In een bos in Compiègne, ten noorden van Parijs, eindigde de Eerste Wereldoorlog. In een treinwagon zaten de Fransen en Duitsers tegenover elkaar aan tafel. Een blamage was het, vond Adolf Hitler, die hij zo snel mogelijk uitgewist wilde zien. Toen zijn legers in 1940 de Fransen onder de voet hadden gelopen, bedacht hij dan ook dat hij dit wilde doen door op 21 juni 1940 op exact dezelfde plek dit keer de Fransen te laten tekenen voor overgave. Hitlers tirades tegen het daarna opgelegde verdrag van Versailles waren een vast bestanddeel geweest van de toespraken die hij hield in de periode waarin hij zich ontwikkelde van een onbekende tot een steeds populairdere figuur in de Beierse en Duitse politiek. En nu draaide hij de rollen om.

Nazibonzen op 21 juni 1940 voor de wagon in Compiègne. Van links naar rechts: Joachim von Ribbentrop, Wilhelm Keitel, Hermann Göring, Rudolf Hess, Adolf Hitler, Erich Raeder, Walther von Brauchitsch Bron: Bundesarchiv, Bild 183-M1112-500 / CC-BY-SA 3.0

Op nieuw spoor

De wagon (met nummer 2419D) bestond nog steeds. Hij stond in een hal vlakbij de historische plek in de bossen van Compiègne. Het gebouwtje was aan de voorkant dichtgemetseld, dus kon de wagon er niet meer uit. Omdat Hitler de wagon voor de historische gebeurtenis terug wilde hebben op dezelfde plek waar hij in 1918 had gestaan, moesten Duitse werklieden de muur van het gebouwtje slopen. Toen echter de Fransen van het gebied een herdenkingsoord maakten, hoogden ze de grond op tot boven het niveau van de oude spoorrails. De Duitsers moesten dus een nieuw stuk spoor improviseren waarover de wagon naar de gewenste plek kon worden gereden. In 1918 hadden er nog twee wagons gestaan op het terrein. Een Duitse en een Franse. Dit keer zou er maar een staan: de originele Franse wagon.

De wagon wordt uit het Franse museum in Compiègne verwijderd om opnieuw gebruikt te worden als locatie voor de ondertekening van de wapenstilstand. Bron: Bundesarchiv, Bild 146-2004-0147 / CC-BY-SA 3.0

Eerherstel voor de Duitsers

Op 21 juni 1940, om kwart over drie 's middags, arriveerde Hitler samen met Hermann Göring, Erich Raeder, Walther von Brauchitsch, Wilhelm Keitel, Rudolf Hess en Joachim von Ribbentrop op het terrein. Voor het zogenaamde Alsace-Lorraine monument stapten ze uit hun auto's. Het monument bestond uit een zwaard dat een vogel, die Duitsland symboliseerde, doorboorde. Hitler zag er niets van, omdat men Duitse hakenkruisvlaggen over het beeld en de inscriptie hadden gehangen.

Hitler arriveert in Compiègne. Op de achtergrond het met nazivlaggen afgedekte Franse oorlogsmonument.

Op foto's is te zien dat Hitler na aankomst door de lange laan naar de plek loopt waar de wagon staat. Op de open plek in het bos lag in het midden een granieten blok met een tekst over de criminele Duitse trots die hier was overwonnen. Hitler las de Franse tekst en wandelde daarna door naar de wagon. Pas nadat hij naar binnen was gegaan, kwam de Franse delegatie. Bij wijze van vernedering nam Hitler plaats in de stoel waar in 1918 de Franse Maréchal Ferdinand Foch had gezeten. Vanaf het moment dat de Fransen in de wagon waren, zei Hitler niets meer. Hij knikte naar Keitel, die daarop de inleiding van het wapenstilstandsverdrag begon voor te lezen. Toen Keitel klaar was, verliet Hitler met zijn gevolg de wagon en liep via de laan terug naar de auto's. De Fransen bleven met Keitel achter, die de verdere onderhandelingen leidde.

Wilhelm Keitel met leden van de Franse delegatie tijdens de ondertekening van de wapenstilstand in de wagon op 22 juni 1940. Bron: Bundesarchiv, Bild 146-1982-089-18 / CC-BY-SA 3.0

Twijfel

Joseph Goebbels, die op dat moment in Berlijn zat, schreef in zijn dagboek dat hij twijfelde of de Fransen wel akkoord zouden gaan, want de onderhandelingen duurden tot zes uur 's avonds en verliepen stroef. Volgens Goebbels was afgesproken dat de Fransen de volgende ochtend om elf uur duidelijk zouden maken of ze akkoord gingen of niet. Ook dat gebeurde niet. Terwijl op sommige plekken in Frankrijk de gevechten gewoon doorgingen, duurde het tot 18.50 uur voordat de Fransen ondertekenden. Frankrijk zou daarna in tweeën worden verdeeld: een deel werd bezet door de Duitsers en een deel dat zou vallen onder een door de Duitsers gecontroleerd zelfbestuur.

Vernielingen

Nadat Hitler was verdwenen richtten de Duitsers verschillende vernielingen aan op de plek waar de wapenstilstand werd gesloten. Dat had natuurlijk te maken met de teksten en symbolen van de monumenten die wezen op de Duitse nederlaag in 1918. De hal waarin de wagon had gestaan werd opgeblazen, net als het granieten blok met de 'provocerende' inscriptie die in het midden van de open plek lag. Het monument van het zwaard en de vogel, werd in delen afgebroken en naar Duitsland gebracht. Ook de wagon werd verplaatst. Hij werd op een zware kar gezet die naar Berlijn werd gereden, waar hij in de ‘Lustgarten’ tentoon werd gesteld.

De wagon arriveert in Berlijn. Bron: Wikimedia Commons

Gedenksteen voor de terugkeer van Elzas-Lotharingen bij Frankrijk na de Eerste Wereldoorlog. Bron: Sjoerd de Boer

Het einde van de wagon van Compiègne

De originele wagon kwam nooit meer in zijn geheel terug naar de bossen van Compiègne. Al in 1943 zou hij compleet vernield zijn tijdens een Brits bombardement op Berlijn. Of was de wagon nog intact geweest en werd hij pas in 1944 naar Thüringen gebracht? Een leraar uit de regio van Ohrdruf onderzocht het en beweerde dat de wagon ooit op een zijspoor moet hebben gestaan tussen Ohrdruf en Crawinkel waar hij uiteindelijk werd vernield. Hoe en waar, is onbekend, maar hij vond resten van de wagon. Bij een aantal bewoners uit de buurt van Ohrdruf kwamen een embleem van de trein, een eetbord en twee bronzen leuningen tevoorschijn die nu zijn nu tentoongesteld op het herdenkingsoord bij Compiègne.

Aan de tafel van de wagon die er nu staat, is geen enkel verdrag getekend. Tijdens het naoorlogse herstel van het herdenkingsoord werd het granieten monument met de ooit door Hitler gelezen tekst opnieuw geplaatst. Ook van het kleine gebouwtje waarin het treinstel stond, werd een nieuwe versie gemaakt. Het beeld van het zwaard en de vogel werd in Duitsland teruggevonden en weer op de oude plaats teruggezet. En de wagon? Die werd vervangen door een wagon van hetzelfde type.

het herdenkingsoord bij Compiègne tegenwoordig. Bron: Sjoerd de Boer

Het granieten monument met daarop de ooit door Hitler gelezen tekst. Bron: Sjoerd de Boer

Herbouwde versie van het gebouw waarin de wagon stond. Tegenwoordig bevindt zich hierin een replica. Bron: Sjoerd de Boer

De locatie waar de wagon gestaan heeft tijdens de ondertekening van de wapenstilstand. Bron: Sjoerd de Boer