Steven Spielbergs “Schindler’s List” is nog altijd de bekendste en meest succesvolle film over de Holocaust. Deze film kwam uit in 1993 en sinds die tijd zijn er geen films over dit onderwerp uitgekomen die het succes hebben geëvenaard. “The Pianist” komt echter aardig in de buurt. Deze film van Roman Polanski werd uitgebracht in 2002 en werd goed onthaald door de pers. De film kreeg bovendien drie Acadamy Awards en won de Gouden Palm op het filmfestival in Cannes. Bij het grote publiek is de film echter minder bekend dan “Schindler’s List”. Toch is de film van grote kwaliteit en is het levensverhaal van hoofdpersoon Wladyslaw Szpilman even indrukwekkend als het levensverhaal van Oskar Schindler, de hoofdpersoon uit “Schindler’s List”.

“The Pianist” is gebaseerd op de autobiografie van Wladyslaw Szpilman die in 1946 gepubliceerd werd met als titel “Dood van een stad”. Als enige van zijn familie overleefde Szpilman de Jodenvervolging in Polen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ook de familieleden van regisseur Roman Polanski werden tijdens de Tweede Wereldoorlog gedeporteerd naar een concentratiekamp waar zij omkwamen. Polanski heeft geruime tijd niet gesproken over zijn verleden, maar door het verfilmen van het verhaal van Szpilman, begeeft hij zich ook in zijn eigen verleden.

Terwijl de Poolse stad Warschau op 23 september 1939 door de Duitsers gebombardeerd wordt, speelt de jonge pianist Wladyslaw Szpilman voor de Poolse radio-omroep “Nocturne in d-mineur” van componist Chopin. De radiostudio wordt gebombardeerd en de Poolse omroep moet haar uitzendingen staken. Szpilman en zijn familie doorstaan gelaten de belegering van hun stad, totdat op 27 september 1939 de strijd beslist is. Ondanks het heldhaftige verzet van het Poolse leger hebben de Duitsers de strijd gewonnen en wordt Polen toegevoegd aan Hitlers Derde Rijk.

De bewoners van Warschau hebben veel te lijden onder de Duitse bezetting, maar met name de 360.000 Joodse bewoners van de stad krijgen het zwaar te verduren. Szpilman en zijn familie ondergaan de Duitse bezetting aanvankelijk passief: de denigrerende houding van de Duitsers en hun pesterijen kunnen ze nog wel aan. Wanneer op 1 december 1939 het voor Joden verplicht wordt om een armband met de Davidster te dragen, krijgt ook de familie Szpilman het moeilijk. Joden moeten niet alleen de Davidster dragen, maar ook al hun bezittingen worden afgenomen en hun voedselrantsoenen worden beperkt tot een minimum. Ook mogen ze geen gebruik meer maken van openbare voorzieningen, zoals het openbaar vervoer en parken.

Het ontnemen van de rechten van Joodse mensen was voor de nazi’s niet genoeg: zij besluiten om de Joodse bewoners van Warschau te verhuizen naar een Joodse wijk. De Joodse wijk of het getto wordt op 15 november 1940 door een muur afgesloten van de buitenwereld; er wonen op dat moment ongeveer een half miljoen mensen. Ook de familie Szpilman komt terecht in het getto. Hier proberen ze, ondanks de vreselijke omstandigheden veroorzaakt door overbevolking, ziekte en de bruutheid van de SS, zo goed als het kan weer hun leven op te pakken. Een deel van de getto-inwoners wordt als dwangarbeider tewerkgesteld, maar de familie Szpilman blijft voorlopig bij elkaar. In een restaurant voor de invloedrijke Joden in het getto kan Wladyslaw Szpilman zelfs weer zijn pianospel ten gehore brengen.

Het leven in het getto duurt voor de familie Szpilmann niet lang, want ze worden onder valse voorwendselen gedeporteerd naar het vernietigingskamp Treblinka. Wladyslaw Szpilman weet als enige van zijn familie te ontsnappen aan de deportatie. Met behulp van Poolse verzetsmensen duikt hij onder. Bovendien krijgt hij hulp uit onverwachte hoek, want ook de Duitse officier Wilm Hosenfeld, die ontroerd is door het pianospel van de pianist, staat hem gedurende zijn onderduiking bij.

Ondertussen is er in het getto van Warschau een opstand losgebarsten. Tweehonderd joden onder leiding van Mordechai Anielewicz verzetten zich hevig en maken veel slachtoffers onder de Duitse bezetter. Na een maand wordt de opstand onderdruk door SS troepen onder commando van de beruchte SS-Grüppenfuhrer Jürgen Stroop. Het getto wordt compleet vernietigd door de nazi’s. Later breekt er in de Poolse hoofdstad ook een opstand uit door Poolse verzetsstrijders. Voordat de Sovjets Warschau veroveren en de Duitsers zich terugtrekken, wordt een groot deel van Warschau met de grond gelijk gemaakt. Slechts twintig joden overleefden de hel in de stad, Wladyslaw Szpilman was daar één van.

“The Pianist” vertoont veel overeenkomsten met “Schindler’s List”. De onderdrukking van de Joden en de gedwongen verhuizing naar een getto komen in beide films voor. Ook de terreur door de SS en de Gestapo zijn in beide films op even confronterende verwerkt. In “Schindler’s List” zien we een Duitse industrieel die een grote groep Joden in bescherming neemt en in “The Pianist” een Duitse officier die één Jood in bescherming neemt. Dat er ook goede Duitsers waren is dus de boodschap van beide films. Toch onderscheidt “The Pianist” zich wel degelijk van “Schindler’s List”, want wanneer de familie Szpilmann gedeporteerd wordt, neemt het verhaal een geheel andere wending dan de verhaallijn van “Schindler’s List”. In plaats van een collectieve strijd om te overleven, zoals in Spielbergs meesterwerk, zien we in deze film de individuele strijd van Wladyslaw Szpilman om te overleven. Szpilman bevindt zich bovendien niet in een werkkamp, maar probeert ondergedoken te overleven in bezet gebied. Deze bijna onmogelijke overlevingsstrijd is erg meeslepend verfilmd.

“The Pianist” is in het begin hard en confronterend, maar wanneer Szpilman begint aan zijn individuele overlevingsavontuur is de film vooral spannend en ontroerend, maar niet minder indrukwekkend. In het eerste gedeelte van de film wordt de nazi-terreur op een zeer directe manier weergegeven. Vooral de scène waarin een bejaarde man met een rolstoel van het balkon af wordt gegooid, zal lang op ieders netvlies blijven branden, maar ook de zinloze executies in de film zijn behoorlijk confronterend. De film zit niet vol met de bekende special effects van Hollywood. Die zouden de film alleen maar aantasten en een inbreuk doen op het tragische levensverhaal van de hoofdpersoon. De sobere klassieke muziek van Wojciech Kilar benadrukt de sfeer va de film uitstekend. De rol van muziek in de film is duidelijk: zelfs onder de meest ellendige omstandigheden blijft de schoonheid van muziek bestaan. Ook de acteurs zijn van grote kwaliteit. Met name Adrien Brody, ook bekend van “The Thin Red line”, speelt als Wladyslaw Szpilman een erg goede rol.

“The Pianist” is een zeer indrukwekkende en ontroerende film over een zwarte periode uit de historie. Net als “Schindler’s List” bevat de film een zeer duidelijke boodschap uit de geschiedenis. De film doet niet onder voor Spielbergs meesterwerk en is een aanrader voor elke filmkijker met interesse is een serieuze, maar zeker niet saaie, speelfilm over het boeiende overlevingsverhaal van Wladyslaw Szpilman.