Oorlogstrauma’s hebben zijn leven bepaald, om niet te zeggen vergald. Ad Hoogendoorn (1924-2012) viel in het voorjaar van 1943 samen met zijn vader Johannes (Joop) Hoogendoorn (1898-1944) na verraad in handen van de Sicherheitsdienst (SD). In hun drukkerij aan de Haarlemse Burgwal hadden ze illegale bladen gedrukt. Joop werd ter dood veroordeeld en in 1944 op de Waalsdorpervlakte gefusilleerd. Ad verbleef tot het einde van de oorlog onder erbarmelijke omstandigheden in Duitse tuchthuizen en strafkampen. Over wat hij daar zag en meemaakte, bleef hij zijn hele verdere leven zwijgzaam.

In ‘Joop & Ad Hoogendoorn. Haarlemse drukkers in verzet’ vertelt historicus en voormalig journalist van het Haarlems Dagblad Jan de Roos (1950) hun bewogen levensverhaal. Het is zijn vijfde boek over de Tweede Wereldoorlog, na ‘Moed en overmoed’ (2010) over de Apeldoornse NSB-burgemeester Dirk Frans Pont, het lezenswaardige ‘Heemskerkse burgemeesters in oorlogstijd’ (2017), ‘Heemskerkers tussen goed en fout’(2018) en ‘Geen soldaat kan de polder regeren!’ (2019) over de Noord-Hollandse waterschappen in de oorlog. Net als de biografie over burgemeester Pont schreef De Roos de laatste titel samen met Thea de Roos-van Rooden; een publicatie over de oorlogsmisdadiger Klaas Carel Faber en zijn NSB-familie is in de maak.

Wat na lezing van de lotgevallen van Joop en Ad Hoogendoorn vooral beklijft, is hoe ongelofelijk dapper verspreiders van illegale bladen waren en hoe genadeloos de nazi’s met hen afrekenden. Zeker die van ‘De Vonk’, het illegale orgaan van de ondergrondse en door de Duitsers zo gehate CPN, dat Joop en Ad naast ander illegaal materiaal drukten – zoals voor de fel anti-Duitse publicist Johan Scheps. Reden voor de fanatieke Duitse SD’ers Ernst Wehner, Friedrich Viebahn en de Nederlandse collaborateur Wouter Mollis om de Hoogendoorns in de gevangenis op de Weteringschans en in de beruchte kelders van het Amsterdamse SD-hoofdkwartier in de Euterpestraat aan wrede verhoren te onderwerpen.

Dat Joop ook opdrachten voor de bezetter en de NSB uitgevoerd had (de schoorsteen moest wel blijven roken), mocht niet baten. Net zomin als zijn in de gevangenis geschreven briefje aan ‘oom Mussert’, al weten we niet of dat ooit is aangekomen. "Vol vertrouwen wend ik mij tot U", schreef Joop ergens tussen mei 1943 en begin 1944 aan Anton Mussert, een wanhopige poging om zijn rol als drukker voor de illegaliteit te bagatelliseren en te benadrukken dat hij geen CPN-lid was. Dat klopte overigens. Vader noch zoon Hoogendoorn waren politiek geëngageerd, al waren ze van meet af aan anti-Duits.

‘Joop en Ad Hoogendoorn. Haarlemse drukkers in verzet’ is een toegankelijk geschreven microgeschiedenis met een hoog educatief gehalte over gewone mensen die in barre tijden ongewone moed getoond hebben. Hun aangrijpende verhaal wordt kundig afgewisseld met korte impressies van relevante gebeurtenissen, plaatsen en personen. Zo geeft De Roos een beeld van de illegale pers in Haarlem en portretteert hij de beruchte NSB’er Frederik Slot, een kennis van Joop, en drukkerij Van Viersen aan het Haarlemse Korte Spaarne, drukker voor de ‘Nieuwe Orde’.

Ook geeft De Roos een enthousiasmerend inkijkje in het doen van historisch onderzoek. Stap voor stap neemt hij de lezer mee in zijn doorwrochte speurwerk in talloze archieven, dat vele mooie nieuwe bronnen heeft opgeleverd. Zoals het curieuze briefje aan Mussert, een van de circa veertig clandestiene briefjes die Joop en Ad de gevangenis uit hebben weten te smokkelen. Op gewoon papier, sigarettenvloeitjes of lapjes katoen, beschreven ze wat ze tijdens hun gevangenschap meemaakten. Pas nu, 75 jaar later, zijn ze boven water gekomen, tot verbijstering van de familie van wie niemand zich (meer) bewust was van het bestaan ervan.

Als zo vaak begon het onderzoek naar vader en zoon Hoogendoorn met een toevalligheid, in dit geval een praatje met de bejaarde buurvrouw Els van Zalen-Hoogendoorn, dochter en zuster van. Haar enthousiasme over de musical ‘Soldaat van Oranje’ kon de op feiten gerichte historicus maar matig waarderen, maar stond wél aan de basis van dit uitstekend gedocumenteerde en met vele mooie illustraties schitterend vormgegeven monumentje voor Joop en Ad Hoogendoorn, die dappere Haarlemse drukkers in verzet.