Op het dagboek van Anne Frank na, is het verhaal over Schindlers lijst wereldwijd misschien wel het bekendste verhaal over de Jodenvervolging gedurende de Tweede Wereldoorlog. Miljoenen mensen keken “Schindler’s List”, de film van Steven Spielberg met in de hoofdrollen Liam Neeson, Ralph Fiennes en Ben Kingsley. Deze film uit 1993 heeft op veel kijkers een enorme indruk gemaakt. Spielberg zelf noemt deze film de belangrijkste uit zijn carrière. Het boek waarop deze film gebaseerd werd, verscheen al in 1982. Het is geschreven door de Australische auteur Thomas Keneally. De Nederlandstalige titel van dit boek is “Schindlers Lijst”.

Het boek vertelt het indrukwekkende verhaal van Oskar Schindler. Schindler is een invloedrijke Duitse industrieel die in het door Duitsland bezette Polen een fabriek runt waarin goedkope Joodse arbeidskrachten dwangarbeid verrichten. In tegenstelling tot vele andere industriëlen behandelt Schindler zijn Joodse medewerkers met respect en zorgt hij goed voor hen. Hij laat in zijn fabriek geen SS-bewakers toe en regelt voor zijn werknemers meer voedsel dan officieel toegestaan is. Uiteindelijk beschermt hij zijn werknemers tegen deportatie naar het vernietigingskamp Auschwitz. De Joodse werknemers die op Schindlers lijst geschreven staan, moeten blijven werken in een zogenaamd voor de oorlogsindustrie belangrijke nieuwe fabriek van Schindler. Dit betekent hun redding.

De eerste fabriek van Schindler ligt vlakbij het werkkamp Plaszow dat onder leiding staat van SS-Hauptsturmführer Amon Göth. De kampcommandant en de fabriekseigenaar onderhouden een zakelijke relatie omdat kamp Plaszow verantwoordelijk is voor de levering van Joodse werknemers. Hun relatie is echter niet alleen zakelijk, want naar de buitenwereld toe lijken Schindler en Göth goede vrienden. Schindler is vaak te vinden op feestjes en etentjes in het huis van de kampcommandant. Schindlers vriendschap met Göth heeft echter een achterliggende reden. Hij heeft de SS’er namelijk nodig om in goede aard te blijven met andere nazi’s. Goede relaties met lokale nazi-leiders zijn voor hem van groot belang bij het in leven houden van zijn Joden.

De grote verschillen, maar ook de overeenkomsten tussen Göth en Schindler spelen een belangrijke rol in het verhaal. In tegenstelling tot Schindler behandelt Göth zijn Joode gevangenen op een onmenselijke wijze. Hij is een onberekenbare sadist. Zijn gevangenen weten nooit wanneer hij besluit om één van hen af te ranselen of te doden. Göth is het prototype van een kampcommandant van de SS. Hij vertegenwoordigt in het boek de verschrikkingen van het nazibeleid ten aanzien van Joden. Schindler daarentegen speelt de rol van de goede Duitser, maar zijn leven en persoonlijkheid tonen overeenkomsten met de SS’er. Schindler en Göth leven eerst namelijk allebei op een voor die tijd afwijkende, buitensporige wijze. Ze verkeren aanvankelijk allebei in relatieve luxe en rijkdom en hebben op dat moment nog weinig zorgen. Hun omgang met vrouwen, alcoholgebruik en veelvuldige aanwezigheid op feestjes botst met de algemene christelijke normen en waarden van die tijd. Hun rol tijdens de Holocaust veranderde beide levens drastisch.

De relatie tussen Göth en Schindler maakt ook duidelijk hoe corrupt het systeem toentertijd was. De zwarte handel tierde welig. Beide hoofdpersonen hebben op hun eigen wijze baat bij de zwarte handel. Göth neemt maar al te graag allerlei luxe geschenken aan, terwijl Schindler degene was die hem en andere nazileiders paait met goederen van de zwarte markt. Mede daardoor heeft Schindler zijn Joodse werknemers in leven kunnen houden. Gedurende het gehele verhaal krijg je ook een duidelijk beeld van de bureaucratische manier waarop de Jodenvervolging georganiseerd werd. De stapsgewijze ontstaansgeschiedenis van de Holocaust komt voorbij. In het begin van het verhaal lezen we hoe de rechten van Joden ontnomen zijn. Aan het eind is de deportatie van de Joden naar de vernietigingskampen inmiddels aan de gang.

Het verhaal van Oskar Schindler bewijst dat er tijdens de Tweede Wereldoorlog ook goede Duitsers waren die niet deden wat van hen verwacht werd en die niet hun ogen sloten voor de enorme ellende van de Joden. Wel dient opgemerkt te worden dat het verhaal sterk geromantiseerd is. Bepaalde zaken zijn verdraaid, sterk uitvergroot of gewoonweg verzonnen. Dit blijkt uit de in 2006 verschenen biografie van Oskar Schindler, geschreven door David M. Crowe. Daarin lezen we onder meer dat Schindler zelf niet betrokken was bij de totstandkoming van de zogenaamde ‘Schindler-lijst’, althans niet op de manier zoals in het boek wordt beschreven. Deze en andere onjuistheden doen niks af aan de beleving van het boek, maar de lezer moet goed begrijpen dat hij een verhaal leest dat gebaseerd is op waargebeurde feiten. “Schindlers Lijst” is dus geen volledig waar gebeurd verhaal.