Op het moment dat de Wehrmacht in mei 1940 ons land bezette, woonden er, inclusief de Joden die vanwege het opkomende antisemitisme uit Duitsland gevlucht waren, 160.000 Joden in Nederland. Tijdens de bezettingsjaren werden 107.000 van deze Joden gedeporteerd naar concentratie- en vernietigingskampen in het oosten van Europa. 102.000 Joden zouden de oorlog niet overleven en kwamen om in de gaskamers van de vernietigingskampen of stierven aan de gevolgen van zware dwangarbeid of andere ontberingen.

Een van die 102.000 joden is de achtjarige Izaak Muller. Samen met 21 klasgenootjes lacht hij in september 1942 wat verlegen naar de camera voor een klassenfoto. De klassenfoto is opgenomen in het nieuw verschenen fotoboek over de Jodenvervolging in Nederland. Dit keer geen geschreven geschiedenis, maar een aangrijpend boek vol met (onbekende) foto’s. Een van die foto’s is de klassenfoto met de 22 onschuldige schoolkinderen. De foto wordt aangrijpend als je leest dat 21 van de 22 kinderen binnen anderhalf jaar na het maken van de foto samen met hun familieleden om het leven zijn gekomen in de vernietigingskampen Auschwitz en Sobibor. Izaak Muller stierf op 2 juli 1943 samen met zijn vader en moeder in de gaskamers van Auschwitz. Het abstracte getal 102.000 krijgt door deze op het oog zo normale klassenfoto een gezicht.

Over de Jodenvervolging in Nederland is al veel geschreven. In veel van die boeken staan foto’s die het verhaal ondersteunen. De samenstellers van dit fotoboek, beide onderzoeker bij het NIOD, het instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies, oordeelden dat er nog geen enkel boek over de Jodenvervolging bestond waarin juist het beeld centraal stond en niet de tekst. René Kok en Erik Somers stelden daarom een boek samen met honderden (amateur)foto’s over dit thema. Hierbij selecteerden ze foto’s die aanspreken, emoties oproepen, verontrusten, bewust maken en het geweten in beroering brengen. De foto’s hebben ze vervolgens voorzien van achtergrondinformatie.

Het boek is opgedeeld in een aantal hoofdstukken. Het begint bij het Joodse leven voor de oorlog en laat vervolgens de eerste oorlogsjaren zien, waarin de Joden steeds meer beperkt werden in hun bewegingsvrijheid tot de uiteindelijke deportatie en de vernietiging. Er is in de volgende hoofdstukken ook aandacht voor de onderduikers, de daders en de terugkeer van de Joden die de concentratiekampen overleefden.

Veel van de foto’s die in het boek zijn opgenomen zijn onbekende amateurfoto’s. Deze foto’s, vaak in privésfeer geschoten, tonen het alledaagse leven van de Nederlandse Joden in de eerste oorlogsjaren. Foto’s waarop Joden uitdagend poseren bij een bord ‘Joden niet gewenscht’ of familiefoto’s die werden geschoten voordat bepaalde familieleden onder zouden gaan duiken en de familie niet meer compleet zou zijn. Naast amateurfoto’s staat het boek ook vol met professioneel geschoten foto’s door NSB’ers of de bezetter zelf. Deze foto’s tonen bijvoorbeeld het verloop van razzia’s of intimidaties door de bezetter.

Wat heel duidelijk in het boek te zien is, is de verandering in de foto’s gedurende de oorlog. Zijn het eerst nog onschuldige foto’s, later zijn heel duidelijk de beperkende maatregelen te zien die de bezetter doorvoert. In de loop van 1942 komen bijvoorbeeld de eerste Jodensterren in beeld, gevolgd door de foto’s van de eerste razzia’s na de Februaristaking in 1941. Vanaf het moment dat de deportaties beginnen, komen ook de foto’s van de onderduikadressen. Unieke foto’s die een beeld geven van het leven in de vaak kleine ruimtes waar sommige Joden tot aan de bevrijding uit handen van de bezetter konden blijven. Anderen werden helaas ontdekt en alsnog gedeporteerd. De foto’s van de deportaties zelf zijn ook bijzonder. Onbekende foto’s, soms in het geheim geschoten, tonen tientallen Joden die (hardhandig) worden weggedreven, samengebracht in bijvoorbeeld de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam of in veewagons worden gedeporteerd vanuit Westerbork richting Oost-Europa.

Het hoofdstuk over de vernietiging is aangrijpend. Het zijn slechts een paar foto’s, maar waarmee alles wordt gezegd. Neem bijvoorbeeld de foto van een selectie na de aankomst van een transport in Auschwitz. Het is een foto waar je tijden naar kunt kijken en elke keer opnieuw weer aangrijpende dingen ziet. Getoond wordt de duidelijke scheiding tussen degene die direct naar de gaskamers zouden worden gestuurd en degene die sterk genoeg worden gevonden om dwangarbeid te verrichten. Het zijn de details op de foto die hem zo bijzonder maken: bijvoorbeeld een aantal gevangenen die al langer in het kamp zijn en meehelpen met het verzamelen van de bagage, of een Joodse man die er eenzaam tussen staat zonder broek en met maar één schoen aan zijn voeten. Naast deze foto staan ook in het boek de vier in het diepste geheim geschoten en naar buiten gesmokkelde foto’s . Ze zijn gemaakt door een lid van het Sonderkommando (gevangenen die gedwongen werden om mee te helpen bij de vernietiging van de Joden).

Het fotoboek dat René Kok en Erik Somers hebben samengesteld, is een bijzonder boek. De foto’s die ze hebben geselecteerd, geven een uniek en aangrijpend beeld van het Joodse leven, de uiteindelijke vervolging en de vernietiging van de Nederlandse Joden. Door de vaak onbekende foto’s die in het boek zijn opgenomen, wordt een herinnering aan deze inktzwarte periode levend gehouden.