Robert Kershaw (1950) is van oorsprong beroepsmilitair, die zijn vaderland als paratrooper onder meer diende in Noord-Ierland, Bosnië en het Midden-Oosten. Hij sloot zijn carrière in het Britse leger in 2006 af om vervolgens een tamelijk verrassende carrièreswitch te maken. Dat hij consultant voor militaire aangelegenheden werd lag natuurlijk nog wel in lijn met hetgeen hij in zijn vorige leven deed. Daarnaast werd hij een veelgevraagd reisleider van "battleground tours", waarbij hij niet alleen rondleidingen geeft langs de West-Europese slachtvelden van de 20e eeuw, maar ook langs de terreinen waar de Amerikaanse Burgeroorlog, de Boerenoorlog in Zuid-Afrika en diverse oorlogshandelingen in het Midden-Oosten plaatsvonden.

Deze tak van de toeristenindustrie wordt gedomineerd door historici, onderwijzers en/of enthousiaste amateurs; (oud-)militairen worden er zelden aangetroffen, hoewel hun professionele blik op voormalige slagvelden veel kan toevoegen. Deze twee eerder genoemde beroepsactiviteiten werden in de praktijk echter al snel overvleugeld door zijn succes als schrijver van militair-historische boeken. Robert Kershaw publiceerde een aantal militair-historische boeken over uiteenlopende onderwerpen, die veelal internationale bestsellers werden. Zijn laatste publicatie is "De Straat", dat bijna gelijktijdig in een Engelse en Nederlandse versie verscheen.

"De Straat" vertelt een onbekend deel van het overbekende verhaal van de Slag om Arnhem, namelijk geconcentreerd rond wat er zich afspeelde langs de Utrechtseweg. Deze zeven kilometer lange straatweg, die het station in Arnhem met het villadorp Oosterbeek verbindt, werd in september 1944 in negen dagen tijd overvallen door een golf van verwoesting. Anders dan je bij een schrijver met de militaire achtergrond van Kershaw zou verwachten, wordt het verhaal niet geschreven vanuit een puur militair perspectief, wat vaak een nogal klinische blik oplevert. Kershaw kijkt en schrijft juist vanuit het perspectief van de gemiddelde Britse of Duitse soldaat en vooral vanuit de belevingswereld van de bewoners van de Utrechtseweg tussen Oosterbeek en Arnhem. Net als de meeste Nederlanders was de oorlog tamelijk ongemerkt aan de bewoners van deze belangrijke doorgangsroute voorbij gegaan.

In de meidagen van 1940 waren de binnenvallende Duitse troepen geordend over de route naar het Westen gemarcheerd, richting Grebbeberg. Ze werden gadegeslagen door de verbaasde bewoners, die echter ook weer direct voortgingen met hun dagelijkse leven. Daaraan kwam begin september 1944 een abrupt einde, toen in het kader van operatie Market Garden duizenden Britse en Poolse parachutisten in de velden rond Oosterbeek werden neergelaten en iets verderop nog meer man via hanggliders op de terreinen werden afgezet. Het doel was zo snel mogelijk de Rijnbrug in Arnhem te bezetten, als laatste van een serie bruggen in Zuid-Oost Nederland die moesten worden veroverd. Omdat de geallieerde legers dan de Rijn gepasseerd zouden zijn, kon vanaf dit punt de oorlog snel en probleemloos richting Berlijn worden voortgezet. De gevreesde oversteken van de Rijn bij de zwaar verdedigde Duitse steden hoefden dan niet plaats te vinden, wat het aantal gesneuvelde militairen aanzienlijk zou verlagen en de oorlog flink zou bekorten. Een mooi plan, dat echter jammerlijk faalde.

Langs de Utrechtseweg werden vele huizen onherstelbaar beschadigd en na negen dagen strijd waren er duizenden slachtoffers te betreuren. Een paar dagen lang dachten de bewoners dat ook zij nu bevrijd waren, want de landing in Normandië in juni 1944 en de snelle opmars van het Britse en Amerikaanse leger door Frankrijk, België en Zuid-Nederland was natuurlijk niet onopgemerkt gebleven door de bewoners. Terwijl een paar straten verderop nog gevochten werd, lieten op veel plaatsen de bewoners zich al uitbundig met hun bevrijders fotograferen. De Nederlandse driekleur was van zolder gehaald en waar het mogelijk was werden de soldaten getrakteerd op een hapje of drankje. Soms al binnen vierentwintig uur was de situatie weer volledig omgedraaid.

Oosterbeek leek op 17 september 1944 bevrijd, maar de aanvankelijk compleet verraste Duitsers wisten zich snel te herpakken en via het toevallig aanwezige tankbataljon de geallieerden weer even snel als ze waren gekomen terug te dringen naar de velden langs de Rijn. Kershaw schetst in dat verhaal het onvergetelijke beeld van een welgestelde gemeenschap langs een chique, brede weg, die na hun aanvankelijke blijdschap om de bevrijding snel tot bezinning kwam. In shock en vol afgrijzen en wanhoop begrepen ze al snel dat binnen deze luttele dagen van geluk hun leven volledig was geruïneerd door de vuurzee die in hun achtertuin was losgebarsten. De meesten beseften dat het vele jaren lang zwoegen zou worden om de tot dat moment vanzelfsprekende welstand opnieuw te bereiken. Wie nu over de Utrechtseweg rijdt, ziet dat die pogingen meer dan geslaagd zijn, maar in september 1944, midden in de ellende, chaos en wanhoop, was dat zeker geen vanzelfsprekendheid.

In eerste instantie kan men bij het uitkomen van dit boek zichzelf de vraag stellen: wat voegt dit boek nog toe aan de vele, vele publicaties die al over Market Garden zijn verschenen? Komt er ooit nog een boek dat ook maar in de verste verte kan tippen aan het onvolprezen "Een brug te ver" van Cornelius Ryan? De titel alleen al is een ingeburgerd begrip geworden, waarmee niet langer wordt gedoeld op het mislukken van deze specifieke militaire operatie, maar het hopeloze van een bepaalde toestand wordt aangeduid. Dat zal met een titel als "De Straat" natuurlijk nooit het geval kunnen zijn en ook de lange en ronkende ondertitel ("Oosterbeek-Arnhem, september 1944: ZEVEN kilometer, NEGEN dagen, DUIZENDEN slachtoffers"; wie verzint zoiets?) wekt niet erg de indruk dat de gebeurtenissen langs de Utrechtseweg begin september 1944 meer betekenis hebben dan een beschrijving van welke militaire gebeurtenissen op dat tijdstip op die plaats plaatsvonden.

Terwijl de auteur juist een boek heeft geschreven over menselijke emoties bij gebeurtenissen die mensen zomaar overkomen. Kershaw gaf in een interview aan dat de centrale boodschap van het boek is, dat iedereen zich altijd veilig waant in zijn eigen bekende wereldje, maar dat situaties zoals aan de Utrechtseweg "… can happen in everybody’s backyard". Daarbij grijpt hij terug op zijn ervaringen tijdens diverse buitenlandse militaire missies , waar hij heeft gezien hoe verwoestend een binnenvallend leger kan optreden en al doende een wanhopige en berooide bevolking kan achterlaten. Waarbij hij ook de situatie aanhaalt waarin grote delen van de bevolking in Oost-Oekraïne en op de Krim zich nu bevinden. Die boodschap had de auteur wel wat meer naar voren kunnen laten komen in plaats van slechts als afsluitende zin in het voorwoord te geven.

De Engelstalige editie heeft een aanzienlijk betere titel en ondertitel: "A street in Arnhem. The Agony of Occupation and Liberation". Dat geeft veel beter aan welke boodschap de auteur wilde meegeven. Om bij de vergelijking tussen beide gelijktijdige publicaties te blijven: het is opvallend dat op de kaft van de Nederlandse editie enkele Britse soldaten met de Stengun in de aanslag, redelijk ontspannen, door de onbeschadigde Arnhemse straten trekken, terwijl in de Britse uitgave een aantal gesneuvelde soldaten langs dezelfde route ligt, waarschijnlijk Britse soldaten die door tanks zijn vermorzeld. Titel en omslag sluiten hier aan bij de doelstelling van de auteur. Hoeveel mooier de Nederlandse omslag qua lay-out verder ook is, de reden waarom de uitgever omslagfoto en ondertitel zo ingrijpend heeft gewijzigd, is onduidelijk en deze keuze is absoluut geen verbetering.

Terug naar de vergelijking met Cornelius Ryan, die Iers-Amerikaanse journalist en historicus die vooral bekend is geworden door zijn indrukkende boeken over D-Day ("De langste dag") en Market Garden ("Een brug te ver"). Als men zijn boeken zou moeten karakteriseren: verslagen van militaire operaties vanuit een vakkundige journalistieke invalshoek. De hoofdstukken van "Een brug te ver" spreken wat dat betreft boekdelen: De bevelhebbers, Het plan, De aanval, Het Beleg, De Heksenketel en Verliezen. Het is duidelijk, hier wordt tot in de puntjes een militaire operatie beschreven. In dit boek zijn mannen als generaal-majoor Urquhart, brigade-generaal Philip Hicks, de twee Britse luitenants-kolonels Joe en Giles Vandeleur, hun Duitse evenknieën als generaal Kurt Student, generaal Wilhelm Bittrich en veldmaarschalk Walter Model en allerlei andere hoog gerangschikten de hoofdpersoon. Niet te vergeten ook John Frost, de man die met een paar manschappen zo lang stand hield bij de Rijnbrug, die nu naar hem is vernoemd.

Deze manschappen komen in het boek van Kershaw niet of nauwelijks voor, want zij opereerden ver van het strijdtoneel aan de Utrechtseweg. John Frost komt heel even langsflitsen als hij in sneltreinvaart zijn noodlot tegemoet gaat en de Utrechtseweg direct weer achter zich laat. Hier zijn de hoofdpersonen gewone soldaten als Leonard Moss, Hugh Cartwright, Bill Hurst en Jack Lane en de Poolse paratroepers en aan Duitse kant, behalve de soldaten, twee oorlogsfotografen die zich toevallig aan dit front bevonden. Volslagen onbekenden in de wereldgeschiedenis, maar in dit verhaal gaat het om hun ervaring, hun levensgeschiedenis en vaak ook om hun dood. Hier wordt niet beschreven welke verdedigingslijn binnen het aanvalsplan gehaald moet worden, welk tactisch belang dat heeft en hoe het er op een moment voorstaat. Nee, hier wordt beschreven welke angst elke parachutist had als hij gedropt werd en de kogels rond zijn oren floten, hoe zwaar gewond vele jonge mannen aan beide kanten van het front raakten en welke ellende de lokale bevolking ondervond.

De journalist Ryan schrijft een geweldig militair boek, de militair Kershaw schrijft een geweldig ‘human interest’ boek door haast van minuut tot minuut (met militaire precisie is de onvermijdelijke inval) te beschrijven wat er in de angstige septemberdagen van 1944 langs die door villa’s omzoomde weg tussen Arnhem en Oosterbeek gebeurde. Ryans werk blijft natuurlijk onovertroffen, maar lees dit boek ernaast en u heeft een de ideale combinatie.