Britse Pistoolmitrailleur RSAF Stengun

Als er een geallieerd wapen is dat veel tot de verbeelding spreekt, dan is het wel de Stengun. De Stengun is één van 's werelds meest bekende pistoolmitrailleurs. Het wapen is in gigantische hoeveelheden geproduceerd en kent diverse varianten, ook Duitse. Na de Tweede Wereldoorlog is het wapen in nagenoeg iedere film over verzetsacties nadrukkelijk aanwezig, een feit dat zeker heeft bijgedragen tot de mythe over dit wapen. In dit artikel proberen we de feiten op een rijtje te zetten: het ontstaan, de versies en het gebruik.

Bron: Wilco Vermeer collection

De ervaringen die waren opgedaan tijdens de beginfase van de Tweede Wereldoorlog, hadden de roep naar een pistoolmitrailleur steeds harder doen klinken. Groot-Brittannië was op dat moment nog niet in het bezit van een dergelijk wapen, terwijl de Verenigde Staten en Duitsland deze al hadden. Een tweede probleem ontstond na het overhaaste vertrek van de British Expeditionary Forces uit Frankrijk bij de val van Duinkerken. Het Britse leger had daar nagenoeg al haar wapens en voorraden moeten achterlaten. Eind 1940 gaf het Ministerie van Bevoorrading de Britse firma Enfield de opdracht om met zo weinig mogelijk geld, materiaal en mankracht een wapen te produceren dat voldoende kwaliteiten bezat.

Bij Enfield werd de opdracht doorgegeven aan het ontwikkelteam onder leiding van majoor R.V. Shepherd en ontwerper H. Turpin. Beiden hadden al de nodige ervaring opgedaan bij het ontwikkelen van wapens. Shepherd was betrokken bij de ontwikkeling van de Colt/Browning 0.303" vliegtuigmitrailleur en de Brengun, terwijl Turpin afkomstig was van de firma Vickers. Samen hadden ze aan de hand van een buitgemaakte Duitse MP 28/II een wapen trachten te ontwikkelen, de Lanchester genaamd. Op basis van de ontwerptekeningen was men bezig geweest een eenvoudiger ontwerp te maken. Ze hadden echter al besloten om een geheel nieuw ontwerp ter hand te nemen.

Turpin nam de eerste stappen door op 2 december 1940 een nieuw trekkermechanisme voor te stellen dat verbazingwekkend eenvoudig in elkaar zat. Op basis van de eisen die hij verder opstelde met betrekking tot het wapen, kwam hij uit op een ontwerp dat maar liefst vijftien keer goedkoper was dan de productie van een Amerikaanse Thompson. Van het ministerie kreeg Enfield al snel toestemming om het ontwerp voor Project T-40 (Turpin 1940) te vervolmaken. In nog geen week tijd was het eerste handmonster al gereed. Na wat ontwikkelwerk bij Enfield wist men op 8 januari 1941 het eerste wapen te produceren, de T-40/1. Na het uitputtend testen van dit wapen en het aanbrengen van enkele kleine wijzigingen ontstond een bruikbare versie, de T-40/2.

De Stengun werd gedurende de oorlog op alle strijdtonelen veel gebruikt. Tevens hebben vele landen tijdens en na de oorlog dit wapen standaard aan hun legers uitgereikt. Nederland heeft de Stengun zelfs voor het uitbreken van de oorlog in Nederlands-Indië uitgetest. Door de Japanse inval is het echter bij twee proefexemplaren gebleven. Al heel snel werd de Stengun echter wel bij de Nederlandse marine ingevoerd. Later kreeg ook de Nederlandse Prinses Irene Brigade het wapen uitgereikt.

Op 6 maart 1941 kreeg de fabriek haar eerste order voor 100.000 exemplaren. De Mk I was een zeer eenvoudig wapen. Het was geheel opgebouwd uit gestanst materiaal en had een metalen, open "skelet" kolf. De pistoolhandgreep kon worden weggeklapt en de lade was ook in hout uitgevoerd. Dit type bezat nog een vlamdemper. De eerste wapens werden in oktober 1941 aan de fronttroepen geleverd. De formele naam luidde toen "Carbine Machine Sten Mk I". Met deze naam werden de ontwerpers "geëerd" (S(hepherd) T(urpin)EN(field)). Enfield stond hierbij voor de vestigingsplaats van de Royal Small Arms Factory (RSAF) in een gedeelte van Londen, genaamd Enfield Lock.

Stengun Mk I Bron: Public Domain (onbekend)

De Mk I werd formeel in het leger ingevoerd op 7 maart 1941. De productie werd ter hand genomen door de naaimachinefabriek Singer Manufacturing. Na de eerste order volgde nogmaals een order voor 100.000 exemplaren. De wapens zijn gemerkt met het merk S.M.C. en het codenummer 67.

Door het weglaten van de pistoolhandgreep, de houten lade en de vlamdemper wist men het wapen nog verder te vereenvoudigen. De wat zware houten lade had men vervangen door een metalen trekkerhuis. De firma Singer kreeg ook hiervoor de opdracht. De bestelling werd geplaatst in oktober 1942. Deze wapens dragen hetzelfde merkteken als de Mk I

Door nog meer vereenvoudigingen wist men een versie te ontwikkelen die nog sneller en goedkoper was te produceren. Deze Sten Mk II kreeg aanvankelijk een kolf bestaande uit een buis. Dit werd echter bij latere exemplaren vervangen door een eenvoudig type skeletkolf. Het wapen was ook speciaal aangepast voor gebruik door parachutisten. Het kon voor dit doel zeer eenvoudig uit elkaar worden gehaald. Meer dan 2,6 miljoen exemplaren werden gefabriceerd door vijf verschillende fabrieken, waarmee dit het meest geproduceerde type werd.

De Mk II wapens werden geproduceerd bij de Long Branch, Ontario, Canada (merkteken logo "LB" en de L in het serienummer), de Birmingham Small Arms Co ("B" of "BO" en codenummer M 47), de Royal Ordnance Company in Fazakerley (F voor het serienummer), de Royal Ordnance Factory, Theale ("RTL"), de Royal Small Arms Factory, Ensfield (E voor serienummer) en de Precision Engineering Co ("ARMAF").

Beroemde foto van Franse verzetsstrijder met Stengun Mk II en andere militairen in Parijs, augustus 1944 Bron: Public Domain (onbekend)

Speciaal voor gebruik in het bezet gebied in Europa door het verzet werd van de Mk II een Special Purpose-versie geproduceerd. Dit was een Mk II voorzien van een geluiddemper. Het wapen was beschikbaar vanaf 1944 en is zeker tot in 1972 in gebruik geweest. Naast de geluiddemper was het wapen ook voorzien van een lichte afsluiter en zwakkere sluitveer om ieder geluidsoverlast tot een minimum te beperken. Meer dan 6000 exemplaren zijn geproduceerd bij drie fabrikanten.

De Mk II(S) is geproduceerd bij de Royal Ordnance Factory in Fazakerley (F of FY voor serienummer), de Royal Small Arms Factory in Enfield (VS voor serienummers) en de Royal Ordnance Factory in Theale (TS of TF voor serienummer).

Een in pers- en stanstechnieken gespecialiseerd bedrijf, Lines Brothers Ltd te Londen, ontwikkelde een nog eenvoudiger productietechniek voor de Stengun. Het bedrijf had al vanaf het begin onderdelen gemaakt. In januari 1942 kreeg men van het War Office de order voor het fabriceren van 500.000 exemplaren. Een vervolgorder werd wel geplaatst maar niet geheel afgemaakt. Het meest in het oog springende verschil met de overige Stenguns is de midden over de loop lopende naad. Allen zijn gefabriceerd door Lines Brothers zelf ("LB").

De Stengun Mk IV is nooit geproduceerd, wel zijn er diverse experimentele typen uitgetest die in deze groep passen. De Mk IVA was een Mk II met een kortere loop en een inschuifbare kolf. De Mk IVB werd hierop gebaseerd en had een pistoolgreep die naar voren verplaatst kon worden. Beide typen zijn nooit in productie geweest.

Aangezien er ondertussen ruim voldoende wapens voorradig waren, heeft men nog getracht om op basis van de Stengun een beter kwaliteitswapen te maken. Dit wapen werd de Mk V. De Mk V kreeg een heel ander uiterlijk, hoewel de Stengun-karakteristieken zeker te herkennen zijn. Het wapen was voorzien van houten kolf en maar liefst twee pistoolgrepen. Op latere exemplaren werd de voorste pistoolgreep echter weer verwijderd. Het wapen was geverfd met speciale, roestwerende verf. Van deze versie zijn meer dan 500.000 exemplaren gemaakt. De eerste exemplaren werden in het begin van 1944 uitgereikt. Vanwege het gebruik van dit wapen door de 1st Airborne Division en de 6th Airborne Division kreeg het wapen al snel de bijnaam "Paratroopers Sten". Met name op foto's van de slag om Arnhem komt men dit wapen geregeld tegen.

6th Airborne Division, Normandië 7 juni 1944. Voorste militair heeft een Stengun Mk V Bron: Public Domain (onbekend)

De Mk V werd door beide Royal Ordnance Factory-vestigingen geproduceerd (merk "RTL" en VS voor het serienummer of de letters F of FY voor het serienummer)

De Mk VI was een op de Mk V gebaseerde versie met geluiddemper, speciaal gefabriceerd voor geheime operaties van met name de SOE. Van deze versie zijn bijna 25.000 exemplaren geproduceerd. Alle zijn door de Thealevestiging van de Royal Ordnance Factory geproduceerd (Merk "MkVI").

Niet alleen Groot-Brittannië produceerde de Stengun. Al vanaf 1941 werd door het Canadese SAL (Small Arms Limited) de Stengun in licentie geproduceerd. Het bedrijf leverde zeker 17.000 Mk I's en 134.000 Mk II's af. Het merendeel van deze Canadese Mk II's is geleverd aan China. De Canadese wapens zijn te herkennen aan het logo met de letters LB, de woorden Long Branch of een letter L in het serienummer.

De The Precision Engineering Company in Wellington, Nieuw Zeeland, produceerde een kopie van de Stengun Mk I. Deze staat bekend als "Armaf Mk I". De circa 1000 geproduceerde exemplaren zijn te herkennen aan de merknaam Armaf of een speciaal nPz merkje. Naast dit bedrijf, produceerde de The Radio Company in Nieuw Zeeland een Sten die was samengesteld uit onderdelen voor Mk II en Mk III versies. De ongeveer 10.000 aan het Nieuw Zeelandse leger geleverd wapens werden L.P. genoemd wat staat voor "Local Pattern". Deze wapens werden voorzien van het merk STEN L.P. of RCNZ.

Dat de Stengun een eenvoudig wapen was, blijkt wel uit het feit dat in bezet Europa, vooral in Frankrijk, Noorwegen, Denemarken, Polen en Joegoslavië, wapens werden geproduceerd die sterk leken op de Stengun of zelfs volledig waren gekopieerd. De Deense ondergrondse heeft zeker 1000 Stenguns geproduceerd op basis van de Stengun Mk II. Het Franse verzet spande echter de kroon door rond de stad Limoges maar liefst 20.000 Stens te fabriceren. Dit wapen is vergelijkbaar met de Mk II en was voorzien van een houten kolf en pistoolgreep. Het wapen kreeg zelfs een eigen naam, de "Gnome et Rhône".

Niet alleen de geallieerden produceerden de Stengun. Zelfs Duitsland kopieerde het wapen. Onder de namen Gerät Potsdam en Gerät Neumünster werden twee regelrechte kopieën geproduceerd. Volgens een Duits document uit december 1945 zou de Gerät Potsdam een origineel gekopieerde Stengun zijn. Voor de Duitse veiligheidsdienst dienden 28.000 exemplaren te worden geproduceerd. Het andere wapen, de Gerät Neumünster, zou ten opzichte van de originele Stengun enige aanpassingen hebben gekregen. Hierbij werd de loopmantel verwijderd en de horizontale Britse magazijnpositie vervangen door een typisch Duitse verticale positie waardoor het magazijn van de MP 38 en MP 40 kon worden gebruikt. Hiervan zouden 50.000 exemplaren moeten worden geproduceerd. Hoeveel van deze wapens en door welke wapenproducenten ze zijn geproduceerd is niet geheel bekend. Bekend is dat Mauser in december 1944 een order heeft afgewerkt voor 9672 exemplaren van de Potsdam-versie.