Operatie Tidal Wave

Inleiding

Op 1 augustus 1943 voerden Amerikaanse bommenwerpers een aanval uit die door historici later zou worden bestempeld als een van de opvallendste luchtoperaties uit de Tweede Wereldoorlog. Opvallend was ze zeker. Nooit werden tijdens een enkele missie zulke zware verliezen geleden, ook het aantal persoonlijke onderscheidingen voor de deelnemende bemanningen was uitzonderlijk hoog. Het uiteindelijke resultaat van de missie was echter summier. De aanval was gericht tegen de olieraffinaderijen in het Roemeense Ploiești en vond plaats op 1 augustus 1943. Aan operatie Tidal Wave, de codenaam voor de aanval, namen 177 toestellen deel, waarvan slechts 88 toestellen terugkeerden op de basis van vertrek. 496 Amerikaanse bemanningsleden werden gedood, krijgsgevangen gemaakt of geïnterneerd.

Planning

Vanaf de zomer van 1942 voerden de Amerikaanse bommenwerpers hun eerste aanvallen uit op doelen op het Europese vasteland. De leiding van de United States Army Air Forces (USAAF) was ervan overtuigd dat zij door de uitschakeling van Duitse sleutelindustrieën (elektriciteitscentrales, kogellagerfabrieken en de luchtvaartindustrie) de oorlog kon winnen. Dit bleek in de praktijk echter niet zo te werken. Het was zeer moeilijk om de Duitse industriecomplexen totaal te vernietigen. De fabrieken waren verspreid over een groot gebied en de Duitsers slaagden er telkens in om de opgelopen schade zeer snel te herstellen. Bovendien leden de Amerikaanse bommenwerpers bij hun aanvallen zware verliezen. De Amerikanen voerde bij voorkeur overdag aanvallen uit. Het voordeel hiervan was dat zij vrij nauwkeurig konden aanvallen. Het nadeel van aanvallen bij daglicht was echter, dat de Amerikaanse bommenwerpers goed zichtbaar waren voor de Duitse jagers en Flak (luchtafweergeschut). Dit was ook de reden waarom de Britse Royal Air Force (RAF) overdag geen precisieaanvallen meer uitvoerde en alleen 's nachts nog aanviel. De Britten richtten zich hierbij niet op industriecomplexen, maar op gehele steden (Area Bombing).

De USAAF verplaatste haar aandacht vervolgens naar de olieraffinaderijen van de Asmogendheden. Als er geen brandstof meer voorradig zou zijn, kwam de oorlogsmachine tot stilstand en moest nazi-Duitsland volgens de leiding van de USAAF wel capituleren. Een dergelijk idee werd gedeeld door de geallieerde leiders, wat zij bespraken op de conferentie van Casablanca in januari 1943.

De belangrijkste vijandelijke raffinaderijen waren die in het Roemeense Ploiești (56 km ten noorden van Boekarest). Deze produceerden 60 % van de ruwe olie voor de Asmogendheden. Lieutenant General Henry Arnold, Chief of Staff van de Amerikaanse luchtmacht, gaf daarom in april 1943 opdracht aan de afdeling planning van het USAAF-hoofdkwartier om een aanval op deze installatie voor te bereiden. Een van de officieren stelde hierop een plan op. Het idee van stafofficier Colonel Jacob E. Smart was om met een groep van 180 zware bommenwerpers een verrassingsaanval van geringe hoogte uit te voeren. Dit om ontdekking door de Duitse radar te voorkomen. Begin juni 1943 keurde de geallieerde opperbevelhebber in het Middellandse Zeegebied, General Dwight Eisenhower, dit plan goed.

De installatie in Ploiești

Al vanaf 1857 werd in het Roemeense Ploiești olie verwerkt. In 1940 raakte de stad zwaar beschadigd door een aardbeving. De zeven raffinaderijen bleven echter in bedrijf en leverden een grote bijdrage aan de oorlogsindustrie van nazi-Duitsland. De Duitse legerleiding was zich ervan bewust dat het gebied een belangrijk doel zou vormen voor de geallieerde luchtstrijdkrachten. In 1941 en 1942 was het gebied, overigens zonder veel resultaat, al aangevallen door vliegtuigen van de USAAF en van de luchtmacht van de Sovjet-Unie. Daarom werd het complex zwaar versterkt. Onder leiding van bevelhebber van de verdediging van de installaties in Ploiești, General der Luftwaffe Alfred Gerstenberg, groeide het aanwezige luchtafweersysteem uit tot een van de sterkste van Europa. Er waren 237 88 mm luchtafweerkanonnen (type 8.8 cm Flak 18/36/37) en nog eens honderden kanonnen met een kleiner kaliber opgesteld en Gerstenberg kon bovendien beschikken over 52 Duitse onderscheppingsjagers van het type Messerschmitt Bf 109 en Messerschmitt Bf 110 en een aantal Roemeense jagers van het type IAR 80. Bovendien had de Luftwaffe door haar radarstation in het Griekse Athene een goed overzicht van alle geallieerde luchtbewegingen boven de Middellandse Zee. De Amerikanen onderschatten de luchtverdediging van het doel schromelijk. Zij gingen uit van maximaal 100 afweerkanonnen die werden bemand door slecht geoefend Roemeens personeel.

Voorbereidingen

De aanval zou worden uitgevoerd door bommenwerpers van het type Consolidated B-24, bijgenaamd Liberator. De standaardversie van deze bommenwerper had een bemanning van 7 tot 10 personen, een bewapening van 10 .50 Browning M2 machinegeweren en kon een bommenlast vervoeren van maximaal 3600 kg. Deze toestellen moesten eerst wel worden aangepast voordat zij geschikt waren voor de aanval. In het bommenruim werden twee extra brandstoftanks geplaatst, hierdoor nam de capaciteit van elk vliegtuig toe tot 11.750 liter. Ook werden er bommenrichtvizieren geplaatst die speciaal bedoeld waren voor gebruik op lage hoogte. Om gewicht te besparen werden de geschutskoepels aan de onderzijde van de vliegtuigen verwijderd.

De eenheid (Task Force) voor de aanval op Ploeisti bestond uit de volgende Bombardment Groups:

De missie stond onder bevel van Brigadier General Uzal Girard Ent. De Task Force had een sterkte van 178 Liberators. De toestellen zouden geen escorte van geallieerde jachtvliegtuigen meekrijgen. De boordbewapening van de bommenwerpers bood volgens de USAAF-leiding genoeg bescherming tegen vijandelijke aanvallen. Bovendien konden de op dat moment beschikbare jagers de afstand van Noord-Afrika en terug naar Ploiești bij lange na niet overbruggen.

Vanaf 20 juli 1943 begonnen de Amerikaanse bemanningen met de training voor de missie. Allen werden zij zeer uitgebreid gebrieft voor de toekomstige operatie. In de Libische woestijn werd in de buurt van Benghazi een vrij getrouwe weergave van de olie-installaties in Ploiești nagebouwd. De bemanningen voerden keer op keer oefenvluchten uit boven dit doelwit. Een van hen merkte daarom op een gegeven moment op dat ze dat doelwit zelfs slapend nog wel konden raken.

Deskundigen hadden berekend dat de vliegtuigen in staat moesten zijn om het gehele doelwit in twee minuten te vernietigen.

De aanval

In de ochtend van 1 augustus 1943 stegen de geallieerde toestellen op van hun basis in de buurt van Benghazi. Door het grote gewicht van de vliegtuigen en de opgeworpen stofwolken ging een van de vliegtuigen bij de start meteen verloren, wat de eerste levens van die dag eiste.

De overige vliegtuigen stegen wel veilig op en zetten koers naar hun doel. Ze vlogen over de Adriatische zee en passeerden het Griekse eiland Corfu. Vervolgens namen zij een noordoostelijke route die leidde over bergachtig gebied in Albanië en Joegoslavië. Door de dichte bewolking die boven deze bergen hing ging de eenheid binnen de formatie verloren. Deze had vrij eenvoudig hersteld kunnen worden als er onderling contact tussen de bommenwerpers zou zijn geweest. Echter, de toestellen was opgedragen om een absolute radiostilte in acht te nemen om ontdekking door de Duitsers te voorkomen. De formatie kon hierdoor niet hersteld worden, wat tot veel verwarring zou leiden en de aanval zeer bemoeilijkte. Bovendien werden de vliegtuigen door de gespreide formatie een makkelijker prooi voor vijandelijke jagers. Later zou bovendien duidelijk worden dat de Task Force op dat moment reeds was opgepikt door de Duitse radar. Bovendien waren de Amerikaanse radiocodes gekraakt door de Abwehr (de Duitse inlichtingendienst), waardoor deze al op de hoogte was van het feit dat er een aanval zou komen.

Het zogenaamde initial point (een herkenbaar punt dat als oriëntatie en vertrekpunt van de bomaanval diende) voor de aanval was bij Pitesti, ongeveer 105 km voor Ploiești. Dit punt werd nog wel bereikt door alle toestellen. Hier daalden zij tot hun aanvalshoogte van slechts 150 m. Op dat moment maakte de 376th Bomb Group echter een navigatiefout. De Bomb Group navigeerde op basis van de spoorlijnen die de piloten konden zien op de grond. De 376th Bomb Group focuste zich echter op de verkeerde spoorrails en werd hierin gevolgd door de 93rd, waardoor zij afweken van de juiste route. Zij zagen hun vergissing pas in toen zij boven de buitenwijken van Boekarest vlogen. De 93rd en de 376th Bomb Group zetten alsnog koers naar Ploiești, maar zij waren inmiddels ontdekt door de Roemeense luchtmacht, die de strijdkrachten in Ploiești informeerde. Van een verrassingsaanval kon inmiddels dus niet meer worden gesproken. Diverse Roemeense jachtvliegtuigen mengden zich ook in de strijd. De piloot Carol Anastasescu schoot een B-24 neer die tragisch genoeg crashte op een vrouwengevangenis, waardoor 61 personen op de grond omkwamen. De bommenwerper die hij daarna aanviel, schoot zijn IAR 80 in brand. Anastasescu kon vanwege de lage vlieghoogte zijn parachute niet gebruiken. Hij nam vervolgens het radicale besluit om met zijn jager een B-24 te rammen. Saillant genoeg overleefde hij dit. Hij werd uit het vliegtuig geslingerd en kwam terecht in een berg veevoer.

Het bombardement

De 44th, 98th en de 389th Bomb Group hielden zich wel aan de oorspronkelijke plannen. Zij daalden nog meer, tot zij nog maar ongeveer 50 m boven de grond vlogen en zetten de aanval in. De inmiddels gealarmeerde Duitsers openden een moordend spervuur op de aanvliegende bommenwerpers, deze leden zware verliezen. Nadat de eerste Liberators hun bommen hadden laten vallen braken er bovendien felle branden uit, die zorgden voor een zware rookontwikkeling die de navigatie bemoeilijkte. De Duitse grond- en luchttegenstand werd zo mogelijk nog heviger. Een aantal squadrons van de 376th Bomb Group kon hun oorspronkelijke aanvalsplan hierdoor niet uitvoeren. Hun commandanten gaven daarop de opdracht dat er gelegenheidsdoelen moesten worden uitgekozen. De 376th Bomb Group voerde daarop een wanordelijke aanval uit, waarvan het resultaat beperkt was. Vreemd genoeg leed de 376th tijdens de operatie van alle deelnemende Bomb Groups de minste verliezen, niet meer dan drie toestellen werden neergehaald.

De 93rd Bomb Group, die eerder slachtoffer was geworden van een navigatiefout en Ploiești daardoor aanviel uit een andere richting dan die van te voren was voorzien, voerde een aanval uit op de Astra Romana Unirea Orion en de Colombia Aquila raffinaderijen. Deze doelen waren eigenlijk toegewezen aan de 44th en 98th Bomb Group. De 93rd Bomb Group richtte bij haar bombardementsvlucht zware schade aan, maar zij verloor wel 11 toestellen, als gevolg van de Duitse tegenstand. Een van de bommenwerpers van deze Bomb Group die verloren ging, was die van de commandant van de 93rd, Colonel Addison Baker. Bij nadering van het doelwit werd zijn B-24 getroffen door een 88mm-granaat, waardoor er brand uitbrak in het toestel. Baker ging echter door en leidde zijn Bomb Group gedurende de aanval. Nadat de B-24 zijn bommen had laten vallen, stortte het toestel neer, waardoor alle bemanningsleden om het leven kwamen. Addison Baker werd voor zijn optreden postuum beloond met de Medal of Honor. Ook een andere piloot van de 93rd Bomb Group werd postuum een Medal of Honor toegekend. In juli 1943 had deze Major John Jerstad reeds meer dan 35 missies gevlogen en had hij daardoor eigenlijk recht op verlof. Toen hij hoorde over de plannen voor operatie Tidal Wave gaf hij zich echter vrijwillig op voor deelname aan de aanval. Hij dacht dat de mannen een ervaren piloot als hem goed zouden kunnen gebruiken. Toen zijn Liberator ongeveer 5 km van het doel af was, werd zijn toestel in brand geschoten door vijandelijke luchtafweer. Jerstad had de mogelijkheid om een noodlanding te maken, omdat hij nog boven open terrein vloog. Hij deed dit echter niet en hij vloog door naar zijn doel. Nadat hij zijn bommen had laten vallen, crashte zijn B-24 echter, waarbij alle bemanningsleden om het leven kwamen.

Toen de 44th en de 98th aankwamen bij hun aangewezen doelgebied, was het bijna onzichtbaar door de rook en vlammen van het eerdere bombardement. Overal ontploften olietanks en het gebied lag onder een moordend vuur van de Duitse luchtafweer. Desondanks besloten de commandanten van de twee Bomb Groups (Colonel John Kane en Colonel Leon Johnson) om de aanval op de raffinaderijen voort te zetten, met zware verliezen tot gevolg. "We wisten dat het een ramp was, maar we vlogen er rechtstreeks in." Aldus navigator Norman Whalen. Voor hun leiderschap gedurende de aanval zouden zij beide onderscheiden worden met een Medal of Honor. Doordat de 93rd Bomb Group was uitgerust met bommen die waren voorzien van een tijdontsteker en door de lage vlieghoogte van de later aanvallende 44th en 98th Bomb Group ging bovendien een aantal van deze toestellen verloren door de schokgolven die werden veroorzaakt door de explosies van de eerder afgeworpen projectielen. Het toestel van Colonel Kane (commandant van de 98th Bomb Group) kreeg gedurende de aanval maar liefst 20 vijandelijke treffers te verwerken als gevolg waarvan een van de motoren werd uitgeschakeld. Ondanks deze schade wist Kane zijn vliegtuig onder controle te houden. De commandant van de 44th Bomb Group, Colonel Johnson, leidde zijn Bomb Group met gevaar voor eigen leven tijdens de aanval. Van de sectie waarin hij vloog en die bestond uit zes vliegtuigen, overleefde alleen zijn toestel de bombardementsvlucht. Ook het toestel van Johnson werd meerdere malen getroffen, desondanks slaagde hij er in om veilig terug te keren op zijn basis in Libië. Van de 44th gingen 11 Liberators verloren als gevolg van vijandelijke acties, de 98th Bomb Group verloor maar liefst 21 toestellen.

Van de vijf Bomb Groups voerde de 389th de succesvolste aanval uit. In tegenstelling tot de andere Bomb Groups had zij haar formatie wel weten te handhaven en was zij geen slachtoffer geworden van navigatiefouten. Zij wist haar doel, de Steaua Românã raffinaderij in Campina (13 km ten noordwesten van Ploiești), zwaar te beschadigen. De Bomb Group verloor hierbij "slechts" vier vliegtuigen. De productie van de raffinaderij in Campina zou gedurende de oorlog bovendien niet meer op gang kunnen worden gebracht. Een van de toestellen die verloren ging werd bestuurd door Lieutenant Lloyd Hughes. Bij het aanvliegen op het doelwit werd zijn toestel meerdere malen geraakt door luchtafweergeschut. De brandstoftanks in de linkervleugel en het bommenruim werden hierdoor beschadigd. Hughes had de mogelijkheid om een noodlanding te maken, hij besloot de aanval echter voort te zetten. Hij wist het doel te bereiken en volgens de overlevering wist hij dit met veel precisie te bombarderen. Hughes trachtten vervolgens, terwijl zijn toestel in brand stond, alsnog een noodlanding te maken. Een explosie rukte echter de linkervleugel af en de bommenwerper stortte neer. Slechts twee van de acht bemanningsleden overleefden de crash, zij werden krijgsgevangen gemaakt. Hughes werd voor zijn optreden postuum een Medal of Honor toegekend.

Terugreis

Nadat de toestellen hun bommen hadden laten vallen en waren begonnen met de terugvlucht naar Noord-Afrika, was de ellende nog niet voor bij. De bommenwerpers kregen te maken met felle aanvallen door Duitse en Roemeense jagers. Kane, wiens bommenwerper al beschadigd was, verklaarde: "De jagers kleefden aan ons als slakken aan een boomstam. We werden doorzeefd met kogels." Als gevolg van de aanval viel nog een motor uit en werd de rechtervleugel vernield. Voor Kane was het nu duidelijk dat hij de basis in Libië niet meer zou halen. Met veel moeite bereikte de zwaar gehavende bommenwerper Cyprus, waar een noodlanding werd gemaakt. De toestellen werden, toen zij boven Bulgarije vlogen, bovendien aangevallen door drie jachtgroepen van de Bulgaarse luchtmacht, die waren uitgerust met jagers van het type Messerschmitt Bf 109 en Avia B-534. Door de aanvallen van alleen de Bulgaarse luchtmacht verloor de task Force nog eens 15 Liberators. Pas boven de Adriatische zee konden de Amerikaanse toestellen de vijandelijke jagers van zich afschudden.

Balans

Van de 177 opgestegen toestellen voor operatie Tidal Wave gingen er 54 verloren als gevolg van vijandelijke acties. Dat betekende een verliespercentage van maar liefst 30 %. Hierbij moet worden opgemerkt dat de USAAF-leiding op voorhand al rekening had gehouden met een dergelijk hoog percentage. Er was zelfs over gesproken dat wellicht de helft van de deelnemende bommenwerpers verloren zou gaan. Een aantal zwaar beschadigde toestellen was genoodzaakt om te landen op de RAF-basis Nicosia op Cyprus of in het neutrale Turkije. Slechts 88 Liberators keerden terug naar hun basis in de buurt van Benghazi, 55 van hen hadden in meer of mindere mate schade opgelopen. Van de in totaal 1725 bemanningsleden die deelnamen aan de operatie, kwamen er 310 om het leven, 108 werden krijgsgevangen gemaakt en 78 werden geïnterneerd in het neutrale Turkije.

Nabeschouwing

Ondanks de zware verliezen beschouwde de USAAF-leiding de missie aanvankelijk nog als een succes. Verkenningsfoto's lieten zien dat 42 % van de raffinagecapaciteit in Ploiești was vernietigd. Dit werd beschouwd als een zware klap voor de Duitse brandstofvoorziening. Dit bleek echter niet zo te zijn. De Duitsers compenseerden het verlies door het weer in gebruik nemen van inactieve oliebronnen, ook wisten zij de beschadigde installaties door het op grote schaal inzetten van plaatselijke arbeiders spoedig te herstellen. Hierdoor was de productie van ruwe olie in Ploiești binnen een paar weken weer op het peil van voor de aanval.

Door de zware verliezen en de, zoals later bleek, geringe resultaten besloten de geallieerden voorlopig geen aanvallen meer uit te voeren op de olie-installaties in Ploiești. Ook stapten de Amerikanen af van het idee om zo laag mogelijk aan te vallen. Van nu af zouden de bombardementen juist vanaf grote hoogte plaatsvinden. Ook waren de Amerikanen genoodzaakt om de trainingen van de aankomende bemanningen in te korten. Dit om de zware verliezen die waren geleden bij Ploiești en andere missies zo snel mogelijk te kunnen aanvullen.

Achteraf kan men niet anders stellen dan dat operatie Tidal Wave een grote mislukking was. Tegenover de zeer zware verliezen die werden geleden door de Amerikaanse luchtmacht, stond slechts een zeer schamel resultaat. De combinatie van een verkeerd aanvalsplan, een onderschatting van de Duits-Roemeense verdediging, het gebrek aan verdedigende kracht van de bommenwerpers en navigatieproblemen binnen de Task Force zorgden voor deze uitkomst. Aan de moed en het doorzettingsvermogen van de deelnemende piloten, boordschutters, navigators en bommenrichters lag het beslist niet. Het aantal onderscheidingen dat na de missie werd uitgereikt was namelijk bijzonder hoog. Alle vijf de Bomb Groups die deelnamen aan de operatie kregen een Presidential Unit Citation. Alle bemanningsleden kregen een Distinguished Flying Cross. Vijf personen ontvingen, zoals reeds eerder vermeld, vanwege hun moedige gedrag een Medal of Honor: Colonel John Kane, Colonel Leon Johnson, Colonel Addison Baker (postuum), Major John Jerstad (postuum) en Lieutenant Lloyd Hughes (postuum). Dit is het hoogste aantal Medal of Honors dat ooit voor een enkele luchtoperatie werd uitgereikt.