Van november 2009 tot mei 2011 stond in München Ivan Demjanjuk terecht op beschuldiging van medeplichtigheid aan de moord op de Joden die in zijn diensttijd in Sobibor tussen 26 maart 1943 en 1 oktober 1943 om het leven waren gebracht. Het ging om ten minste 28.060 mannen, vrouwen en kinderen. Hieronder bevond zich een Pools transport en de vijftien treinen die tussen 30 maart 1943 en 20 juli 1943 vanuit Westerbork met Nederlandse en Duitse Joden aankwamen. In totaal kwamen ruim 27.000 Joden vanuit Westerbork met die vijftien treinen in Sobibor aan. Slechts vijf daarvan wisten het kamp te overleven, waaronder Selma Wijnberg, waarover vorig jaar het boek “Selma, de vrouw die Sobibor overleefde” verscheen, en Jules Schelvis die een standaardwerk over het vernietigingskamp Sobibor schreef. Op 12 mei 2011 werd Demjanjuk veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf.

Bij het proces waren meer dan twintig medeaanklagers aanwezig. Jules Schelvis was één van hen. Een andere Nebenkläger, Rob Fransman, werd door de Wereldomroep gevraagd van zijn ervaringen verslag te doen. De zesenveertig korte verslagen die dat opleverde werden gebundeld in het boek “Het Demjanjuk-Proces”. Ook aanwezig was verslaggever Wim Boevink die namens dagblad Trouw op alle procesdagen present was. Zijn honderddertig artikelen voor het dagblad zijn onder de titel “Dienstausweis 1393” uitgegeven. Een derde Nebenkläger, Paul Hellmann, beschreef in twee boeken (“Mijn grote verwachtingen” en “Klein kwaad”) zijn levensverhaal en het verraad van zijn ondergedoken vader. Twee boeken dus die minder rechtstreeks met het proces tegen Demjanjuk te maken hebben. Er is nu een vierde Nebenkläger waarvan een boek is uitgegeven. Marco de Groot doet zijn levensverhaal en beschrijft het verloop van het proces tegen de Oekraïense oorlogsmisdadiger.

Marco de Groot was zes maanden en zeventien dagen oud toen de Duitsers Nederland binnenvielen. Drieënhalf jaar later was hij oorlogswees. Zijn moeder, Jet de Groot-Roozendaal, was op 11 mei 1943 via Westerbork afgevoerd naar Sobibor, waar ze drie dagen later aankwam en direct na aankomst werd vermoord. Zijn vader, Levie de Groot, werd op 29 juni 1943 vanuit Drenthe op transport gezet en werd op 2 juli 1943 in Sobibor vermoord. In totaal verloor Marco de Groot in de oorlog 68 familieleden, waarvan twintig in Sobibor. De kleine Marco zat vanaf begin 1943 ruim anderhalf jaar lang op diverse onderduikadressen. Een zwerftocht waarbij hij zich nergens kon hechten en hij zich voortdurend in de steek gelaten voelde. In augustus 1944 kwam hij terecht bij zijn pleegouders Freek en Jo Assink, waar hij zou opgroeien.

Hij was na de bevrijding een van de duizenden kinderen waarover twee instanties bekvochten. De voogdijcommissie Oorlogspleegkinderen (OPK) vond dat de jonge joodse pleegkinderen bij hun niet-joodse pleegouders konden blijven en daar een christelijke opvoeding moesten krijgen. De joodse stichting Le-Ezrath Ha-Jeled vond dat de kinderen in Israël een joodse opvoeding moesten krijgen. Marco de Groot zou bij zijn Nederlandse pleegouders blijven. Bij die pleegouders kreeg hij te maken met een hartelijke vader en kille moeder, als hij een jaar of vijftien is scheidden zijn pleegouders. Als je naar de jeugdfoto's in het boek kijkt ontbreekt het de kleine Marco aan niets, maar op het emotionele vlak was zijn hele jeugd vanaf begin 1943 één grote periode van ellende. Het is dan ook niet verwonderlijk dat De Groot al tamelijk jong allerlei psychische problemen kreeg, waarvoor hij werd behandeld. In 1973 kwam hij terecht bij de roemruchte prof. Bastiaanse, maar diens therapie gaf geen verlichting. Pas in de jaren 1996-2000 kreeg hij behandelingen waarbij hij baat had. In de tussentijd had hij zich meer en meer verdiept in zijn joodse achtergrond en zich aangesloten bij het joodse maatschappelijke leven.

Het boek is zodanig ingedeeld dat op de rechterpagina's het levensverhaal van De Groot wordt verteld, inclusief de karige gegevens die hij over het lot van zijn ouders en andere familieleden te weten is gekomen. Op de linkerpagina wordt chronologisch de gang van zaken bij het proces tegen Demjanjuk beschreven. Beide verhalen zijn dus afzonderlijk van elkaar te lezen. Een aardige vinding van de auteur en uitgever, niet echt makkelijk maar ook niet onoverkomelijk. Een groter probleem is dat De Groot geen begenadigd schrijver is en dan wordt het moeilijk vanuit de weinige historische gegevens en documenten een boeiend verhaal te vertellen. Iets waarin een verteller als Paul Hellmann, die niet wezenlijk veel meer materiaal over zijn ouders en familie tot zijn beschikking had, wel in slaagt.

Een goede ghostwriter had waarschijnlijk een aanzienlijk aangrijpender verhaal kunnen vertellen over de verpletterende effecten van de onderduik, het gesol met peuters, het levenslange gemis van familie en het gevoel nergens bij te horen. De ingrediënten voor zo'n boek waren er, het komt echter onvoldoende uit de verf in het boekje van 95 pagina's, waarvan slechts de helft met zijn levensverhaal. Dat nog ruimschoots voorzien van fotomateriaal, zodat er uiteindelijk erg weinig aan tekst overblijft. Tekst overigens, die als je de draagwijdte van wat er staat goed op je laat inwerken, toch niet onberoerd laat, maar ook het gevoel achterlaat dat er zo veel meer in had gezeten. Als er een ervaren schrijver achter had gezeten en wellicht ook als de auteur meer het achterste van zijn tong had durven laten zien.

We kunnen het boek echter ook goed zien in samenhang met de boeken die al zijn verschenen van Fransman, Hellmann en Boevink. Geen van alle dikke boeken, geen van allen echte hoogvliegers als schrijvers (Hellmann steekt er wel bovenuit), maar als men de moeite neemt de vier boeken achter elkaar te lezen ontstaat een indrukwekkend beeld van de vernietigende effecten van de oorlog op kleine kinderen die opgroeiden in de oorlog en waarvan zo vaak wordt verondersteld dat ze alle ellende zo makkelijk verwerken. Het boek van De Groot is dan een welkome aanvulling om dat verhaal te versterken.