat.

Gedurende één tot anderhalf jaar had het Duitse tankwapen geen passend antwoord op de Sovjet KV en T-34 tanks. Binnen de Duitse tankindustrie werden maatregelen genomen. Eerst werden ‘tussenoplossingen’ bedacht, bijvoorbeeld het uitrusten van de Panzerkampfwagen IV met een lang 7.5 cm kanon (75mm KwK 40 L/43 of L/48). Twee definitieve antwoorden werden uiteindelijk gevonden: één voor de KV, en één voor de T-34. De Duitsers ontwikkelden de Tiger als antwoord op de KV tankserie en in 1943 kwamen Duitse ingenieurs met het plan om het schuine pantser van de T-34 in een eigen tankmodel te gebruiken: de Panzerkampfwagen V Panther.

Het tij keert

De Duitse Tiger-tanks en de Panther-modellen maakten korte metten met de Sovjettanks. Ondanks het feit dat beide modellen aanvankelijk mankementen vertoonden, waren zij zeer zwaar gepantserd en bewapend. Omdat het 88mm kanon werd gebruikt in de Tiger tank, kon het 75mm pantser van KV-1 en KV-2 doorboord worden. Al vanaf anderhalve kilometer kon de Tiger-tank beide tankmodellen uitschakelen. De Panther tank was lichter gepantserd dan de Tiger, maar had ter compensatie een 75mm kanon dat met pantsergranaten maximaal 180 tot 190 mm staal doorboorde (op een afstand van een kilometer plusminus 140 tot 150 mm). Dat was meer dan voldoende om alle bestaande Sovjettanks te vernietigen. De KV-1 kon met zijn 76.2mm L-11, F-34 of ZIS-5 kanon alleen de zijkant en achterkant van Panther en Tiger doorboren vanaf relatief korte afstand.

De KV tankserie werd extra zwaar gepantserd met zogenaamde ‘appliqué’ bepantsering. Extra dikke platen die met bouten op de bestaande pantserlaag gemonteerd werd. Zo ontstond bijvoorbeeld de KV-1E. Deze extra bepantsering kon niet voorkomen dat de tanks weer nagenoeg onoverwinnelijk werden zoals in 1941. Ook werden de KV tanks zo zwaar en traag, dat zij amper vooruit kwamen. Zij waren nu langzame ‘schildpadden’.

Nu waren de rollen omgedraaid. Het Sovjet legerapparaat zat met de handen in het haar net zoals de Wehrmacht tussen 1941 en 1943. Het verschijnen van de Panther met zijn 7.5 cm KwK 42 L/70 kanon vormde een groot probleem. Omdat het standaardwapen van Sovjet middelzware en zware tanks 76.2mm bedroeg en te weinig penetratievermogen had, moest dit wapen worden vervangen. Als basis zou de KV-tankserie worden gebruikt. Dit maakte massaproductie en uitwisseling van tankonderdelen eenvoudiger. Ook reduceerde deze aanpak kosten.

Sovjet ideeën

Het Sovjet tankapparaat staat bekend om de doelgerichte manier van aanpak als het gaat om tankproductie. Tanks moesten voldoen aan de gestelde eisen en aan overige luxe (interieur, afgewerkte koepels, extra ‘snufjes’) werd vaak niet gedacht. Massaproductie staat bij tankproductie, maar ook bij wapenproductie centraal.

Net als het Duitse leger had de Sovjet-Unie een kanon dat geschikt was om tanks uit te schakelen. Dat was het 85mm M1939 (52-K) luchtdoelgeschut. Dit kanon werd iets aangepast en later als 85mm D-5T in tanks gebruikt. Het 85mm D-5T kanon kon het pantser van Tiger en Panther penetreren. Het kanon doorboorde met de pantserdoorborende BR-365 'APHEBC' (‘pantsergranaat met explosief en ballistische kop’) maximaal 130 tot 140 mm tot op een afstand van honderd meter en ongeveer 90 tot 100 mm op een afstand van een kilometer. Dat was voldoende om de voorkant, zijkant en achterkant van de Tiger tot een kilometer te penetreren. En voldoende om de zijkant en achterkant van de Panther tot een kilometer te doorboren. De Sovjet 85mm granaat (85×629R) woog 9.2 kg en bereikte een snelheid van 792 meter per seconde.

Het 85mm kanon was geschikt voor montage op de romp van de KV-1S. In de tussentijd was alweer een snelle variant van de KV-1 serie ontwikkeld: de KV-1S (‘Skorostnoy’ oftewel ‘snel’). Een lichtere KV tank met lichtere wielen en minder dikke bepantsering. De romp van de KV-1S werd gebruikt bij de installatie van het 85mm D-5T kanon. De combinatie van de romp met het 85mm kanon resulteerde in de KV-85 zware tank. De KV-85 gaf aanzet tot zwaardere Sovjettanks die afrekenden met het monopolie van Duitse tanks.

De KV-85 was een relatief lichte tank en had het formidabele 85mm kanon. De koepel van de tank was rond. Daardoor ketsten granaten af. Anders dan de KV, beschikte de tank op veel plaatsen over schuine bepantsering. Ook was de tank vrij snel. Zes grote wielen – gebaseerd op die van de KV-1 – met drie kleine wielen werden gemonteerd. Net als de T-34 en de KV tanks werd een V-2K V12 dieselmotor gebruikt. Diesel had als voordeel dat de tank bleef rijden onder extreme omstandigheden en het reduceerde ietwat de kans dat de tank in brand vloog bij een voltreffer.

De munitie van de KV-85 bestond uit pantser- en brisantgranaten ('HE'). De pantsergranaten hadden een explosief element met een ballistische kop (type 'APHEBC'). Net als bij het merendeel van Sovjettanks vormde APHEBC standaardmunitie. Bij een treffer met die munitie wordt het pantser doorboord. Daarbij explodeert de granaat in het interieur van de vijandelijke tank met desastreuze effecten. De ballistische kop maakt het mogelijk dat staal makkelijk gepenetreerd wordt. De brisantgranaat was alleen geschikt tegen infanterie- en licht gepantserde voertuigen. Deze granaat had een gevoelige ontsteking en explodeerde tegen een oppervlak.

Het pantser van de KV-85 was relatief dun. De tank had 75mm staal aan de voorkant en 75mm aan de achterkant. De koepel was wel zwaar gepantserd: 100mm aan alle kanten. Het pantser kon desondanks relatief eenvoudig door Duitse tankgranaten worden doorboord. Vanaf lange afstand waren de Tigers en Panthers in het voordeel. Echter, vanaf middellange tot korte afstand kon de KV-85 veel schade toebrengen.

Alsof het 85mm kanon niet genoeg was werden enkele KV-85 modellen uitgerust met een 122mm kanon. Omdat de Sovjets inzagen dat de KV-85 niet de zware tank was die op gelijk niveau stond met de Tiger en Panther, werd een nieuwe tank ontwikkeld: de Jozef Stalin tank. Toch deed de KV-85 tussen 1943 en 1944 zijn werk. Met wisselend succes uiteraard. Slechts 140 tot 148 stuks werden geproduceerd. In 1944 werd de productie stopgezet omdat de Jozef Stalin tanks (JS) prioriteit kregen. Die Jozef Stalin tanks zouden Europa bevrijden van de naziterreur.

De Sovjets zouden uiteindelijk de uitstekende JS-3 tank ontwikkelen die in 1945 in Berlijn paradeerde. De Koude Oorlog ontketende een nieuwe wapenwedloop waarbij Sovjettanks als de T54 en het prototype JS-7 ontwikkeld werden. De KV tanks vormen de basis voor deze succesvolle ontwikkeling die ook nu nog inspiratiebron is voor Russische tankontwikkeling waarbij pantser, vuurkracht, massaproductie en functionaliteit voorop staan.

Technische gegevens: