Vliegveld Samarinda II

In 1940 werd besloten om een aantal goed gecamoufleerde, geheime vliegvelden aan te leggen op onder andere Sumatra en Borneo. Het geheime vliegveld op Borneo werd Samarinda II, genoemd naar het al bestaande vliegveld Samarinda. Het vliegveld zou door de Japanners pas ten tijde van de inval in januari 1942 worden ontdekt.

Samarinda II, 1944 Bron: Public Domain (onbekend)

In de jaren 1940 en 1941 werd het aantal militaire vliegvelden van de ML-KNIL in Nederlands-Indië gestaag uitgebreid. Aangezien met kon aannemen dat een eventuele vijand, waarbij zeker aan Japan werd gedacht, op de hoogte was van de ligging van de vliegvelden, werd er toe overgegaan om ook geheime vliegvelden aan te leggen. Op Borneo werd, 75 km ten noordwesten van vliegveld Samarinda het geheime vliegveld Samarinda II voor het KNIL aangelegd. Dit vliegveld werd goed gecamoufleerd en voor haar verdediging voorzien van luchtdoelgeschut. Het vliegveld had twee parallelle startbanen (Melak Oost en Melak West)^[1]

Toen de Japanse troepen op 8 december 1941 Malakka (Maleisië) binnen vielen, werd het Britse Far Eastern Command toestemming verleend operationeel gebruik te mogen maken van de op Samarinda II gestationeerde Nederlandse vliegtuigen. Formeel werd hierdoor een groot deel van de Militaire Luchtvaart KNIL ter beschikking gesteld voor de verdediging van Malakka, Singapore en Brits-Borneo. Op 24 en op 26 december 1941 vielen Glenn Martin Model 139 bommenwerpers van Samarinda II de Japanse invasievloot bij Kuching, Brits Borneo aan. Hierbij wisten zij een landingsvaartuig, een transportschip en een mijnenveger tot zinken te brengen.^[2][3]

Martin model 139 bommenwerpers op Samarinda II Bron: Public Domain (onbekend)

Eind december kwamen drie Martin model 139 toestellen (1e Afdeling, Ie Vliegtuiggroep ML-KNIL)van vliegveld Tarakan naar Samarinda II omdat de terreingesteldheid op Tarakan te slecht was voor deze toestellen. Nadat bij een Japanse aanval op vliegveld Tarakan vier Brewster Buffalo jagers waren neergeschoten (een andere was al eerder verongelukt en één beschadigd bij een noodlanding) werd besloten de resterende twee Brewster Buffalo toestellen van Tarakan eveneens terug te trekken naar Samarinda II.^[4]

Op 28 december 1941 voerden drie Martin Model 139 toestellen (Patrouille Vrijburg) een bombardementsvlucht vanaf Samarinda II uit naar Miri, Brits Borneo. Hierbij werd een Japans transportschip tot zinken gebracht. De toestellen werden door een groep Mitsubishi A6M jagers aangevallen waarbij de M-5115/M-615 werd neergeschoten. Van de bemanning kwamen Sergeant-vlieger Willem Pieter Borsje, 1e Luitenant-vlieger George Christiaan Philippus Dietz en Sergeant-telegrafist Ebele van der Lei om het leven. Korporaal-luchtvaart-radiotelegrafist Zadrach Rambing, overleefde de crash. De overige toestellen bereikten zwaar beschadigd de basis Samarinda II.^[5]

Op zowel 1 als 5 januari 1942 gebruikten Amerikaanse B-17 bommenwerpers het vliegveld om bij te tanken en munitie en bommen aan boord te nemen voor aanvallen op de Japanse troepen- en vlootconcentraties. Toen op 11 januari 1942 het voor de kust van Borneo gelegen eiland Tarakan door de Japanners werd aangevallen, werd de verdediging van Samarinda en Samarinda II in paraatheid gebracht voor de te verwachten invasie van Nederlands-Borneo. De verantwoordelijk officier, Overste Cornelis van den Hoogenband, had voor de verdediging van Balikpapan, Samarinda en Samarinda II een detachement van het Koninklijke Nederlands-Indisch Leger ter beschikking van circa 1.100 manschappen. Deze hadden de beschikking over machinegeweren, mobiel veldgeschut en luchtafweergeschut. Het vliegveld zelf stond onder bevel van Majoor Leonard Charles August van Dam en het garnizoen dat aangewezen was ter verdediging van het vliegveld stond onder bevel van Majoor Gérard du Rij van Beest Holle.^[6][7]

De restanten van de 2e Vliegtuigafdeling van de Ve Vliegtuiggroep werd op 20 januari van Singapore overgebracht naar Samarinda II. Op 21 januari 1941 verliet een vloot van vijftien transportschepen, geëscorteerd door een lichte kruiser, zeven torpedobootjagers en een aantal patrouillevaartuigen en mijnenvegers, de haven bij Tarakan met als bestemming Balikpapan, Borneo. Op 22 januari werd de vloot ontdekt door een vliegboot van de Marine Luchtvaartdienst (MLD). Toen het konvooi in de avond voor de kust van Balikpapan lag, voerden tien Martin model 139 bommenwerpers, begeleid door 20 Brewster Buffalo jagers, van het ML-KNIL, opgestegen van Samarinda II een bombardement uit op de vloot. Hierbij werd één van de transportschepen tot zinken gebracht. Ten minste één Brewster Buffalo (B3-115) raakte vermist.^[8]

Op 24 januari 1942 werd het vliegveld door Japanse vliegtuigen ontdekt en nadien twee keer aangevallen door Mitsubishi A6M jagers. Vijf Brewster Buffalo jagers probeerden de basis te verdedigen waarbij twee toestellen werden neergeschoten. Beide piloten (Vaandrig-vlieger Körtz en Sergeant-vlieger Theodorus Joseph de Waardt - B3-159) kwamen hierbij om het leven. Een Japans toestel werd eveneens neergeschoten door het Detachement van II Bataljon Luchtdoelartillerie(KNIL). Bij de tweede aanval op 25 januari schoot de luchtdoelartillerie maar liefst vier Mitsubishi A6M toestellen neer. Op 28 januari 1942 werd het vliegveld weer aangevallen waarbij wederom twee Brewster Buffalo's werden op de grond vernield (B3-126 en B3-?). Als resultaat had het Algemeen Hoofdkwartier van het KNIL besloten de vliegtuigen van het vliegveld terug te trekken naar de vliegveld Andir. Aangezien de USAAF had toegezegd vliegtuigen naar Borneo te sturen, werd besloten de verdere verdediging van het vliegveld intact te laten.^[9][10][11]

Samarinda werd op 2 februari 1942 door Japanse troepen bezet en op 9 maart bereikte de nog in het gebied aanwezige KNIL troepen met de detachementscommandant het vliegveld Samarinda II. Hoewel niet meer als vliegveld in gebruik werd het nog verdedigd door een groep van circa 500 KNIL militairen. Aangezien er al een algemene capitulatie door het KNIL was afgevaardigd, besloten de commandant van het vliegveld en het KNIL detachement het vliegveld te verlaten om zich over te geven.^[12]

Op 19 maart 1942 pas namen Japanse troepen bezit van het vliegveld. Het vliegveld werd verder door de Japanners niet als basis gebruikt. Een infanterie eenheid werd belast met de bewaking en het onderhouden van de startbanen. Tot het einde van de Tweede Wereldoorlog bleef de basis bezet door Japanse troepen. De jungle die door de Nederlanders werd gebruikt als camouflage, werd in de loop van de oorlog door de Japanners gekapt. In mei en juni 1945 werd het vliegveld enkele keren door Amerikaanse bommenwerpers gebombardeerd.

Noten

1. de Jong, 1985, 11a/II, pag. 655
2. de Jong, 1985, 11a/II, pag. 747
3. de Jong, 1985, 11a/II, pag. 770
4. de Jong, 1985, 11a/II, pag. 815
5. Boer, 1987
6. de Jong, 1985, 11a/II, pag. 823
7. Pettibone, 2014, pag. 220
8. de Jong, 1985, 11a/II, pag. 825
9. de Jong, 1985, 11a/II, pag. 828
10. Korpskalender Korps Luchtdoelartillerie
11. Cull, 2014, pag. 206
12. de Jong, 1985, 11a/II, pag. 828