Theodor Morell

Theodor Gilbert Morell werd op 22 juli 1886 in Trais-Münzenberg (het huidige Münzenberg) in Hessen geboren. Daarmee was hij bijna drie jaar ouder dan zijn toekomstige, beroemde patiënt Adolf Hitler. Zijn vader was leraar op een lagere school, zijn moeder kwam uit een welgestelde agrarische familie uit Hessen. Theodor had een oudere broer, Adolf en een jongere zus, Emilie. Adolf overleed op 11 november 1944 aan een beroerte, 61 jaar oud.

Als kind had Theodor last van steeds terugkerende maagkrampen, maar dat verhinderde niet dat hij later, op de middelbare school, als leerling uitblonk. Toen hij op 16 februari 1907 zijn diploma kreeg uitgereikt stond daarop de aantekening dat hij geen mondeling examen had behoeven te doen vanwege zijn uitzonderlijke prestaties dat jaar en vanwege de kwaliteit van zijn geschreven werk. Van zijn zestiende tot zijn negentiende volgde hij bovendien een lerarenopleiding in Friedberg, in de buurt van Frankfurt am Main. Daarna gaf hij een jaar lang les in Bretzenheim, vlakbij Mainz, waarna hij aan de universiteit van Heidelberg met hoge cijfers afstudeerde in de geneeskunde. Vervolgens ging hij naar Frankrijk en studeerde geneeskunde in Grenoble en parasitologie in Parijs. Theodor was onder andere gaststudent aan het Institut d'Accouchement Tornier. In 1910 ging hij terug naar München. Hij kreeg goede kritieken op een tweetal wetenschappelijke verhandelingen over immunologie en psychiatrie. In 1913 schreef hij een dissertatie over gynaecologie, waarmee hij zijn artsendiploma behaalde.

Morell werd assistent-arts in Bad Kreuznach, nabij Mainz. Zijn verblijf daar was van korte duur, want al snel ging Morell aan de slag als scheepsarts bij rederij Woehrmann. Vervolgens stapte hij over naar rederij “Hamburg-Zuid Amerika” en daarna naar de “Noord-Duitse Lloyd”. Al met al werkte hij een jaar als scheepsarts. Later zou Morell verklaren dat hij zich zijn specifieke manier van behandelen eigen had gemaakt tijdens zeereizen naar de tropen. Enige tijd later specialiseerde hij zich bovendien in aandoeningen van de urinewegen. Hij kocht rond 1915 een kleine praktijk in Dietzenbach, niet ver van Offenbach.

Gedurende de Eerste Wereldoorlog diende hij eerst korte tijd als bataljonarts aan het westelijke front en daarna als legerarts in een krijgsgevangenenkamp in Ohrdruf, Thüringen. In 1919 kocht hij in de Bayreutherstrasse in Berlijn een praktijk. Daar zou hij de komende zeventien jaar wonen en werken. Morell trouwde in 1920 met Johanna "Honi" Möller, een welgestelde actrice. Het huwelijk bleef kinderloos. Met behulp van het vermogen van zijn vrouw kon Morell zijn praktijk zeer luxueus inrichten. De jaren daarop liepen de zaken uitstekend. Zijn upper class-patiënten verwierf hij via de contacten van zijn vrouw, alsmede door zijn modern uitgeruste praktijk en de hoge honoraria die hij vroeg. Zowel de sjah van Perzië (het huidige Iran) als de koning van Roemenië nodigden hem uit om hofarts te worden, maar hij sloeg hun aanbod af. Zijn leven in Berlijn beviel hem te goed. Begin jaren dertig was Morell een modieus en vooral prominent arts. Hij kon het zich veroorloven om alleen mensen die geld genoeg hadden om zijn hoge honorarium te betalen, als patiënten aan te nemen. In 1932 bedroeg zijn jaarinkomen 150.000 Reichsmark. Omgerekend naar vandaag is dat ongeveer 500.000 Euro.

Dat de nazi’s in 1933 aan de macht kwamen, was voor Morell niet gunstig. Zijn naambordje werd beklad met het woord "Jude". Misschien vanwege zijn Joodse clientèle of, zoals hij later beweerde, vanwege zijn wat Joodse uiterlijk, ging het met zijn praktijk bergafwaarts. Morell trok zijn conclusies en werd lid van de NSDAP, hoewel hij nog zeker vijf jaar lang Joodse patiënten bleef behandelen.

In 1935 verhuisde hij naar de modieuze Kurfürstendamm, nummer 216. Op zijn naambordje stond ‘huisarts’. De praktijk bevatte een röntgenkamer met de allernieuwste snufjes en een UV-lamp. Morell ging zich specialiseren in geslachtsaandoeningen.

In het voorjaar van 1936 kwam Morell via de professionele relaties van zijn vrouw in contact met de uit de filmwereld afkomstige Heinrich Hoffmann. Deze woonde in München, was de officiële fotograaf van de nazi-partij en een vertrouweling van Hitler. Hoffmann leed aan de geslachtsziekte gonorroe en wilde snel door Morell geholpen worden. Aanvankelijk had Morell geen zin om naar München af te reizen, omdat hij in Berlijn meer dan genoeg patiënten had. Maar Hitler stuurde zijn privévliegtuig om hem naar München te brengen. En zo kwam het dat dokter Morell in Hoffmann’s villa, in de chique buitenwijk Bogenhausen, geïntroduceerd werd bij de Rijkskanselier.

Hitler was in die periode erg zwaarmoedig. Op 16 mei 1936 was namelijk Julius Schreck aan hersenvliesontsteking overleden. Schreck was medeoprichter van de SA en de SS. Tot aan zijn ziekte was hij jarenlang één van Hitler's chauffeurs. Hitler was bang dat Hoffmann ook zou overlijden. Morell's vriend, Aloys Becker, herinnerde zich later dat Hitler erg was ingenomen met Morell en het had betreurd dat hij er niet was geweest om Schreck te behandelen. Het lukte Morell de fotograaf te genezen, onder andere door het toedienen van uit Hongarije afkomstige antibiotica. Morell bleef vier weken in München en begeleidde Hoffmann daarna op een herstelvakantie naar Venetië. Via Hoffmann werd Morell een vertrouweling van Hitler.

Aan het begin van de zomer van 1936 kwam Morell's vrouw Johanna op bezoek bij de Hoffmanns. Hoffmann wees naar een jong meisje en zei tegen Johanna: "Zie je die blonde? Dat is Hitler's vriendin." Eva Braun werkte bij Hoffman als kantoor- en laboratoriumassistente en poseerde soms voor foto's. Ze bleef loyaal aan Hitler tot hun gezamenlijke zelfmoord in 1945. Ook zij werd een patiënte van Morell.

Hoffmann nodigde Morell en diens vrouw uit om de kerst van 1936 met hem in München door te brengen. Op kerstavond stelde Hoffmann de Morells voor om naar de Obersalzberg gaan. Daar verbleef Hitler in de "Berghof". Het werd een kerst die mevrouw Morell nooit meer zou vergeten. Ze zei: "Op een rustig moment, toen iedereen in de bowlingzaal was, gingen mijn man en ik samen op een bank bij de open haard zitten. Opeens kwam Hitler binnen en zei: 'Morell, heb je even voor me?” Al pratend liepen de twee mannen richting de oranjerie. Het zou het keerpunt in Morell’s leven worden. "Bormann en Brandt kwamen binnen", ging mevrouw Morell verder. "Ze hadden duidelijk lucht gekregen van iets”, besefte ik later. Ze gingen de oranjerie binnen maar Hitler stuurde ze weg! Dat was het moment dat Hitler mijn man aan zich verbond." Johanna Morell was niet enthousiast. Ze had een vermoeden waar de twee over spraken. Direct als ze was, sprak ze haar man er meteen over aan toen hij terugkeerde. "Wat hebben we eraan?" beet ze hem toe. "Waarom nu uitgerekend hierheen, terwijl we in Berlijn een bloeiende praktijk hebben!" Maar de verleiding was voor Morell te groot. Waarschijnlijk de volgende dag al onderzocht hij Hitler.

Hitler had maagproblemen, last van winderigheid en huiduitslag op beide benen. Morell zou de medische behandeling op zich nemen. Geen enkele andere dokter was het gelukt om Hitler te genezen. Hitler beloofde Morell een huis als hem dit wel zou lukken. Morell vermoedde dat bacteriën in het darmkanaal van Hitler de oorzaak waren van diens maagproblemen. Hij behandelde hem met Mutaflor-capsules (een probioticum van de E.Coli-stam), waarvan Hitler één à twee na het ontbijt moest innemen, aangevuld met enorme hoeveelheden vitamines. Na zes maanden kon Hitler weer gewoon eten zonder maagkrampen te krijgen. Ook nam zijn gewicht toe en was de huiduitslag verdwenen. Na negen maanden voelde hij zich weer helemaal fit. Als beloning kreeg Morell vipkaarten voor de Reichsparteitag in Neurenberg in september 1937.

De Morells werden vaste bezoekers van de Berghof. De succesvolle behandeling door Morell en de successen van Hitler op militair gebied rond 1940, gaf beide mannen het ‘idee’ dat alles wat ze aanraakten in goud veranderde. Morell begon in zijn omgeving grootse verhalen te vertellen. Hij vertelde bijvoorbeeld het fantasieverhaal dat hij met de Russische Nobelprijswinnaar, de microbioloog Ilja Iljitsj Metsjnikov (1845-1916), bacteriële infecties had bestudeerd.

Hitler maakte zijn eerder gedane toezegging waar en ondersteunde Morell met de aankoop van een huis. Hij kreeg een lening van 200.000 Reichsmark, die twee jaar later werd omgezet in een gift. De Morells kochten een riant huis in de Berlijnse wijk Schwanenwerder, aan de Inselstrasse nummer 24-26.

Hitler vertrouwde Morell volledig en luisterde niet naar jaloerse rivalen die Hitler probeerden te waarschuwen tegen Morell’s onorthodoxe behandelmethoden. Voor de jaarwisseling van 1937 gingen de Morells samen met Albert Speer naar de Berghof. De band tussen Morell en Hitler leek zeer hecht. Soms kwam Hitler op een zondag bij de Morells thee drinken. Hij wandelde dan in hun tuin en zat bij de open haard. Eén keer kwam hij zelfs onaangekondigd voor het diner, waardoor mevrouw Morell volkomen in paniek raakte over wat ze hem te eten moest geven. Morell heeft twee keer een onderscheiding ontvangen. De eerste was het Ridderkruis van het Kruis voor Krijgsverrichtingen. Dat ontving hij op 24 februari 1944 uit handen van Hitler. De tweede onderscheiding, het Grootkruis in de Orde van de Sint Alexander, kreeg hij op 8 juni 1944.

Inmiddels was Morell een veelgevraagd arts en behoorden topindustriëlen als Alfred Krupp en August Thyssen tot zijn cliënten. Ook aristocraten als prins Phillip van Hessen en de adjudanten van Hitler waren patiënten van Morell. Albert Speer, Joseph Goebbels, Joachim Von Ribbentrop, Robert Ley, Alfred Rosenberg, generaals, topacteurs en filmsterren zaten schouder aan schouder in zijn wachtkamer.

Bij het begin van de oorlog in april 1940, volgde Morell Hitler naar diens westelijke hoofdkwartier in Bad Münstereifel. Bij de hechte groep mannen voelde hij zich een buitenbeentje. Hij kleedde zichzelf in een - zelfbedacht - grijs uniform, beladen met veel gouden versierselen, maar daarmee vergrootte hij zijn populariteit niet. Zelfs Hoffmann begon afstand van hem te nemen.

Ook andere nazi's waren minder over hem te spreken. Heinrich Himmler en Hermann Göring noemden hem achter zijn rug een kwakzalver. Göring noemde hem Der Reichsspritzenmeister (de Rijksspuitmeester) omdat hij een behandeling altijd meteen begon met het geven van injecties. Ook Eva Braun wilde uiteindelijk niets meer met hem te maken hebben. Zij sprak over hem als zou hij de manieren van een varken hebben en ze weigerde nog langer naar hem toe te gaan vanwege de vuiligheid in zijn praktijk. Klachten bij de rijkskanselier over Morell leverden echter woedende reacties op. Hitler geloofde heilig in de "revolutionaire behandelingen" van Morell. Een poging van Dr. Karl Brandt (Hitler’s voormalige persoonlijke arts die Morell niet vertrouwde) om Hitler de schadelijke gevolgen van de middelen die Morell toediende, aan te tonen, leidde in 1944 tot Brandt’s ontslag. Albert Speer maakt in zijn memoires duidelijk dat hij Morell niet als kwakzalver zag. Hij karakteriseerde hem als een opportunist die, toen hij eenmaal de status van Hitler's lijfarts had bereikt, extreem onvoorzichtig en lui in zijn werk werd, meer bezig met zijn status en geld dan met het verlenen van medische zorg. Andere medici, onder wie Karl Brandt, beweerden dat Morell Hitler langzaam aan het vergiftigen was door injecties met gevaarlijke drugs. De relatie van Morell met zijn vrouw Johanna werd meer en meer eenrichtingsverkeer. Hij was vrijwel altijd weg en haar (liefdes)brieven beantwoordde hij vrijwel nooit.

Op zakelijk gebied ontwikkelde Morell zich ook steeds meer. Zo had hij belangen in Hageda, de fabrikant van Mutaflor, en in het bedrijf Chinoin uit Boedapest, waar een slechte kwaliteit sulfonamidenmedicijn werd gemaakt, dat Morell veelvuldig gebruikte onder de merknaam Ultraseptyl. Ook stichtte hij het bedrijf Kosolup in het Sudetenland dat kort daarvoor door de Duitsers was ingenomen. Sinds 1935 was hij voor de helft eigenaar van het Hamburgse farmaceutisch bedrijf Hamma. Tijdens de oorlog leverde hij enorme hoeveelheden multivitamines en ontluizingpoeder aan het leger. Over zijn motieven was hij duidelijk: geld. Hij wilde, naast zijn inkomen als arts, ook op andere manieren geld verdienen om in zijn luxe levensonderhoud te kunnen voorzien. Na zijn dood bleek echter dat er niets van zijn zakelijk verdiende vermogen over was. Hij stierf in grote armoede.

Door de jaren heen diende Morell Hitler meer dan zestig verschillende soorten medicijnen toe. Van sommige kreeg de Führer elke dag een injectie. Het was niet altijd duidelijk welke stoffen de medicijnen bevatten, maar velen geloven dat het van invloed was op zowel de opkomst als de ondergang van Adolf Hitler. Morell diende een aantal stoffen zo vaak toe dat er bij Hitler van afhankelijkheid sprake moet zijn geweest, wellicht zelfs van verslaving. Tussen de medicamenten zaten opiaten, codeïne en cocaïne. In 1936 kwamen er voor het eerst amfetaminen op de markt en Hitler kon er niet van afblijven. In 1938 vertelde de koning van Italië tegen zijn minister van Buitenlandse Zaken dat Hitler werd geïnjecteerd met narcotica en stimulerende middelen. Het waren middelen waar Morell onbeperkt toegang toe had. Wanneer Hitler inderdaad verslaafd is geweest, kan dat van invloed zijn geweest op zijn beoordelingsvermogen en daarmee op het verloop van de Tweede Wereldoorlog. Het keerpunt in de Tweede Wereldoorlog was de slag om Stalingrad. Het verloop van deze slag is misschien wel het beste voorbeeld van Hitler's gebrek aan beoordelingsvermogen.

In 1943 namen Hitler's klachten weer toe. Mogelijk droegen de nederlagen bij Stalingrad en in Noord Afrika aan deze achteruitgang bij. Morell constateerde lichte trillingen in Hitler's linkerarm en -been en zag hem duidelijk slepen met zijn linkerbeen. Morell wist niet precies wat de oorzaak was en dacht onder andere aan "hersenkoorts". De dokter diende steeds meer middelen toe, waaronder injecties en pillen met multivitaminen van zijn eigen merknaam Vitamultin. Het is niet onwaarschijnlijk dat dit product, speciaal voor Hitler gemaakt, de stimulerende stof pervitin bevatte. Pervitin is een methamfetamine en geeft een onvermoeibaar en opgewekt gevoel. Volgens Hitler's adjudant, Heinz Linge, kreeg Hitler iedere ochtend voordat hij uit bed kwam een injectie van Morell, die ervoor zorgde dat hij direct alert, levendig, fris en dus klaar voor de dag was. Regelmatig was Hitler's reactie in de trant van: "Morell, je bent mijn redder, ik weet niet hoe ik de nacht doorgekomen ben, maar hier ben je mijn redder, je hebt me genezen."

Aan de aanslag van 1944 (door Von Stauffenberg) hield Hitler klachten over: bloedingen aan zijn armen, zitvlak en in zijn rechteroor. Morell behandelde hem hiervoor met penicilline, dat slechts kort daarvoor getest was door het Amerikaanse leger. Waar hij het vandaan had is onbekend en tijdens ondervragingen door het Amerikaanse leger beweerde hij van niets te weten. Mensen uit de kring rondom Hitler vertelden later dat Morell een groot aandeel had in een bedrijf dat op een duistere manier een soort penicilline op de markt bracht.

Op 22 april 1945 werd Morell plotseling door Hitler ontslagen. Morell schrijft hierover in zijn dagboek. "Op zaterdag 21 april was hij [Hitler] zeer bedrukt. Hij zal wel een belangrijke vergadering de avond ervoor hebben gehad. Ik wilde hem nog een injectie geven, maar hij pakte mij vast en verloor zijn humeur. Hij schreeuwde dat hij precies wist dat ik hem met morfine ging injecteren." Morell protesteerde, maar Hitler schreeuwde en was buiten zinnen en dreigde hem te laten fusilleren. Morell viel neer aan Hitler’s voeten, maar deze krijste dat Morell moest vertrekken, zijn uniform moest omwisselen voor burgerkleding en terug moest gaan naar zijn praktijk aan de Kurfürstendamm. Terwijl de woorden van Hitler nog in zijn oren nagalmden ging Morell naar het vliegveld. Met een Focke Wulf Condor vloog hij terug naar München.

Door alle spanning en de vliegreis (hij had een hekel aan vliegen) zat Morell dicht tegen een hartaanval aan. Hij werd bij aankomst meteen naar een kliniek in München gebracht. Op 1 mei 1945 werd hij overgebracht naar een ziekenhuis in Bad Reichenhall. Twee dagen later werd het gebied ingenomen door Amerikaanse troepen. Zijn vrouw bezocht hem in het ziekenhuis en trof een huilende, gebroken man aan. Op 18 mei kreeg hij bezoek van soldaten van het Amerikaanse 3e Leger die op zoek waren naar voormalige SS-officieren.

Een paar weken later verslechterde zijn toestand. Op 17 juli 1945 werd hij formeel gearresteerd en overgebracht naar het gevangenishospitaal in Bad Reichenhall. Hij kwam zelfs enige tijd met zijn rivaal Karl Brandt in één cel te zitten. Hun gesprekken werden door de Amerikanen afgeluisterd. Later werd Morell overgebracht naar het voormalig Luftwaffe-ondervragingscentrum in Oberursel. Vervolgens werd hij overgeplaatst naar achtereenvolgens Darmstadt, Kornwestheim, Ludwigsburg en uiteindelijk, begin 1946, naar het Amerikaanse “Interneringskamp voor burgers nr. 29”, beter bekend als het voormalige concentratiekamp Dachau.

Zijn gezondheidstoestand verslechterde en in juni 1946 werd hij permanent overgeplaatst naar het gevangenisziekenhuis van Dachau. Hij raakte gedeeltelijk aan zijn rechterkant verlamd. Op 12 oktober 1946 werd hij bezocht door een arts die moest vaststellen of Morell in zijn proces kon getuigen. Dat bleek niet het geval. Uiteindelijk werd hij voor de Amerikanen een blok aan het been. Vanwege zijn slechte gezondheid eindigde het artsenproces in Neurenberg zonder zijn getuigenis.

Op 20 juni 1947 werd hij uit Dachau vrijgelaten. Hij kreeg een ontslagbrief mee (nr. 52.160), waarin hij werd vrijgesproken van oorlogsmisdaden. Een afgedankte Amerikaanse legerjas, wat Amerikaanse sokken en een paar maten te klein legershirt was alles wat hij aan kleding meekreeg. De Amerikanen brachten hem naar het station van München en lieten hem daar achter. Twee uur later werd hij daar gevonden door medewerkers van het Rode Kruis. De eens zo geziene man met het rijkversierde uniform lag nu hulpeloos, met zijn haar in de war, met een bleek gezicht en in zichzelf mompelend, op een stretcher in een Rode Kruis-post. Op de papieren die hem vanuit het gevangenisziekenhuis meegegeven waren stond dat hij ernstige hartproblemen had, niet kon werken en als gevolg van hersenletsel leed aan een afasische spreekstoornis.

Hij werd naar een kliniek gebracht en op 30 juni 1947 voor de laatste keer overgeplaatst naar een kliniek in Tegernsee. Morell heeft die kliniek niet meer levend verlaten. Hij stierf elf maanden later, op 26 mei 1948, “als een zwerfhond” zoals zijn voormalige assistent het omschreef. Zijn vrouw Johanna stierf op 2 juli 1983, op 85-jarige leeftijd aan hartfalen.