Jo Lokerman (1901-1945) is een relatief onbekende Limburgse verzetsman. Zijn biografie werd geschreven door Marie-Cécile van Hintum, die eerder bijdroeg aan enkele andere boeken over de Tweede Wereldoorlog, waaronder "De jacht op het verzet" van Ad van Liempt. Haar boek begint met een voorwoord waarin zij zelf wordt geďntroduceerd en een proloog, over de arrestatie van de hoofdpersoon in mei 1944.

Jo is van huis uit katholiek en komt vanuit Rotterdam op twintigjarige leeftijd te werken bij de NS in Limburg. Daar leert hij zijn vrouw Agnes kennen en al snel volgt er een huwelijk. Jo maakt carričre bij de NS en na enige tijd verhuist het gezin naar Rotterdam. Na verloop van enkele jaren vertrekt het gezin toch weer naar Limburg. Jo is politiek geďnteresseerd en wordt actief voor de SDAP. Hij is maatschappelijk betrokken en strijdt tegen allerlei soorten van sociaal onrecht.

In Limburg maakt hij de jaren van economische crisis mee. In de mijnstreek van Heerlen is het erg slecht gesteld met de werkgelegenheid en sociale voorzieningen. In arbeidskringen is men nogal socialistisch ingesteld. De zorg voor de armen en minderbedeelden staat hoog op de agenda bij de SDAP en bij Jo.

Jo’s persoonlijke achtergrond wordt mooi beschreven. Zijn karakter wordt treffend weergegeven. Je leert hem goed kennen, alsof het een bekende van je is. Een beduidende rol spelen het indertijd nog zeer sterke onderscheid tussen rangen en standen en de verzuiling in het dan nog overwegend katholieke zuiden. De politieke stromingen uit de jaren 1920 tot 1940 worden ook belicht.

De meidagen van 1940 maakt Jo mee in Rotterdam, waar hij geboren en getogen is. Zo beleeft hij dus ook het Duitse bombardement op die stad. Dit in combinatie met de Duitse bezetting en zijn socialistische inborst doen het zaad voor het verzet tegen de Duitsers in hem ontkiemen. Dan volgt een beschrijving van de Jodenvervolging in Limburg en de hulp die Lokerman en andere Limburgse verzetsmensen boden aan ondergedoken Joden.

Het gaat dus niet alleen over Jo’s woonplaats Heerlen: het verzetswerk kende geen grenzen. Het is ongelooflijk met welke moed en vastberadenheid gehandeld werd. Kleine misstappen hadden enorme gevolgen, niet alleen voor het leven van de Joden, maar ook voor het leven van de verzetsmensen. Zij waagden elke dag hun leven voor anderen. Lokerman handelt met bezieling, zowel als verzetsman maar ook als medewerker van de NS.

Een poging om in 1942 de Duitsers dwars te zitten door de deportatie te saboteren van de opnieuw krijgsgevangen genomen Nederlandse militairen mislukt. Het massaal verwachte verzet in de vorm van een massale landelijke spoorwegstaking valt tegen. Slechts wat kleine stakingen van Limburgs spoorwegpersoneel en mijnwerkers komen van de grond. De Duitsers slaan in heel Nederland als reactie op de onrust hard terug, overal vallen doden en gewonden en er worden veel stakers gearresteerd. Veel mensen houden het snel voor gezien in hun pogingen de Duitsers te dwarsbomen.

Het verzetswerk in de eerste oorlogsjaren wordt pakkend beschreven waarbij duidelijk wordt dat de verzetsorganisatie nog niet goed georganiseerd is. 1943 is echter een keerpunt in de oorlog. In meer boeken zie je hier een omslag. De Nederlands-Joodse bevolking krijgt het zwaar te verduren met alle maatregelen van de Jodenvervolging, die dan maximaal wordt opgevoerd. Jo merkt dat ook in Limburg. Landelijk ontstond in 1942 onder leiding van de bekende ds. Frits Slomp (Frits de Zwerver) en Helena Kuipers-Rietberg (Tante Riek) de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO). Jo is in Limburg een van de leiders.

In Maastricht is een zeer actieve groep SD’ers, waaronder de beruchte Richard Nitsch, Max Ströbel en Willy Meyer, op jacht naar verzetsstrijders. Ze maken gebruik van zogenaamde V-mannen en -vrouwen die in het verzet infiltreren om het te kunnen oprollen. Enkele van Jo’s medeverzetsstrijders van het eerste uur worden zo opgepakt.

Hoe nauw verboden het Limburgse en landelijke verzetsnetwerk waren, maar zeker ook hoe actief de Duitse SD en SS zich bezighielden met het oprollen ervan, blijkt wel als in 1943 de belangrijk Limburgse verzetsman Derk van Assen door de beruchte Haagse SS politieman Van Boetzelaer wordt opgepakt. De Limburgse SD wilde de ook landelijk opererende Van Assen schaduwen en met behulp van een V-vrouw de hele Maastrichtse verzetsbeweging oprollen. Door de actie van de Haagse SS politieman kan dit dus niet meer. (Over deze Haagse politieman gaat het boek "Oorlogsouders" van Isabel van Boetzelaer, gerecenseerd in mei 2017 en aangevuld met een opmerking in september 2017.)

De Duitsers werken hard aan het oprollen van het Limburgse verzetsnetwerk. Enkele vooraanstaande leden worden vanaf 1943 opgepakt. Het is een dodelijk kat- en muisspel waaraan ook een V-vrouw deelneemt die infiltreert in de gelederen van het verzet. Met behulp van verhoren van eerder opgepakte verzetsmensen en door verraad van de V-vrouw vindt op 9 mei 1944 de arrestatie van Jo door SD’er Ströbel plaats. Jo wordt door Richard Nitsch tijdens verhoren ernstig mishandeld (al zijn tanden worden uit zijn gebit geslagen). Na de oorlog blijkt dat deze Nitsch een vierentwintigtal gruwelijke martelmethoden gebruikte tijdens het verhoren van verzetsmensen.

Uiteindelijk wordt Jo van de Maastrichtse gevangenis naar het Konzentrationslager ’s Hertogenbusch, ofwel kamp Vught, overgebracht. Plannen om hem en anderen te bevrijden waren er wel, maar Jo’s overplaatsing naar Duitsland volgde al voordat de plannen konden worden uitgevoerd. Op bevel van de Limburgse SD zijn in Vught alle Limburgse verzetsmensen bij elkaar geplaatst. Ze moeten zware dwangarbeid verrichten onder zware bewaking.

Er volgt transport naar Duitsland, naar concentratiekamp Sachsenhausen. De verzetsman komt in een subkamp hiervan terecht en wordt daarna tewerkgesteld in een fabriekspand van vliegtuigbouwer Heinkel. Hij wordt gedwongen tot zware arbeid onder mensonterende omstandigheden. Kenmerkend is dat door de Duitse werkwijze van registratie en het toekennen van nummers de eigen identiteit van elke gevangene geheel verdwijnt, je bent letterlijk een nummer en geen mens meer.

Ten slotte belandt Lokerman in kamp Neuengamme, vlakbij Hamburg, waar hij verzwakt door het zware werk op 11 februari 1945 overlijdt. In het boek volgt hierna informatie over Jo’s medeverzetsstrijders en kampgenoten. Ook is er uitleg over de vervolging door Nederlandse autoriteiten van de SD’ers en de V-vrouw die Lokerman verraadde. Het boek sluit af met een nawoord door de kleinkinderen. Een overzicht van literatuur, bronnen, interviews en een alfabetisch namenoverzicht maken het geheel compleet.

"Lokerman" is een knap geschreven boek over een tragische geschiedenis. Het is duidelijk van opbouw en geeft een pakkende beschrijving van de tijdsgeest van 1920 tot 1945, die bepaald werd door de verzuiling, de crisisjaren en de oorlog. Een afbeelding van de hoofdpersoon staat op de omslag, een visuele kennismaking met een held die niet op de voorgrond stond. Deze publicatie is een verdiend eerbetoon aan hem. Kortom; een sterk staaltje historisch vakwerk van Marie-Cécile van Hintum.