Een sleutelscčne in de speelfilm “Schindler’s List” (1993) van Steven Spielberg is de scčne waarin Oskar Schindler samen met zijn Joodse bedrijfsleider, Itzhak Stern, de zogenaamde Schindlerlijst samenstelt. De Duitse industrieel dicteert de namen van zijn Joodse werknemers die hij mee wilde nemen naar een nieuw werkkamp in Brünnlitz om zo te voorkomen dat ze werden omgebracht in een vernietigingskamp. Daarna brengt Schindler de lijst onder ogen van Amon Göth, de wrede kampcommandant van concentratiekamp Plaszów. Göth wijst Schindler erop dat hij één van de Joden op de lijst, zijn huishoudster Helen Hirsch, niet laat gaan. Schindler daagt de kampcommandant uit en na het winnen van een kaartspel mag Schindler de Joodse vrouw toch op zijn lijst laten staan.

In zijn biografie over Oskar Schindler bewijst David M. Crowe dat de hierboven beschreven scčnes in werkelijkheid nooit plaats hebben gevonden. Schindler was helemaal niet betrokken bij de feitelijke totstandkoming van de oorspronkelijke lijst. Hetzelfde geldt voor Itzhak Stern die bovendien geeneens de bedrijfsleider van Schindlers fabriek in Krakau was. Crowe toont aan dat Marcel Goldberg, een corrupte Joodse SS-assistent in concentratiekamp Plaszów, de belangrijkste samensteller van de oorspronkelijke lijst was. Ook het kaartspel tussen Göth en Schindler heeft in werkelijkheid nooit plaatsgevonden. De kampcommandant zat volgens Crowe op het moment dat de oorspronkelijke lijst werd opgesteld namelijk gevangen omdat hij werd verdacht van corruptie. Met dit alles lijkt de belangrijkste basis van Spielbergs film als een kaartenhuis in elkaar te vallen.

Is het verhaal van Schindler dan slechts een mythe? Dat zeker niet, want dankzij zijn inspanningen en die van zijn vrouw hebben 1.100 Joden de oorlog overleefd. Schindler zorgde goed voor zijn Joodse werknemers en wanneer hij zich niet tot het uiterste had ingezet om zijn Joodse arbeiders over te brengen naar Brünnlitz hadden zij de oorlog niet overleefd. Een hoogtepunt van zijn menselijkheid is de redding van enkele tientallen Joden die vanuit Golleschau, een nevenkamp van Auschwitz, onder erbarmelijke omstandigheden waren gedeporteerd naar Brünnlitz. De Joden die de afschuwelijke reis hadden overleefd werden opgenomen in het werkkamp bij Schindlers fabriek en samen met zijn vrouw en de kampartsen deed hij er alles aan om hen er weer bovenop te laten komen. De erkenning van Schindler als “Rechtvaardige onder de Volkeren” door Yad Vashem is dus zeker niet gebaseerd op halve waarheden of leugens.

Het onderzoek van Crowe doet niks af aan de heldenstatus van Schindler, maar toont aan dat zowel de film van Spielberg als het boek uit 1982 van Thomas Keneally waarop deze film gebaseerd is, sterk geromantiseerd zijn. Op overtuigende wijze weet hij vele mythes te doorgronden en beschrijft hij aan de hand van waarschijnlijk alle beschikbare bronnen, waaronder in 2001 nieuw aangetroffen documenten, het ware verhaal achter de ‘Schinderlijst’. Ook andere minder bekende of controversiële aspecten uit het leven van Schindler komen aan bod. Zo beschrijft Crowe bijvoorbeeld Schindlers werkzaamheden voor de Abwehr, de Duitse militaire inlichtingendienst, maar lezen we ook over zijn grote financiële problemen na de oorlog, zijn vele buitenechtelijke verhoudingen en de breuk met zijn vrouw Emilie. Veel aandacht wordt door Crowe ook gegeven aan de beschuldigingen van diefstal en mishandeling aan het adres van Schindler. Zijn onderneming in Krakau was namelijk geconfisqueerd Joods bezit en Schindler werd ervan beschuldigd dat hij de voormalige Joodse eigenaars zou hebben bedreigd of zelfs hebben laten mishandelen. Mede doordat Crowe de negatieve eigenschappen en mogelijke misdaden van Schindler beschrijft, maakt zijn biografie geloofwaardig. Ook helden zijn tenslotte maar mensen.

Deze biografie is een betrouwbaar en uitgebreid werk over de intrigerende persoon die Oskar Schindler is. Het boek is vooral interessant voor de serieus geďnteresseerden, want voor de lezer met slechts oppervlakkige belangstelling is het boek te gedetailleerd. De schrijver laat ons stapje voor stapje zien hoe hij tot bepaalde inzichten is gekomen en geeft ons daarmee een kijkje in de keuken van de historicus. Ook dit geeft extra overtuigingskracht aan het boek en stimuleert lezers om zelf ook kritischer te kijken naar bronnen. In sommige hoofdstukken zal die gedetailleerdheid echter ook de serieus geďnteresseerden minder aanspreken. In de eerste twee hoofdstukken wordt bijvoorbeeld uitgebreid ingegaan op Schindlers activiteiten als agent voor de Abwehr. Door de vele namen van personen en locaties die genoemd worden, is dit zeker niet het meest aantrekkelijke onderdeel van het boek. Daarbij speelt uiteraard ook mee dat het merendeel van de lezers waarschijnlijk vooral geďnteresseerd zijn in de geschiedenis van Schindler als Jodenredder en niet als spion.

Wanneer je belangstelling hebt in Oskar Schindlers levensverhaal en zijn reddingsactie kun je niet om dit boek heen. Ook voor de liefhebbers van de film “Schindler’s List” kan dit boek een aanrader zijn. Ondanks dat Crowe aantoont hoe sterk bepaalde scčnes in deze film geromantiseerd zijn, doet hij aan de kwaliteit van deze film niks af. Spielberg heeft een indrukwekkend schouwspel neergezet dat wereldwijd voor een enorme belangstelling heeft gezorgd voor de Holocaust. Het boek van Crowe zal waarschijnlijk niet op zoveel belangstelling kunnen rekenen, maar dat ligt zeker niet aan zijn inspanningen, want met dit boek heeft hij een uitstekende prestatie neergezet. We zien Schindler hoe hij waarschijnlijk werkelijk was en eigenlijk verschilt hij nauwelijks van de filmheld van Spielberg. Oskar Schindler was een “uitzonderlijk man in een uitzonderlijke tijd”, zoals één van de Schindler-Joden na de oorlog verklaarde.