"Heemskerkers tussen goed en fout" is een boek over plaatselijke historie: Heemskerk in de Tweede Wereldoorlog. Geschreven over de ‘foute’ bevolking van toen. Jan de Roos (1950) is een oud-inwoner van Heemskerk en heeft geschiedenis gestudeerd. Daarnaast heeft hij eerder gepubliceerd over de oorlog: over een NSB-burgemeester, over het waterschap in de oorlog en over de burgemeesters van Heemskerk tijdens de oorlog.

Het boek bestaat uit drie delen. Het eerste deel beslaat de tijd vanaf de jaren 30 tot aan het einde van de oorlog en bevat algemene info. Maar wel belangrijke info, het gaat namelijk over de tijdsgeest: de verzuiling en de economische crisis die zeker in een agrarisch gebied van betekenis zijn geweest. Het geeft achtergrondinformatie over drijfveren van mensen. Met de weelde en kennis van nu is het soms makkelijk te (ver)oordelen over toen, zonder de juiste perspectieven erbij te betrekken.

Het tweede deel, ruim twee-derde van het boek, gaat over Heemskerkers die lid waren van de NSB, al dan niet actief met de Duitse bezetter samenwerkend. En over niet-NSB’ers die zakelijk met de Duitsers te maken hadden en hiermee voordeel hadden of kregen. Per inwoner is alles, indien mogelijk, erg specifiek en gedetailleerd beschreven. Na de oorlog was dossiervorming niet echt gebeurd en daarom is bronstudie gericht op verklaringen, afgelegd bij de zuivering kort na de bevrijding, of op ander onderzoek.

Ik wil een verhaal naar voren halen, dat over Joop Brood, de vader van de bekende (reeds overleden) muzikant Herman Brood. Een relaas over een mogelijk dubbelleven in Duitse dienst, maar in overleg met of in opdracht van en ten behoeve van het verzet. Dat geeft na de bevrijding een verdacht gevoel, zeker als sommige mensen die het echte verhaal kennen al overleden zijn. Het stuk over deze persoon is, net zoals de andere stukken, bijzonder goed onderzocht en onderbouwd. Er blijven geen twijfels of vragen onbeantwoord. De vader van Herman Brood was een verzetsman.

Het derde deel is de afsluiting. Het vele en langdurende onderzoek in archieven en gesprekken lees je duidelijk terug in de verhalen. Een verantwoording met bronnen- en literatuuroverzicht ontbreken niet, evenals een dankwoord, een epiloog en een namenlijst die het zoeken erg makkelijk maakt. Het boek bevat veel foto’s en andere afbeeldingen die het leven van toen mooi illustreren.

Wat later in het boek blijkt in het stuk over Willem de Wit is dat er zeker voor die tijd (net na de bevrijding en het begin van de wederopbouw) te weinig aandacht was voor alle indrukken, ervaringen en persoonlijke omstandigheden van personen die werden beschuldigd van collaboratie. Willem was een oud KNIL-militair en werkloos maar had wel een gezin te onderhouden. Door de slechte economische omstandigheden was dat erg moeilijk. Er was pure armoede. Daarom werd hij werd lid van de NSB omdat hij (net als veel anderen) hoopte dat deze beweging het tij kon keren.

Eigenlijk wilde hij terugkeren naar de tropen, maar in de meidagen van 1940 werd hij als NSB’er gearresteerd en onder erbarmelijke omstandigheden vastgehouden. Na de Nederlandse capitulatie bleef hij zonder werk en koos hij voor werken voor de Duitsers. Onder andere voor de bouworganisatie Todt en het chauffeurskorps NSKK. Al zijn salaris ging naar zijn vrouw en kinderen. Na de oorlog is hij voor zijn vreemde krijgsdienst gestraft. En zo zie je maar, met de kennis en overvloed van nu is oordelen over toen niet eenvoudig. Het is niet altijd zo zwart-wit als dat het lijkt. Al dacht men daar na de oorlog anders over.

Niet alleen de niet-Duitsgezinde bevolking was aangeslagen en getraumatiseerd, ook de ‘foute’ mensen hadden dingen gezien en meegemaakt die menselijkerwijs niet bestemd zijn om mee te maken. Trauma’s, onbegrip en de wederopbouw maakten vaak dat de menselijke maat achterweg bleef en het zakelijke aspect voorrang kreeg. Tegenwoordig kennen we de term PTSS. Dit ziektebeeld is zeker van toepassing op heel veel verhalen van toen.

Een boek over lokale WOII-geschiedenis was niet iets wat mij direct aantrok. Verrassend genoeg werd ik door de opzet van het boek en de treffende manier van schrijven helemaal in de verhalen gezogen en wilde ik het boek liefst in één keer helemaal uitlezen. Vanwege de gedetailleerdheid en omvang was dat niet mogelijk.

Het boek wegleggen kon ik in elk geval pas nadat ik een deel over een persoon uitgelezen had. Kortom; "Heemskerkers tussen goed en fout" is een echte aanrader voor iedereen met belangstelling voor persoonlijke verhalen over collaboratie. Deze publicatie is ook een oproep om lokale geschiedenis niet lokaal te houden maar deze ook breder te delen. Geschiedenis, en zeker ook dit boek, vertelt een boodschap of lessen voor het heden, gericht op de toekomst.