Noorse Patrouilleboten

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog had de Sjöforsvaret (Noorse Marine) een groot aantal schepen in dienst dat een taak als patrouillevaartuig had gekregen. Deze schepen waren van zeer uiteenlopende oorsprong van vrachtschepen tot visserijschepen, van walvisjagers tot voormalige marineschepen. De schepen werden ingezet om in de vele Noorse fjorden te patrouilleren.

ds Honningsvag Bron: Wilco Vermeer collection

Tot aan de Tweede Wereldoorlog werden Noorse patrouilleschepen vooral gebruikt als schepen ten behoeve van de bescherming van de Noorse visserijbelangen. Deze schepen werden ingezet bij de Kystvakten (Noorse kustwacht), een onderdeel van de Sjöforsvaret (Noorse marine). Het belang hiervan ontstond al ten tijde van de opdeling van de Noors-Zweedse Unie in 1905. Voor die tijd werden de belangen behartigd door de marine van de unie. Op dat moment ging het vooral om de bescherming van de belangen van Noorse vissers tegenover die van Zweden. Toen Britse schepen in de Finnmark gingen vissen vanaf 1906, besloot men het enige niet bewapende inspectieschip dat in de vaart was te gaan versterken met bewapende schepen. Aanvankelijk werd hierbij een beroep gedaan op de enkele patrouilleschepen die de Noorse Marine zelf bezat, dan wel andere marineschepen die voor dit doel werden uitgeleend. Pas in 1930 werd met de ingebruikname van de KV Fridtjof Nansen (1930) een specifiek schip in dienst genomen ten behoeve van visserijinspectie. Ten tijde van de mobilisatie had de Noorse Marine een gebrek aan patrouilleboten. Een groot aantal particuliere schepen, variërend van inspectieschepen via vissersboten tot veerboten werd voor dit doel aangepast. Een aantal van deze schepen ging verloren, anderen werden door de Duitsers door gebruikt of aan de eigenaar terug gegeven.^[1]

De in 1892 gebouwde KS Heimdal was het enige schip in deze 'klasse' en was gebouwd als patrouilleschip voor de Noorse kustwateren en als reddingsschip. Tijdens de levensloop van het schip diende het onder andere als Koninklijk Jacht, vlaggenschip, patrouilleschip, visserij inspectieschip, depotschip en uiteindelijk als vrachtschip. Het schip deed nog dienst tijdens de openingsfase van de Tweede Wereldoorlog.^[2]

Heimdal-klasse (1892)
De aankomst van Koning Haakon VII met de Heimdal Bron: Public Domain (onbekend)
	KS Heimdal (1892)	Akers mekaniske verksted, Kristiania, Noorwegen

Het patrouilleschip KS Michael Sars werd in 1900 tewatergelaten en na opdeling van de Noors-Zweedse Unie in dienst gesteld bij de Noorse marine. Aanvankelijk bedoeld als onderzoekschip werd het eveneens als patrouilleschip ingezet. Het 226 BRT metende schip had een bemanning van 27, kon 9 knopen halen en was bewapend met twee stuks 47 mm geschut. In april 1940 was het schip gestationeerd in de Oslofjord. Het werd op 9 april 1940 in beslag genomen door Duitse troepen.

Michael Sars-klasse (1900)
De Michael Sars als onderzoekschip te Plymouth Bron: Public Domain (onbekend)
	KS Michael Sars (1900)	?

De Fridtjof Nansen was het eerste Noorse schip dat speciaal werd gebouwd voor kustwacht dienst ten behoeve van de visserijbescherming en visserijinspectie. Tijdens de Duitse invasie van Noorwegen was het schip in dienst van de Noorse marine als patrouilleschip. De Fridtjof Nansen wist aan de Duitse bezetter te ontsnappen met aan boord hoge leden van het Noorse Leger, Noorse kabinet en Duitse anti-nazi vluchtelingen die zich in Noorwegen bevonden. Het schip werd verlaten toen het op 8 november 1940 tijdens een patrouille aan de grond liep.^[3][4]

Fridtjof Nansen-klasse (1930)
Fridtjof Nansen Bron: Public Domain (onbekend)
	KS Fridtjof Nansen (1930)	Karljohansvern Orlogsstasjon, Karljohansvern, Horten

De Nordkapp klasse werd, net als de Fridtjof Nansen, speciaal gebouwd als patrouilleschip voor de visserijinspectie. De schepen werden in 1937 gebouwd en al spoedig na de in dienststelling gemobiliseerd als patrouilleschepen voor de Noorse marine. De Nordkapp wist aan de Duitse bezetter te ontkomen en keerde na de Tweede Wereldoorlog terug in Noorwegen. De Senja viel in Duitse handen, die het zelf in dienst namen. Na de oorlog keerde het schip terug bij de Noorse visserijdienst.^[5]

Nordkapp-klasse (I) (1937)
Nordkapp bij IJsland tijdens de Tweede Wereldoorlog Bron: Public Domain (onbekend)
	KS Nordkapp (1937)	Karljohansvern Orlogsstasjon, Karljohansvern, Horten
	KS Senja (1937)	Karljohansvern Orlogsstasjon, Karljohansvern, Horten

De voormalige vuurtoren inspectieboot d.s. Andanaes werd in 1939 door de Noorse Marine in dienst gesteld als patrouilleboot. Het schip werd op 9 april 1940 in beslag genomen door de Duitsers, waarna alle informatie ontbreekt. In 1945 kwam het schip weer in dienst bij haar oorspronkelijke eigenaar.

Andenaes-klasse (1896)
Bron: Public Domain (onbekend)
	d.s. Andenaes (1896)	?, Noorwegen

De Beta was een Noorse veerboot welke in 1900 als d.s. Bastö II was gebouwd. Het schip werd in 1940 gevorderd door de Noorse marine om als patrouilleboot te fungeren. Op 9 april 1940 viel het in handen van de Kriegsmarine die het schip teruggaf aan de oorspronkelijke eigenaar.

Beta-klasse (1900)
Beta nog als Bastö II Bron: Public Domain (onbekend)
	d.s. Beta (1900)	Akers Mekaniske Verksted, Kristiania, Noorwegen

De veerboot Alpha werd geleverd aan de firma A/S Moss voor de route Oslo - Moss. Vanaf 12 september 1939 werd het schip gehuurd door de Noorse Marine, die het al patrouilleschip inzette. De Alpha was het schip dat op 8 april 1940 de aankomst van de Duitse kruiser Blücher doorgaf aan het Fort Oscarborg, wat uiteindelijk leidde tot het zinken van de Duitse kruiser. De Alpha werd na de strijd om Noorwegen ingezet als vrachtschip. Uiteindelijk verging het op 11 november 1948.^[6]

Alpha-klasse (1904)
Bron: Public Domain (onbekend)
	d.s. Alpha (1904)	Jernstoberi & Mek. Versed, Moss, Noorwegen

De Noorse veerboot Alversund werd in september 1939 door de Noorse Marine gehuurd en ingezet als patrouilleboot. Om te voorkomen dat het schip in Duitse handen viel werd het op 25 april 1940 door de eigen bemanning tot zinken gebracht. Het schip werd alsnog gelicht door de Duitsers waarna de Kriegsmarine het schip als Biene II (NB 16) inzette bij de Hafenschutzflottille Bergen.^[7][8]

Alversund-klasse (1926)
Bron: Public Domain (onbekend)
	d.s. Alversund (1926)	Mjellem & Karlsen, Bergen, Noorwegen

Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog mobiliseerde Noorwegen haar strijdkrachten. De grote hoeveelheid fjorden en uitgestrekte kustlijn van Noorwegen vergde echter inzet van grotere aantallen schepen dan de patrouilleschepen die de Noorse Marine zelf bezat. Hiertoe werden verschillende schepen gevorderd of aangekocht. Hier waren verschillende soorten tussen van vrachtschepen tot visserijschepen.

Na de Tweede Wereldoorlog werden de patrouillediensten wederom verdeeld over een marine kustbewaking door de Noorse Marine en een visserijinspectie door de Noorse kustwacht. Gaandeweg werden de diensten, hoewel formeel de kustwacht onder de marine valt, steeds verder afgesplitst. De patrouilleschepen bij de Noorse marine ontvingen uiteindelijk een nummer voorafgegaan met de letter P, terwijl de schepen in dienst bij de kustwacht een nummer ontvingen voorafgegaan door de letter W.

Noten

1. Jensen 1998, pag. 29-51
2. Sivertsen, 2000, pag. 45,63
3. Sivertsen, 2001, pag. 126
4. Fjörtoft, 1991, pag. 35
5. Gogin, 2021, pag. 145
6. Skipshistorie, 1904, ds Alpha (3)
7. Devine, 1945, pag. 20
8. Hildebrand, 1983, pag. 571