Amerikaanse vliegdekschepen van de Lexington-klasse (1925)

De Amerikaanse vliegdekschepen van de Lexington-klasse, USS Lexington (CV-2) en USS Saratoga (CV-3), waren de eerste echte vliegdekschepen van de Amerikaanse marine. Zij werden alleen voorgegaan door USS Langley (CV-1), maar dit was nog een experimenteel schip. De beide schepen van de Lexington-klasse waren tijdens de wapenwedloop, kort na de Eerste Wereldoorlog in 1920 en 1921, op stapel gezet als slagkruisers. De Lexington-klasse slagkruisers zou oorspronkelijk bestaan uit de zes schepen: Lexington, Constellation, Saratoga, Ranger, Constitution en United States. De zes schepen van de klasse zouden de eerste Amerikaanse slagkruisers worden die op stapel gezet werden. Als gevolg van het Marineverdrag van Washington (Washington Naval Treaty; 1922) werd de bouw echter gestopt en werden de casco`s, die het verst gevorderd waren, gespaard om omgebouwd te worden tot vliegdekschepen. De overige vier op stapel staande schepen werden in 1923 gesloopt. Het materiaal van de Ranger werd later gebruikt bij de bouw van het kleinere vliegdekschip USS Ranger (CV-4). De enige slagkruisers die ooit voor de US Navy afgebouwd zouden worden waren USS Alaska en USS Guam van de Alaska-klasse. Deze klasse zou eveneens uit zes schepen bestaan, maar de laatste vier werden aan het einde van de Tweede Wereldoorlog geannuleerd.

De Lexington-klasse slagkruisers zouden een standaard waterverplaatsing krijgen van ruim 43.000 ton. Verder zouden zij de beschikking krijgen over een machine-installatie die 180.000 pk kon genereren en zodoende de oorlogsschepen met een maximale snelheid van 33 knopen kon voortstuwen. Dit waren uitstekende eigenschappen om als basis te dienen voor vliegdekschepen. De US Navy maakte daarmee een zeer grote stap van de Langley van ruim 11.000 ton naar de Lexington-klasse vliegdekschepen die drie maal zo groot waren. Omdat de stap slaagde boekte de Amerikaanse marine een enorme vooruitgang in de ontwikkeling van vliegdekschepen, die uiteindelijk zou leiden tot de suprematie van de Amerikaanse vliegdekschepen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.

Om tot een machinevermogen te komen van 180.000 pk hadden de Lexington-klasse vliegdekschepen destijds onder andere niet minder dan zestien waterpijpketels nodig, die de nodige stoom moesten produceren om de vier turbo-elektrische stoomturbines aan te kunnen drijven. De uitlaatgassen van deze ketels moesten of omgeleid worden naar meerdere kleinere schoorstenen of naar één grote. De ontwerpers van de Amerikaanse marine kozen voor de laatste oplossing waardoor de Lexington-klasse vliegdekschepen de enorme, bijna 25 meter hoge, schoorstenen kregen, die het brugeiland overschaduwden. Hierdoor kregen de beide schepen hun zo herkenbare silhouet.

De verbouwing van de beide Lexingtons verliep bijzonder traag omdat de US Navy nog maar weinig ervaring had met de bouw van vliegdekschepen. Niettemin waren de beide schepen, toen zij in 1927 in dienst gesteld werden, hun tijd ver vooruit vooral door de enorme en vrijwel geheel afgesloten hangars. De rompbeplating liep, in tegenstelling tot de Britse en Japanse vliegdekschepen, door tot aan het teakhouten vliegdek. De meegevoerde vliegtuigen, die in de hangar met ingeklapte vleugels opgesteld stonden, bleven op deze wijze veel beter beschermd tegen weersinvloeden en zeewater.

Omdat kruisers als de belangrijkste bedreiging voor vliegdekschepen werden beschouwd werden de Lexington-klasse vliegdekschepen uitgerust met acht 20,3cm kanonnen. Deze kanonnen, die in vier torens opgesteld werden voor het brugeiland en achter de schoorsteen, werden normaal geplaatst aan boord van zware kruisers. Het gewicht van de 20,3cm kanonnen verergerde het probleem van de asymmetrische gewichtsverdeling van de vliegdekschepen waardoor er meer stookolie achtergehouden moest worden om de schepen te kunnen trimmen. Dit ging natuurlijk weer ten koste van de actieradius. Bovendien hadden de kanonnen een twijfelachtige waarde tegen kruisers omdat zij niet over het vliegdek afgevuurd konden worden. De bakboordzijde van de vliegdekschepen bleef op deze wijze onbeschermd. Pas tegen de Tweede Wereldoorlog, toen de rol van het vliegdekschip beter uitgekristalliseerd was, erkenden de grote marines dat vliegdekschepen voor bescherming en luchtdekking bijna geheel afhankelijk waren van een scherm van kruisers en torpedobootjagers. In 1940 werden de 20,3cm kanonnen verwijderd, maar alleen op de Saratoga werden zij vervangen door 12,5cm kanonnen.

In 1941 kregen USS Lexington en USS Saratoga de beschikking over een aan de voorzijde aanmerkelijk breder vliegdek waardoor het veel gemakkelijker werd om de inmiddels grotere vliegtuigen te lanceren. De Lexington ging in mei 1942 verloren tijdens de Slag in de Koraalzee zodat alleen de Saratoga een tweede verbouwing onderging. Het vliegdekschip kreeg onder andere de beschikking over anti-torpedocompartimenten. De asymmetrische uitstulpingen onder de waterlijn konden niet alleen de impact van een torpedo incasseren, maar losten tevens het evenwichtsprobleem op. In 1946 werd USS Saratoga opgeofferd bij de atoomproeven bij het eiland Bikini.

Hoewel de machine-installatie van de Lexington-klasse vliegdekschepen ontworpen was om een maximale snelheid van 33 knopen te kunnen behalen door 180.000 pk te genereren, bleek dat beide schepen tijdens de proefvaarten bijna 220.000 pk konden opbrengen en een maximale snelheid te kunnen bereiken van 34,5 knopen.

De vlieggroepen aan boord van USS Lexington en USS Saratoga bestonden in 1927 uit Curtiss F6C Hawk en Boeing F3B jachtbommenwerpers, Douglas T2D en Martin T4M torpedobommenwerpers en Vought O2U Corsair observatievliegtuigen. Later werden de Curtiss Hawks vervangen door Curtiss F8C Falcons en de Martin T4M`s door Martin BM`s. In 1936 bestond de vlieggroep aan boord van de Lexington-klasse vliegdekschepen uit Grumman F2F en Boeing F4B-4 jachtvliegtuigen, Vought SBU Corsair duikbommenwerpers, Great Lakes BG torpedobommenwerpers en Grumman JF Duck amfibievliegtuigen.

Nadat USS Lexington in dienst was gesteld en haar proefvaarten had ondergaan, werd het vliegdekschip ingedeeld bij de US Pacific Fleet. Op 7 april 1928 arriveerde het schip via het Panamakanaal in San Pedro bij Los Angeles, Californië. Hier zou zij gestationeerd blijven tot 1940 en van hier uit zou zij twaalf jaar lang deel nemen aan oefeningen en Fleet Problems, jaarlijkse oefeningen waarbij de gehele US Navy betrokken was. In deze periode leerde de Amerikaanse marine zeer belangrijke lessen betreffende de strategieën en tactieken, die betrekking hadden op luchtaanvallen vanaf vliegdekschepen. USS Lexington, inmiddels een bekende verschijning bij de US Navy, kreeg als bijnamen ‘Lady Lex’ en ‘The Gray Lady’.

In mei 1940 werd de US Pacific Fleet gestationeerd in Pearl Harbor, de vlootbasis op Oahu, Hawaï. Op 5 december 1941 kreeg Task Force 12 (TF12), die bestond uit USS Lexington, drie zware kruisers en vijf torpedobootjagers, van de opperbevelhebber van de Pacific Fleet, Admiral Husband E. Kimmel, de opdracht om achttien Vought SB2U Vindicators naar Midway Island te brengen. Deze duikbommenwerpers van het US Marine Corps zouden de verdediging van het strategisch belangrijke eiland moeten gaan versterken. Tijdens de Japanse aanval op Pearl Harbor bevond TF12 zich ongeveer 500 zeemijlen ten zuidoosten van Midway. Rear Admiral John H. Newton, commandant van TF12, kreeg opdracht om zijn missie te onderbreken en op zoek te gaan naar de Japanse vliegdekschepen. De Brewster Buffalo jachtbommenwerpers en Douglas SBD Dauntless duikbommenwerpers, die als Combat Air Patrol steeds verkenningsvluchten uitvoerden vanaf USS Lexington, werden bij het opstijgen en landen op het vliegdek gehinderd door de achttien geparkeerde Vindicators. De nieuwe opdracht van TF12 werd hierdoor bijna onmogelijk en op 12 december werden Newtons schepen teruggeroepen naar Pearl Harbor.

Eind 1941 en begin 1942 werden de verouderde Brewster Buffalo`s aan boord van USS Lexington vervangen door de veel snellere Grumman F4F Wildcat jachtvliegtuigen. Verder bestond de vlieggroep van de Lexington uit Douglas SBD Dauntless duikbommenwerpers en Douglas TBD Devastator torpedobommenwerpers.

De Taskforces van de US Pacific Fleet, die opgebouwd waren rond vliegdekschepen, konden begin 1942 niet voorkomen dat de Japanners Brits Maleisië, Nederlands Oost-Indië, Singapore, Wake Island, New Britain, de Gilbert Islands, Guam en de Filippijnen bezetten. Pas tijdens de Slag in de Koraalzee, die van 4 tot 9 mei plaatsvond, behaalden de Amerikanen hun eerste strategische overwinning in de Pacific, door de Japanse invasie van Nieuw Guinea te voorkomen. USS Lexington speelde hierin een belangrijke rol. Het vliegdekschip was sinds eind december 1941 de spil van TF11, die in mei 1942 bestond uit de twee zware kruisers USS Minneapolis en USS New Orleans en vijf torpedobootjagers onder commando van Rear Admiral Aubrey W. Fitch. Tijdens deze slag waren vliegtuigen van USS Lexington betrokken bij het tot zinken brengen van het lichte Japanse vliegdekschip Shoho en het zwaar beschadigen van het Japanse vliegdekschip Shokaku.

Op 8 mei 1942 werd USS Lexington zwaar beschadigd door Japanse torpedo`s en bommen waardoor branden ontstonden en het schip zeven graden slagzij maakte over bakboord. De bemanning van het vliegdekschip kon de branden echter redelijk snel onder controle krijgen. Bovendien slaagden de manschappen aan boord van de Lexington er in om de slagzij op te heffen door trimtanks aan stuurboord te vullen met zeewater. Om 12:47 uur deed er zich echter een hevige benzinedampexplosie voor aan boord van de carrier. Hierdoor ontstonden nieuwe branden die nog verergerd werden door een tweede explosie om 14:42 uur. Na een derde explosie, drie kwartier later, waren de branden niet meer onder controle te krijgen. Om 17:07 gaf Captain Frederick C. Sherman bevel het schip te verlaten. Van de 2.951-koppige bemanning konden 2.735 manschappen, inclusief Rear Admiral Fitch en Captain Sherman, het vliegdekschip veilig verlaten. Dit gebeurde opvallend gedisciplineerd en alle schipbreukelingen werden opgepikt door de escorterende kruisers en torpedobootjagers. Om 19:15 uur vuurde de torpedobootjager USS Phelps vijf torpedo`s af op het brandende wrak van de Lexington die allemaal doel troffen. Nog geen dertig minuten later verdween USS Lexington in de golven van de Koraalzee.

Na de Slag in de Koraalzee en het verlies van USS Lexington werden aan boord van de overige Amerikaanse carriers aan de aan- en afvoerleidingen van de vliegtuigbrandstoftanks CO2-blusinstallaties aangebracht om dampexplosies te voorkomen. Op 16 juni 1942 werd het in aanbouw zijnde Essex-klasse vliegdekschip Cabot omgedoopt in USS Lexington (CV-16) ter ere van de gezonken ‘Lady Lex’.

USS Saratoga werd een maand eerder in dienst gesteld dan haar zusterschip USS Lexington. Omdat het schip visueel identiek was aan haar zusterschip werd op de schoorsteen een voor piloten duidelijk herkenningsteken aangebracht in de vorm van een zwarte streep. Op 6 januari 1928 begon het nieuwe vliegdekschip met haar proefvaarten en op 27 januari voer het schip door het Panamakanaal en voegde zich op 21 februari bij de US Pacific Fleet in San Pedro. Het vliegdekschip zou tot 1946 ingedeeld blijven bij de Amerikaanse vloot in de Pacific.

Net als haar zusterschip nam USS Saratoga, inmiddels bijgenaamd ‘Sara’ of ‘Lady Sara’, tot aan de Tweede Wereldoorlog deel aan talloze vlootoefeningen en Fleet Problems. Van 6 januari tot april 1941 onderging USS Saratoga een modernisering op de Puget Sound Naval Shipyard te Bremerton, Washington State. De belangrijkste aanpassing was het verbreden van het voorste gedeelte van het vliegdek. Verder kreeg het vliegdekschip de beschikking over meer luchtdoelmitrailleurs en een RCA CXAM-1 radar. Deze moderne radar kon niet alleen de afstand van inkomende vliegtuigen vaststellen, maar ook de vlieghoogte en het aantal vliegtuigen in een vlieggroep. Als laatste belangrijke mutatie verschenen er aan beide zijdens experimentele anti-torpedocompartimenten. In november van datzelfde jaar keerde USS Saratoga terug naar de werf in Bremerton voor onderhoud.

Op het moment dat de Japanners Pearl Harbor aanvielen, op 7 december 1941, bevond USS Saratoga zich in San Diego waar zij haar vliegtuiggroep aan boord nam na de onderhoudsbeurt in Bremerton. Het vliegdekschip kreeg de beschikking over 11 Grumman F4F-3 Wildcat jachtvliegtuigen, 43 Douglas SBD Dauntless duikbommenwerpers en 11 Douglas TBD torpedobommenwerpers. Verder werden 14 Brewster F2A-3 Buffalo jachtvliegtuigen van het US Marine Corps op het vliegdek van de Saratoga geplaatst, die het vliegdekschip zou afleveren in Oahu. Na aankomst in Pearl Harbor bleef het vliegdekschip wekenlang opereren in Hawaïaanse wateren om een eventuele tweede luchtaanval op de Amerikaanse marinebasis te voorkomen.

Een tweede Japanse luchtaanval op Pearl Harbor bleef echter uit en op 11 januari 1942 voer USS Saratoga uit om rendez-vous te maken met USS Enterprise (CV-6). De Saratoga werd echter gespot door de Japanse onderzeeboot I-6 onder commando van Lieutenant Commander Inaba, die drie Type 89 torpedo`s afvuurde op het Amerikaanse vliegdekschip. Slechts één van de drie Japanse torpedo`s raakte USS Saratoga, maar deze richtte aanzienlijke schade aan. De torpedo raakte het vliegdekschip midscheeps aan stuurboordzijde en ondanks de anti-torpedocompartimenten raakten drie ketelruimten beschadigd en liepen vol water. De bemanning kon de ontstane slagzij opheffen door zeewater in te nemen in de trimtanks aan bakboord en met een vaart van 16 knopen bereikte het vliegdekschip Pearl Harbor. In Hawaï werden de 20,3cm kanonnen verwijderd en ingezet in de kustverdedigingsinstallaties van Oahu. De Saratoga werd tijdelijk gerepareerd zodat het schip de oversteek naar Washington State kon maken.

Op de Puget Sound Naval Shipyard werd USS Saratoga definitief gerepareerd. Het vliegdekschip werd bovendien uitgerust met 12,5cm 38-kaliber kanonnen, 9 x 4 40mm AA Bofors mitrailleurs en een aantal 20mm Oerlikon mitrailleurs in plaats van de 12,5cm 25-kaliber kanonnen en de 28mm mitrailleurs. Eind mei 1942 arriveerde het vliegdekschip wederom in San Diego om een nieuwe vlieggroep aan boord te nemen en het bericht bereikte het schip dat de Japanners een aanval voorbereidden op Midway. Het vliegdekschip kreeg extra voorraden, reserveonderdelen en ammunitie aan boord en vertrok onder zwaar escorte naar Pearl Harbor. Op 7 juni kwam USS Saratoga aan in Hawaï en had de Slag bij Midway net gemist. In totaal werden 34 vliegtuigen van de Saratoga overgebracht naar USS Enterprise (CV-6) en USS Hornet (CV-8) om hun verloren vliegtuigen te vervangen en op 11 juni keerde het schip terug naar Pearl Harbor waar vliegtuigen aan boord genomen werden, die naar Midway gebracht werden.

Als vervanger van de tijdens de Slag om Midway gezonken USS Yorktown (CV-5) werd USS Saratoga vlaggeschip van Rear Admiral William F. Halsey en werd de komende maanden ingezet bij de Gualdalcanal-campagne. Tijdens deze strijd werd de Saratoga op 25 augustus 1942 wederom aan stuurboord getroffen door een Japanse torpedo, ditmaal afkomstig van de onderzeeboot I-26. Door het anti-torpedocompartiment viel de schade mee, maar door een kortsluiting werd het turbo-elektrische systeem beschadigd en moest het vliegdekschip terugkeren naar Pearl Harbor om gerepareerd te worden. De vlieggroep van de Saratoga zette de strijd echter voort vanaf Gualdalcanal zelf. In december 1942 was USS Saratoga weer gereed voor de strijd en keerde het schip terug naar de Oostelijke Solomon Eilanden.

In november 1943 maakte USS Saratoga deel uit van TF38, die luchtaanvallen ondernam op Rabaul op de Bismarck Eilanden. Deze havenstad was door de Japanners veranderd in één van hun grootste vlootbases in de Pacific. Saratoga`s vliegtuigen beschadigden verschillende Japanse kruisers en torpedobootjagers, die voor reparatie moesten uitwijken naar Truk op de Carolinen, een tweede grote Japanse marinebasis. Omdat de aanval succesvol was besloten de Amerikanen om Rabaul als vlootbasis uit te schakelen en ondernamen op 11 november 1943 wederom een grote luchtaanval vanaf USS Saratoga en de vliegdekschepen USS Independence, USS Essex en USS Bunker Hill. Rabaul werd echter niet uitgeschakeld als Japanse basis, maar de Amerikanen beschadigden zes Japanse kruisers en haalden 52 vijandelijke vliegtuigen neer.

In december 1943 arriveerde USS Saratoga in San Francisco voor onderhoud en modernisering. De enorme schoorsteen werd lager gemaakt en er werden 15 x 4 extra 40mm mitrailleurs aan boord geplaatst. Verder kreeg het vliegdekschip de beschikking over een enkele paalmast, in plaats van de driepootmast, waarin de nieuwe RK-1 radar werd geplaatst. Bovendien kreeg het schip de beschikking over nieuwe anti-torpedocompartimenten en twee hydraulische katapulten in plaats van de oude vliegwielkatapult.

In de eerste helft van 1944 beschikte de US Navy, door de komst van de nieuwe Essex-klasse en Independence-klasse schepen, over niet minder dan 30 vliegdekschepen. Alle Amerikaanse vliegdekschepen beschikten toen over Grumman F6F Hellcat jachtvliegtuigen Douglas SBD Dauntless duikbommenwerpers en Grumman TBF Avenger torpedobommenwerpers De oudste van deze schepen, de USS Saratoga, werd tijdelijk toegevoegd aan de British Eastern Fleet, die ingezet werd bij aanvallen op Sabang op Sumatra en Soerabaja op Java. Deze havens werden door de geallieerde vliegdekschepen uitgeschakeld als Japanse marinebases. Op 10 juni 1944 keerde USS Saratoga terug in Pearl Harbor en werd tijdelijk ingezet als trainingsschip om piloten nachtelijke aanvallen uit te laten voeren tijdens de komende Iwo Jima-campagne.

Tijdens de strijd om Iwo Jima, op 21 februari 1945, werd USS Saratoga getroffen door zes vijandelijke bommen die een enorme schade aan het vliegdek en 123 doden en 192 gewonden veroorzaakten. 36 Vliegtuigen op het vliegdek en in de hangar werden eveneens beschadigd of vernietigd en enorme branden braken uit in het voorschip. De bemanning kon de branden echter binnen een uur bedwingen en het vliegdekschip kon zelfs nog zes Hellcats ontvangen. De Saratoga week uit naar de Puget Sound Naval Shipyard om gerepareerd te worden. Het schip arriveerde aldaar op 16 maart. Omdat de Saratoga verouderd was en omdat er voldoende moderne carriers in dienst waren besloot de US Navy om het schip om te bouwen tot trainingsschip. De achterste vliegdeklift werd verwijderd en in de hangar werden ruimtes aangebracht die ingericht werden als klaslokalen. Op 20 mei 1945 werden de laatste proefvaarten afgerond en begin juni arriveerde het vliegdekschip in Pearl Harbor. Vanaf 3 juni tot 6 september 1945 fungeerde het schip als opleidingsfaciliteit voor nieuwe piloten.

Vlak na de oorlog nam USS Saratoga deel aan Operation Magic Carpet en repatrieerde 29.204 veteranen. Met de komst van de tientallen Essex-klasse vliegdekschepen was USS Saratoga in 1946 overbodig geworden en de US Navy besloot het schip deel uit te laten maken van Operation Crossroads, de nucleaire testen bij het atol Bikini, één van de Marshall Eilanden. Crossroads begon met de eerste explosie van een nucleaire bom op 1 juli 1946, die Test Able werd genoemd. De Saratoga overleefde de explosie met slechts geringe schade. Op 25 juli volgde Test Baker, een onderwater detonatie van een atoombom. Hierbij werd de Saratoga, die op 370 meter van de explosie ten anker lag, dermate zwaar beschadigd dat het vliegdekschip enkele uren later zonk in het ondiepe water van de lagune. Tegenwoordig is het wrak van de Saratoga één van de weinige vliegdekschipwrakken dat door duikers gemakkelijk te bereiken is omdat de bovenzijde van het wrak zich slechts 15 meter onder het zeeoppervlak bevindt.

De beide vliegdekschepen van de Lexington-klasse hadden tijden het interbellum, samen met de USS Langley, de Amerikaanse marine de gelegenheid gegeven ervaring op te doen met vliegacties vanaf grote vliegdekschepen. Vooral hierdoor zijn USS Lexington en USS Saratoga zeer waardevol geweest voor de Amerikanen tijdens de Tweede Wereldoorlog en niet zozeer door hun individuele rol. USS Lexington was immers al in de beginfase van de oorlog in de Pacific tot zinken gebracht en USS Saratoga was met de komst van de Essex-klasse vliegdekschepen in 1943 al verouderd. Maar dankzij de drie vliegdekschepen van het eerste uur kon de US Navy antwoord geven op vragen als: wat voor soort oorlogsschepen moeten carriers begeleiden en hoe kunnen carriers ingedeeld worden in Task Forces?

Tijdens de Slag in de Koraalzee was gebleken dat USS Lexington bijzonder goed geconstrueerd was. Twee torpedotreffers, twee directe bomtreffers, talloze near misses en drie benzinedampexplosies konden het vliegdekschip niet tot zinken brengen. Hier waren nog eens vijf torpedotreffers voor nodig. USS Saratoga was aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, vergeleken met de nieuwe vliegdekschepen van de Essex-klasse, verouderd, maar werd tot halverwege 1945 ingezet. Het schip kreeg acht Battle Stars toegekend voor haar verdiensten in de oorlog en had het record van 98.549 vliegtuiglandingen aan boord van een vliegdekschip, stevig in handen.