Stanislaw Sosabowski

Stanislaw Franciszek Sosabowski zou uitgroeien tot één van de meest bekende Poolse militairen uit de geschiedenis. Gevierd en verguisd. Gevierd om zijn vlucht uit Polen, zijn onberispelijke carrière, maar verguisd om het feit dat hij zijn mening gaf. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werd hij geslachtofferd voor het "mislukken" van Market Garden. De werkelijke erkenning zou pas vele jaren later komen.

Sosabowski bij de uitreiking van een onderscheiding Bron: Public Domain (onbekend)

Stanislaw Franciscek Sosabowski werd op 8 mei 1892 geboren in Stanislawow, een stadje gelegen in Galicië. Galicië maakte in die tijd deel uit van het Oostenrijks-Hongaarse Polen en ligt tegenwoordig in de Oekraïne. Stanislaw groeide op in een gezin met vier kinderen (naast Stanislaw, zijn broer Andrzej en zusjes Janina en Kazimiera). Al op jonge leeftijd overleed zijn vader (1904). Het loon van zijn moeder was onvoldoende om het gezin Sosabowski te onderhouden en Stanislaw verdiende geld bij door bijlessen in Frans en wiskunde aan andere kinderen te geven. Dit lag hem zo goed dat zijn leraren hem bij ouders van "mindere" leerlingen aanbevalen. Ondanks deze zware jeugd wist hij toch een opleiding te volgen. In 1910 studeerde hij cum laude af aan het gymnasium en wist hij uiteindelijk een baan als bankmedewerker te bemachtigen. Gedurende zijn jeugd leerde hij zichzelf bergbeklimmen, skiën en overleven in de natuur. Ervaringen die hem op latere leeftijd nog goed van pas zouden komen.

Gedurende deze periode raakte Stanislaw ook betrokken bij organisaties die later een basis zouden vormen voor de Poolse onafhankelijkheid. Zo was hij lid van het Legioen Scherpschutters en het Genootschap van Poolse Jongeren. In 1910 werd hij commandant van de vanuit de scouting opgezette groepering die de basis ging vormen van het latere Armia Polska. Meer en meer begaf hij zich binnen kringen die wedijverden voor de Poolse onafhankelijkheid. Hij vertrok naar Krakau om te studeren aan de Hogere Handelsschool. Hier was hij betrokken bij diverse activiteiten voor de onafhankelijkheid van Polen. In oktober 1911 was hij medeorganisator van een trainingskamp van de padvinderij, dat eigenlijk een militair trainingskamp was. Toen hij in 1912 terugkeerde in Stanislawow, werd hij de commandant van het XXIV Scherpschutterlegioen van de scouts. De sabel die hij ter herinnering aan deze activiteit kreeg, zou hij tot het einde van zijn militaire loopbaan bij zich dragen. Door een conflict met de leiding van de scout organisatie, trad Stanislaw Sosabowski in 1913 terug uit zijn functies. Toen velen zijn voorbeeld wilden volgen, verzocht hij hen te blijven om zo te voorkomen dat de organisatie zelf uiteen zou vallen. Een voorbeeld van de onzelfzuchtige houding die Sosabowski in zijn latere loopbaan zo zou typeren.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd hij gemobiliseerd als korporaal bij het 58e Keizerlijke en Koninklijke Infanterie Regiment binnen het Keizerlijke Oostenrijks-Hongaarse Leger. Hij wist zich als militair al snel te onderscheiden en op te klimmen tot sergeant. In 1914 werd hij naar het front met de Russen gestuurd en kreeg hij zijn vuurdoop bij Przemysl. Hij raakte op 15 juni 1915 gewond door granaatscherven en kwam terecht in het hospitaal van Lublin.

In 1917 promoveerde hij tot 2e luitenant en trouwde hij met Maria Tokarska. In hetzelfde jaar werd in Brno zijn eerste zoon, Stanislaw Janusz geboren. Vanwege zijn verwondingen werd Stanislaw ongeschikt voor frontdienst en diende hij op het Oostenrijkse Hoofdkwartier als Stafofficier. In 1918 verzocht hij zelf om te worden overgeplaatst naar Lublin. Als luitenant kwam hij in contact met andere Poolse officieren in Oostenrijkse dienst. Ook kwam hij in contact met leden van de zogenaamde Poolse Militaire Organisatie onder leiding van majoor Seweryn Burhardt-Bukacki. Op 1 november 1918 trad hij dan ook toe tot het Poolse leger. Op 15 november werd hij gepromoveerd tot kapitein. Hij organiseerde mede de terugkeer en ontwapening van de vele Oekraïense soldaten uit het voormalige Oostenrijkse leger.

In 1919 werd hij ingedeeld bij het Ministerie voor Militaire Zaken in Warschau. Met zijn gezin vestigde hij zich in de militaire buitenwijk van Warschau, de Zoliborz. Vanuit zijn functie vertrok hij voor korte tijd naar België, waar hij in Spa belast was met de opbouw van Polen en de hulp hierbij van de geallieerden Op 9 november 1920 werd hij bevorderd tot majoor. Ook tijdens de Pools-Russische oorlog van 1919 tot 1920 wilde hij naar het front. De Poolse Minister van Defensie besloot echter dat een officier met de capaciteiten van Sosabowski van veel groter nut was bij de Generale Staf. Dit werd door de Minister van Defensie, Kazimierz Sosnowski, bevestigd in een brief op 28 april 1921.

Stanislaw Sosabowski diende vanaf 28 oktober 1922 bij de opleiding van de Generale Staf van het Poolse leger, de "Wyszsza Skola Wojskowa" in Warschau, een opleiding die vele hoge Poolse militairen zou voortbrengen. In datzelfde jaar werd zijn tweede zoon, Jacek, geboren. Na het afsluiten van zijn opleiding in 1927, werd hij als stafofficier geplaatst bij de Generale Staf met als taak de opbouw van het Poolse leger en officierskorps. In maart 1928 promoveerde hij tot luitenant-kolonel en kreeg hij het bevel over het 75ste Infanterie Regiment in Chorzow en later in Rybnik. In hetzelfde jaar werd hij benoemd tot plaatsvervangend bevelhebber van het 3e Bergjager Regiment, een Poolse elite-eenheid van Podhale in Bielsko-Biala. Al in 1930 diende hij als leraar en later als hoofd van het College van de Generale Staf.

Na zes jaar wilde hij echter weer een operationele functie en werd Sosabowski bevelhebber van het 9e Infanterie Regiment binnen de 3e Infanterie Divisie in Zamosc. In 1938 sloeg het noodlot toe in het gezin Sosabowski. Zijn oudste zoon Stanislaw Janusz raakte ernstig gewond en in de herfst van datzelfde jaar kwam zijn jongste zoon Jacek om het leven kwam bij een ongeval. Sosabowski kreeg een zenuwinzinking en werd teruggehaald naar Warschau.

In januari 1939 werd Sosabowski bevorderd tot kolonel en kreeg hij het bevel over het 21ste Infanterie Regiment, genaamd "Dzieci Warszawy" (De Kinderen van Warschau), één van de meest elitaire eenheden van het Poolse Leger. In mei van dat jaar leidde Sosabowski de jaarlijkse militaire parade in Warschau. In de loop der tijd was Sosabowski bekend geworden als een streng maar rechtvaardig officier. Hij verwachtte toewijding en discipline van zijn ondergeschikten, maar verwachtte precies dezelfde houding van hun officieren en superieuren.

Tijdens de Duitse aanval in september 1939, maakte het regiment van Sosabowski deel uit van het Modlin-leger. Uiteindelijk raakte hij met zijn eenheden verzeild achter de vijandelijke linies. Door uitzonderlijk leiderschap wist hij zijn gehele regiment uit de vijandelijke omsingeling te leiden, waarmee hij de Virtuti Militari onderscheiding verdiende.

Na de capitulatie kwam Sosabowski terecht in het krijgsgevangenenkamp te Zyrardow. De bewaking was daar zo slecht dat hij samen met zijn zoon Stanislaw eenvoudig wist te ontsnappen. Aanvankelijk sloten vader en zoon zich aan bij het interne verzet van Polen. In november 1939 nam Sosabowski contact op met de Dienst voor de Poolse Strijd (Sluzba Zwyciestwu Polski). Sosabowski werd naar Lwow gestuurd om daar het verzet te organiseren wat onmogelijk bleek. Via Lwow wist hij uiteindelijk de bergen van Tsjechoslowakije te bereiken en via Boedapest uiteindelijk een vliegtuig naar Venetië en tenslotte Parijs. Hiermee was hij de eerste hogere officier die uit Polen had weten te ontsnappen. Op 22 december 1939 meldde hij zich in Parijs bij het kantoor van Generaal Wladyslaw Sikorski.

In januari 1940 kreeg hij al zijn eerste bevel als plaatsvervangend bevelhebber van de nieuwe Poolse 4e Infanterie Divisie in Coetquidan, Bretagne. Korte tijd later werd hij plaatsvervangend bevelhebber van de 4e Infanterie Divisie te Les Sables d'Olonne die onder leiding stond van generaal Rudolf Dreszer. Deze laatste was zo vaak afwezig dat Sosabowski in feite de leiding had over de divisie. In juni 1940 raakte hij weer in de strijd verwikkeld met Duitse troepen, dit keer niet in zijn eigen land, maar in Frankrijk. Na de strijd organiseerde Sosabowski de evacuatie van de Poolse militairen in Frankrijk. Op het laatste moment wist hij zelf te ontsnappen aan boord van het stoomschip Abderpool naar Groot-Brittannië, met 3200 man van zijn divisie.

Op 21 juni 1940 arriveerde hij in Groot-Brittannië en vormde hij uiteindelijk zelf de 2e Poolse Fusiliersbrigade. Van hogerhand werd deze eenheid opgeheven, zonder de mensen toe te wijzen aan een andere militaire eenheid. Sosabowski nam toen zelf het initiatief en vormde met hen de 4e Poolse Kaderbrigade Fusiliers. Doelstelling van deze brigade werd de werving en training van Poolse vrijwilligers uit de Verenigde Staten en Canada. In oktober 1940 werd deze brigade overgeplaatst van Ellioc naar het Schotse Fife. Hier kreeg het de taak om de baai Four of Fourth te verdedigen bij een Duitse inval vanuit Noorwegen.

In februari 1941 werd door de Poolse regering in ballingschap besloten om een Poolse parachutisteneenheid te formeren. Sosabowski vertrok naar deze eenheid met zijn beste en meest trouwe manschappen. De reden hiervoor was dat de Poolse regering in ballingschap dit als de beste manier zag om te helpen Polen te bevrijden. Immers een leger aanvoeren door de lucht zou het snelst gaan. De 1st (Polish) Independent Parachute Brigade was ontstaan.

In Upper Largo, op het terrein dat bekend stond als "The Monkey Grove" en een eigen gebouwde trainingstoren bij Lundin Links, werden het trainingsgebied van Sosabowski en zijn brigade. Tussen 1941 en 1944 werd dit vervolgd door een opleiding op het Britse parachutistentrainingscentrum in Manchester. De discipline en vechtlust van de Polen werd door hun doel, inzet op Pools grondgebied, alleen maar verder ontwikkeld. Vooral onder de bezielende leiding van Sosabowski groeide de eenheid uit tot een elite die zelfs bij de Britten het nodige respect afdwong. Al snel concludeerden de Britten dat het met name de wijze van leidinggeven door Sosabowski was die bepalend bleek voor de kwaliteiten van de Poolse Brigade. General Frederick Browning, de bevelhebber van de Britse parachutisten, vatte het plan op om de Polen rechtstreeks onder Brits bevel te plaatsen en aldus de kwaliteit van de Britse parachutisten op te vijzelen.

In september 1942 werd door de Britten een voorstel gedaan om een Brits-Poolse paradivisie te formeren onder het bevel van Sosabowski. Het aanvaarden van deze positie zou de persoonlijke positie van Sosabowski versterken, maar had een keerzijde die zou leiden tot een groot conflict en een verwijdering tussen de Britse en Poolse belangen veroorzaken. Hiervoor moeten we in herinnering brengen dat de Poolse Brigade was opgericht om deel te kunnen nemen aan de bevrijding van Polen. Het plaatsen van de brigade onder Brits bevel zou het doel veranderen en de zeggenschap over de brigade bij de Poolse regering in ballingschap weghalen. De zich superieur wanende Browning kon dan ook totaal niets begrijpen van de weigering van de vaderlandslievende Sosabowski om de hem aangeboden positie en het voorstel te aanvaarden. Toen op Sosabowski's advies de Chef Staf van de Poolse Strijdkrachten in Groot-Brittannië, generaal Kazimierz Sosnowski, in het najaar van 1943 definitief weigerde om de 1e Onafhankelijke Poolse Parachutisten Brigade onder Brits bevel te plaatsen, zocht Browning het hogerop en werd van overheidszijde de overeenkomst tussen generaal Sikorski en Sir Alan Brooke, om de Poolse Brigade in Polen in te zetten geannuleerd.

Vervolgens werd iedere medewerking aan de Poolse Brigade stopgezet of vertraagd. Vliegtuigen en voorraden om te oefenen werden niet meer geleverd en er werd gedreigd de brigade op te heffen en onder te brengen bij de Poolse Pantserdivisie. Sosnowski moest nu wel toegeven en op 6 juni 1944 kwam de 1e Onafhankelijke Poolse Parachutisten Brigade onder Brits bevel. Te laat om te worden ingezet op D-Day. Deze gebeurtenis zou de relatie tussen Sosabowski en Browning onder grote druk zetten. In juni 1944 volgde voor Sosabowski promotie tot generaal-majoor. Maar niet alles zou rozengeur en maneschijn blijven. Tijdens de Poolse opstand op 1 augustus 1944 in Warschau raakte de zoon van Sosabowski gewond, maar wist te ontsnappen.

In september 1944 was het eindelijk de beurt aan Sosabowski en zijn mannen om zich te bewijzen in de strijd. Zijn Poolse Brigade werd ingezet tijdens de Operatie Market Garden. De verhoudingen tussen Sosabowski en Browning waren tegen die tijd echter zodanig verslechterd, dat Sosabowski openlijk zijn twijfels over de door Browning te leiden onderdelen uitsprak. Uiteindelijk zou Sosabowski door het lot zijn gelijk krijgen over de operatie die werd afgesloten met het verlies van de 1st Airborne Division en de brug in Arnhem. Zijn gelijk werd echter door de Britten zo gedraaid dat Sosabowski in feite mede de schuld kreeg voor het mislukken van de operatie. Men zocht een zondebok buiten de eigen Britse gelederen. De heldenrol die de Polen gespeeld hadden tijdens de strijd werd hierdoor naar de achtergrond verwezen en werd pas jaren na de oorlog erkend. Voor Sosabowski betekende het geheel echter een einde aan zijn carrière. Een rapport van de hand van Browning liet geen spaan heel van de reputatie van Sosabowski en schilderde hem af als een onbekwame en opstandige bevelhebber.

Sosabowski (rechts), 24 september 1944 Bron: Public Domain (onbekend)

Op 9 december 1944 kreeg Sosabowski van de Poolse president in ballingschap, Wladyslaw Raczkiewicz, een brief waarin hij uit zijn functie werd ontheven. Hierin liet de president duidelijk doorschemeren dat alles onder druk van de Britten was geschied. Sosabowski liet het hier uiteraard niet bij zitten. Hij vond dat zijn eer was aangetast en verzocht om een onderzoek naar de Britse verwijten aan zijn adres. Hij kreeg zelfs van zijn eigen Poolse regering in ballingschap geen enkele steun hiervoor. In januari 1945 hadden die immers belangrijker zaken aan hun hoofd nu in Lublin een voorlopige Poolse regering door de Sovjets was geïnstalleerd. Uit protest tegen de behandeling van hun bevelhebber gingen de manschappen van de Poolse parachutistenbrigade op 25 december 1944 in hongerstaking, maar braken die op verzoek van Sosabowski zelf af. Op 27 december nam hij afscheid.

In 1947 werd Sosabowski erelid van de mede door hem opgerichte Poolse Luchtlandings Associatie (ZPS: Zwiazek Polskich Spadochroniarzy), een veteranenorganisatie voor voormalige brigadeleden. Sosabowski keerde niet terug naar Polen en slaagde er in 1948 in om zijn familie uit Polen naar Londen te laten komen. In de winter van 1947 en 1948 werd Sosabowski officieel met pensioen gestuurd. Terug naar Polen was nog immer geen optie. Hij trachtte een eigen bedrijf op te starten, renoveerde huizen en begon een stoffeerderij. Uiteindelijk ging hij op 57-jarige leeftijd weer werken. Als productiearbeider kreeg hij een baan bij de Electrical Assembly Plant CAV Electrics Acton. Voor het Poolse Parachutisten Genootschap schreef hij in zijn vrije tijd de geschiedenis van de Poolse para's in een boek dat in 1957 uitkwam. Later schreef hij zijn memoires en een autobiografie. Pas op 75-jarige leeftijd zou hij stoppen met werken.

Op 25 september 1967 overleed Sosabowski aan een hartkwaal in het Hillingdon Hospital te Middlesex. Op 14 oktober 1967 werd hij met militaire eer op de militaire Powazki begraafplaats in Warschau bijgezet. Zijn naam zou nog vele malen worden geëerd. Sinds Polen vrij is van Sovjetoverheersing, draagt de 6e Poolse Para Stormbataljon de naam Sosabowski. In 1988 werd Sosabowski postuum het Commandeurskruis toegekend in de Orde Polonia Restituta. In 2006 werd hij door Nederland geëerd door hem postuum de Bronzen Leeuw toe te kennen die op 31 mei van dat jaar werd uitgereikt aan zijn nabestaanden, tegelijk met de Militaire Willemsorde Vierde Klasse voor de Eerste Poolse Onafhankelijke Parachutisten Brigade.