Stephan Lehnstaedt (München, 1980) is een Duits historicus, die gespecialiseerd is in de geschiedenis van het imperialisme, de Tweede Wereldoorlog, de Holocaust en het proces van ‘Wiedergutmachung’ na de oorlog. Hij is sinds 2016 als professor Holocaust-Studien und Jüdische Studien verbonden aan het Touro College Berlin, de Duitse tak van een Joods-Amerikaans opleidingsinstituut. Hij publiceert regelmatig in diverse Duitse kranten en heeft een groot aantal publicaties op zijn naam staan, met veel aandacht voor het verloop van de Tweede Wereldoorlog in Polen. In 2017 publiceerde hij dit overzichtswerk over de Aktion Reinhardt (of: Aktion Reinhard) en de vernietigingskampen Belzec, Treblinka en Sobibor, dat nu in een Nederlandse vertaling beschikbaar.

Aktion Reinhardt was de grootste niet-militaire operatie tijdens de Tweede Wereldoorlog. De operatie is vernoemd naar Reinhard Heydrich, de gevreesde Reichsprotektor van het Protectoraat Bohemen en Moravië en op 20 januari 1942 de voorzitter van de Wannseeconferentie, waar nazikopstukken spraken over de Endlösung der Judenfrage, die erin resulteerde dat de uitroeiing van alle Joden in Europa systematischer werd aangepakt.

Onmiddellijk na de inval in Polen en later in de rest van Oost-Europa waren achter de linies Einsatzgruppen actief. Dat waren paramilitaire doodseskaders, die bestonden uit leden van de Sicherheitspolizei, Sicherheitsdienst, Ordnungspolizei en Waffen-SS, die de Wehrmacht in haar opmars volgden. Zij hadden als taak alle weerstand achter de Duitse frontlinie uit te schakelen. Ze richtten zich op alle volgens de nazi-ideologie ‘ongewenste elementen’, zoals Joden, communisten, zigeuners, homoseksuelen, intellectuelen, gehandicapten en partizanen. De slachtoffers waren voornamelijk burgers die zonder enige vorm van proces werden vermoord. Op deze manier werden minstens een miljoen Joden vermoord. Dat proces voltrok zich voor de nazi’s te langzaam en gebeurde ook te veel in de openbaarheid. Bij de Wannseeconferentie werden afspraken gemaakt een grootschalige en systematische vernietiging, waarvoor in bezet Polen op afgelegen locaties drie vernietigingskampen werden gebouwd. Odilo Globocnik, chef van de politie en SS in het district Lublin, werd de eindverantwoordelijke voor de operatie. Joden uit de getto’s van de Poolse steden werden naar de kampen vervoerd en direct na aankomst vergast.

In de jaren 1942 en 1943 werden in de gaskamers van Belzec, Sobibor en Treblinka, die onder de Aktion vielen, ongeveer 2 miljoen Joden uit vooral Polen, Duitsland, Nederland en België vermoord. Tussen augustus en oktober 1942 bereikte de uitroeiing een hoogtepunt toen in deze vernietigingskampen in 100 dagen 1,3 miljoen Joden werden vermoord. De kampen hadden ook diverse werkkampen die er geheel op waren ingericht dat mensen zich hier letterlijk dood werkten. Aan Aktion Reinhardt komt een einde op 3 en 4 november 1943 met Aktion Erntefest, de codenaam van een massamoordopdracht van de nazi’s waarbij meer dan 43.000 Joodse mannen, vrouwen en kinderen door SS'ers en politiefunctionarissen werden vermoord. De slachtoffers verbleven in werkkampen en kwamen door kogelschoten om het leven. De slachting gebeurde op bevel van Himmler en was een vergelding voor de opstanden in Sobibór en Treblinka, die plaatsvonden met het vooruitzicht dat de Russen weldra aan de poorten zouden staan. De nazi’s maakten de kampen daarna met de grond gelijk en trachtten de omgeving zo in te richten dat niets erop wees welke gruwelijke activiteiten hier kort daarvoor hadden plaatsgevonden.

In dat laatste zijn de nazi’s behoorlijk geslaagd. Minder dan 150 Joden hebben deze vernietigingskampen en de Holocaust overleefd. Daaronder slechts twee Nederlandse vrouwen, die wisten te vluchten uit Sobibor. Van die twee is Selma Engel-Wijnberg de bekendste. Ook Jules Schelvis overleefde Sobibor en nog zes andere kampen. Hij werd in juni 1943 vanuit Kamp Westerbork naar Sobibor gebracht en had het geluk een van de weinigen te zijn die naar een van de werkkampen werd gestuurd. Daar had men tenminste een geringe kans te overleven. Schelvis zou later uitgroeien tot een van de belangrijkste chroniqueurs van kamp Sobibor. Doordat de drie kampen zo vakkundig werden vernield is alle aandacht voor de Holocaust komen te liggen op Auschwitz-Birkenau, soms de ‘hoofdstad van de Holocaust’ genoemd. Met dit overzichtswerk corrigeert Lehnstaedt dat onvolledige beeld, waarbij hij er terecht op wijst dat men in Auschwitz-Birkenau in elk geval nog een kans op overleven had, terwijl dat in de kampen van Aktion Reinhardt zo goed als uitgesloten was. Juist in die kampen lag de kern van de Holocaust, zoals de titel terecht aangeeft, namelijk het streven naar totale uitroeiing van de Europese Joden. Van de Nederlandse Joden die in de oorlog het leven verloren werd ruim dertig procent (35.000 personen) vergast in het vernietigingskamp Sobibor, zodat dit kamp een belangrijk onderdeel vormt van de Holocaust vanuit Nederlands perspectief. Reden voor uitgeverij Verbum om het boek van Lehnstaedt vergezeld te laten gaan van een digitaal side-boek over vernietigingskamp Sobibor dat op de site van de uitgever gratis kan worden gedownload.