8.8 cm Flak 18/36/37

Het Duitse 8.8 cm kaliber is in de Tweede Wereldoorlog een ware legende geworden. Wanneer geallieerde troepen een harde knal hoorden, was het al snel een 88. De 8.8 cm Flak was een kwalitatief zeer goed wapen, maar was als anti-luchtdoelkanon niet veel beter dan bijvoorbeeld de Britse 3.7 inch Mk 3 of de Amerikaanse 90mm M1. Dat de Duitse 88 toch zo beroemd is geworden, kwam doordat het kanon al vroeg in de oorlog ingezet kon worden en de geallieerden niets vergelijkbaars bezaten én omdat de 8.8 cm naast zijn anti-luchtdoelcapaciteiten ook zeer geschikt was als anti-tankkanon. Het werd daarnaast zelfs gebruikt als artillerie.

Het 8.8 cm kaliber werd voor het eerst in 1870 genoemd door een Krupp-ontwerper als een anti-ballonkanon. In 1916 - 1917, toen er een anti-luchtdoellegeronderdeel werd opgericht in Duitsland, verzocht men om gespecialiseerde kanonnen voor deze rol. Midden 1918 had het Duitse leger kanonnen van 8.8 cm en werd er getest met een gecentraliseerde vuurleiding voor een hele anti-luchtdoelbatterij. Na 1918 kreeg een anti-luchtdoelkanon dat in staat was om hoogvliegende bommenwerpers te bestrijden prioriteit binnen het leger.

In 1925 begon de ontwikkeling van een zwaar anti-luchtdoelkanon dat zou leiden tot de beroemde 88'er. De ontwikkeling begon door zowel Krupp als Rheinmetall met een kaliber van 7.5 cm; prototypen werden getest in 1929 - 1930. Het kanon was commercieel indrukwekkend, maar voldeed niet aan de hoge specificaties van de Reichswehr. Vanwege de beperkingen van het verdrag van Versailles werd het ontwerpwerk door het team van Krupp voortgezet bij Bofors in Zweden. Men kwam hier aan het kaliber 8.8 cm, omdat 7.5 cm (standaard artilleriekaliber) te licht werd geacht voor het vernietigen van bommenwerpers op grote hoogten, zoals bij de prototypen bleek en 10.5 cm (ook standaard artilleriekaliber) te zwaar was voor mobiel gebruik in het veld. Het tussenliggende kaliber was de 8.8 cm en zo werd de legende geboren.

In 1931 werden de ontwerpen van Krupp naar Duitsland terug meegenomen, waar een protoype van de 8.8 cm Flak werd gebouwd en gedemonstreerd aan het leger. Het kanon werd snel goedgekeurd vanwege zijn indrukwekkende prestaties en in productie genomen. Het kanon kwam in dienst als de 8.8 cm Flak 18.

Dit anti-luchtdoelkanon had een loop uit één stuk en bezat een zeer ingenieus semi-automatisch sluitstuk. De complexiteit van het kanon zorgde er echter wel voor dat er hoge eisen aan de productie werden gesteld. Het onderstel bestond bij de Flak 18 uit een kruisvormig onderstel, waarbij de voet naar voren en naar achteren onder twee wielstellen gehangen kon worden voor transport. De zijpoten werden bij transport opgeklapt.

Twee wielstellen werden over de voor- en achterpoot gereden en dan werd het geschut middels katrollen onder de wielstellen gehangen en vastgezet. De loop werd aan één van de wielstellen vastgezet. Bij gebruik als anti-tank-, veld- of artilleriegeschut kon het kanon ook vuren, terwijl deze nog aan de wielstellen vastzat. Alleen de beide zijpoten werden dan vaak uitgeklapt voor extra stabiliteit. De draaicirkel was echter zeer beperkt bij het vuren op deze manier.

Deze wielstellen voor transport waren vooraan en achteraan niet hetzelfde. Het achterste wielstel had dubbele wielen en het kanon werd altijd met de loop naar voren vervoerd. In de praktijk en vanuit productieoogpunt bleek dit lastig. Er werd een verbeterde manier van transport ontwikkeld voor het kanon. Dit werd Sonderanhänger 202.

Deze nieuwe wielstellen waren zowel voor het voor- als het achterstel geheel gelijk en konden verwisseld worden. Hiervoor waren ze beiden voorzien van dubbele wielstellen en de mogelijkheid om de loop vast te zetten. Men kon het kanon nu ook zowel met de loop naar voren als met de loop naar achteren vervoeren. Er hoefde nu nog maar een type wielstel gemaakt te worden voor vervoer van de 8.8 cm. Gedurende de oorlog werden de beide typen wielstellen door elkaar gebruikt en ook bij de verschillende typen van de 8.8 cm Flak.

Bij het ontwerp van de 8.8 cm Flak 18 ging men voor de levensduur van een loop uit van 900 schoten. Hierna moest de loop vervangen worden. De lopen waren heel duur om te produceren vanwege de benodigde precisie en een belasting voor de bevoorrading vanwege het vervoeren van nieuwe lopen. De ontwerpers van Krupp kwamen daarom op de proppen met een loop die bestond uit drie delen (later teruggebracht tot twee delen). Het stuk loop bij de kamer (achterste deel van de loop) was het deel waar de slijtage het hevigst was. Men kon zo alleen dat deel vervangen. Toen deze lopen in productie waren, wist men door nieuwe technologische mogelijkheden een loop uit één stuk te ontwikkelen die tegen meer dan 10.000 schoten bestand was. Dit vergde echter zo'n grote omslag in de onder druk staande productie dat men in slechts in een beperkt aantal productiecentra in '44 - '45 overstapte naar deze lopen. De meeste productiecentra bleven echter de oude lopen doorproduceren tot het einde van de oorlog.

De loop uit drie delen was onderdeel van het ontwerp van de Flak 8.8 cm 36, maar kon ook in de andere versies werden toegepast en vice versa. Zo kwamen er dus allerlei combinaties van onderstellen, lopen en versies van het geschut zelf voor die door elkaar werden gebruikt.

Andere wijzigingen van de 8.8 cm Flak 18 ten opzichte van de Flak 36 was een andere methode van richten, waarbij ook diverse oudere 18 modellen werden omgebouwd met de nieuwe richtmethode. De verschillen tussen de Flak 18 en 36 en de hierna beschreven 37 waren bijzonder klein. Reserveonderdelen werden dan ook door elkaar gebruikt in het veld.

De 8.8 cm Flak was ontworpen en bedoeld als een mobiel stuk geschut. Om de oorlogsindustrie wat te verlichten werd er de Flak 37 ontwikkeld, welke eigenlijk een Flak 36 was waar alle richtmiddelen behalve die voor een centrale vuurleiding waren weggelaten. Ook werd deze zonder de Sonderanhänger 201 of 202 geleverd. Indien vuren vanaf een centrale vuurleiding niet mogelijk was, had men bij de Flak 37 nog een richtmiddel op de bovenkant van het stuk geschut.

Naarmate de oorlog vorderde, werd het tekort aan staal steeds groter. Hierdoor ging men de Flak 37 leveren zonder het kruisvormige onderstel. Dit werd aangeduid als de 8.8 cm Flak 37/2, voor gebruik in fortificaties, waar het stuk zonder onderstel op betonnen sokkels geplaatst werd.

De Flak 18, 36 en 37 werden als anti-luchtdoelgeschut vaak centraal aangestuurd voor een hele batterij. Er was een vuurleiding met optische apparatuur zoals afstandmeters, welke de data via kabels aan de geschutsstukken doorseinden. Op de stukken werd dan gericht middels drie onafhankelijk van elkaar draaiende schijven met daarop drie wijzers, welke gelijkgezet dienden te worden met oplichtende lampen die van de centrale vuurleiding kwamen. Zo kon men met een hele batterij hetzelfde doel bestoken met een grotere precisie en zo een grotere trefkans.

Technische gegevens:

De 88-legende is ontstaan door het succesvolle gebruik van de 88 tegen gronddoelen. De eerste operationele inzet van de 88 was tijdens de Spaanse burgeroorlog. Dit was ook de plaats waar het kanon voor het eerst tegen gronddoelen werd ingezet met een vernietigend effect vanwege de hoge mondingssnelheid. Speciale anti-tankgranaten voor de 8.8 cm Flak bestonden toen nog niet, maar men ontdekte in de Franse campagne in 1940 dat gewone hoogexplosieve granaten de gepantserde tanks over grote afstanden konden uitschakelen. Hierop begon de ontwikkeling en productie van antitankgranaten en er kwamen extra richtmiddelen tegen tanks. Bij het uitbreken van de oorlog werden diverse stukken uitgerust met een schild om de bemanning te beschermen.

Ook tijdens operatie Fall Gelb kwam de inzet van dit anti-luchtdoelkanon tegen voertuigen, tanks en fortificaties als een nare verrassing voor de geallieerden. De 88 kon tanks uitschakelen over afstanden die groter waren dan het effectieve bereik van de tanks zelf.

De eerste inzet op grote schaal tegen voertuigen en tanks gebeurde pas in Libië. Ook op de Russische vlakten en in Normandië was het kanon bijzonder succesvol. Door de zeer succesvolle rol als anti-tank- en veldgeschut is de legende van de 88 ontstaan en werd het geschut zo de vrees van elke geallieerde soldaat.

De inzet als anti-tankgeschut bij landmachteenheden zorgde er echter voor dat bemanningen van een stuk de richtapparatuur voor ant-iluchtdoeltaken verwijderden om gewicht te besparen en dat vaak nooit meer terugplaatsten, waardoor het voor anti-luchtdoeltaken nagenoeg waardeloos werd.

Ook al was de 88 succesvol, ze was niet bijzonder geschikt voor de anti-tankrol. Het kanon was bijzonder zwaar, daardoor moeilijk verplaatsbaar en het had een hoog profiel waardoor het snel gezien werd. Om deze tekortkomingen op te lossen werd er gespecialiseerd anti-tankgeschut ontwikkeld op basis van de 8.8 cm Flak. Dit ging in productie als de 8.8 cm Pak 43 en 8.8 cm Pak 43/41. Verder werd vanwege het grote succes het 8.8 cm kanon gebruikt voor de ontwikkeling van het geschut voor o.a. de PzKpfw VI Tiger, PzKpfw VIb Königstiger en Jagdpanther.

De 8.8 cm Flak was het belangrijkste Duitse wapen tegen vliegtuigen op middelgrote en grote hoogte. Het stuk geschut werd gebruikt door alle onderdelen van de Duitse Wehrmacht. Al in het begin van de oorlog realiseerde de Luftwaffe dat er in de loop van de oorlog vraag zou komen naar een verbeterde versie van de 8.8 cm Flak. Deze verbeterde versie zou een hoger plafond moeten krijgen door een hogere mondingsnelheid.

Rheinmetall-Borsig begon met de ontwikkeling en had in 1941 een prototype klaar dat voldeed aan de specificaties, al begon levering van het stuk pas in maart 1943. De 8.8 cm Flak 41 was duidelijk anders dan zijn voorgangers door een veel lagere bouw en verbeterde ballistiek en terugslag. Ook had dit stuk een complexe L/74 loop bestaande uit drie delen, die problemen gaf bij het ‘uitspugen’ van de cartridges. Uiteindelijk werd door de problemen de loop uit twee delen gemaakt en werden er andere cartridges gebruikt. De Flak 41 bleek uiteindelijk zeer succesvol en een verbetering ten opzichte van haar voorgangers, dankzij een hoger effectief bereik (10.000 m) en een lager profiel van het stuk. Nadeel was dat het stuk beduidend zwaarder was dan haar voorgangers en beperkingen had m.b.t. de munitie.

Technische gegevens:

In januari 1945 stelde SHEAF het document Air Defense Review No.6 op. Hierin werd ingegaan op het effect van het anti-luchtdoelgeschut op de US 8th Air Force. In dit rapport stond bijvoorbeeld dat in de laatste drie maanden voor augustus 1944 maar liefst 66 procent van de neergehaalde toestellen en 98 procent van de beschadigde toestellen voor rekening van het anti-luchtdoelgeschut was. Hieruit kan het ‘succes’ van het Duitse anti-luchtdoelgeschut goed worden opgemaakt. In hoeverre de 8.8 cm hierin een aandeel had, kan men moeilijk inschatten.

De meeste anti-luchtdoelbatterijen stonden rond steden en grote fabriekcomplexen, voornamelijk Berlijn en het Ruhrgebied geplaatst. In 1943 werd de vorming van zogenaamde Grossbaterien goedgekeurd. Een dergelijke eenheid had tot maximaal 18 stukken in haar batterij. Deze batterijen werden aangestuurd door informatie afkomstig van radar.