SS-Ausbildungslager Avegoor

Gebouwen kunnen op vele manieren bijzonder zijn. Op de Veluwe, in het landelijke, bosrijke Ellecom, staat een bijzonder gebouw. Het is een SS Turnhal. Landgoed Avegoor, inclusief het oude landhuis en landgoed werd in 1928 overgenomen door de Bond van Personeel in Overheidsdienst. Door hen werd hier een vakantieoord voor ambtenaren gerealiseerd. De leden van de bond, de latere vakbond, konden goedkoop of gratis ontspannen na de noeste arbeid met hun gezin.
Vernoemd werd het complex naar de socialist Troelstra. Er waren overigens meer van zulke Troelstra vakantie oorden, zoals in Beekbergen, Castricum, en Egmond aan zee.

Wat tegenwoordig Fletcher Landgoed Avegoor is, een plek waar mensen zich weer ontspannen, was in de 2e Wereldoorlog een locatie waar het giftige Nationaal-socialistische gedachtegoed werd onderwezen. En na mei 1945 zaten er weer nationaalsocialisten, maar nu als gevangenen, hun straf afwachtend.

En over 'schuldige' voetstappen gesproken..Veel beruchte personen uit de kring van de Duitse bezetters zijn hier geweest, en hebben deze locatie en dit gebouw bezocht. Reichsführer SS Heinrich Himmler was er bij de opening in april 1943, samen met SS Obergruppenführer Rauter. Mussert was er, en vele andere figuren rond de NSB en SS.

Zoals veel landgoederen, werd ook het vakantieoord voor ambtenaren Avegoor, inclusief landhuis, tennisbaan en park, door de Duitse bezetter gevorderd. In mei 1941 werd gestart met een opleiding op het landgoed. Ze noemde het de SS-Schule Avegoor. De krant Storm SS, schrijft er op 7 november 1941 over. De hal wordt hier exercitie-zaal' en 'sportzaal' genoemd.

Wat is eigenlijk „Avegoor"? De naam is die van een die van een buiten. Prachtig ligt dit witte gebouw temidden van het hooge geboomte van het park, dat aan dit oorspronkelijke buitengoed toebehoorde. Door de Waffen-SS zijn groote veranderingen aangebracht, maar het oorspronkelijke karakter van het gebouw is bewaard gebleven. Een keuken is bijgebouwd, de lokalen zijn voor kazerne ingericht, groote waschlokalen en douchevertrekken zijn aangebracht, en met deze verbouwing wordt steeds verder doorgegaan. Een groote exercitie-zaal van 30 x 40 meter, tevens ingericht als overdekte sportzaal zal binnen enkele weken verrijzen en ook de cantine zal nog eenige veranderingen ondergaan. En reeds liggen nieuwe plannen gereed om dit oord tot een model school te maken, welke volledig aan de eischen voldoet, die men aan een dergelijk instituut stellen moet. Gebouw, terrein en staf zijn door de Waffen-SS ter beschikking gesteld van de Nederlandsche SS. Waarom? Dat is uit de boven aangehaalde woorden van den commandant duidelijk te lezen. Hiermede is de eerste en tot nu toe eenige school van de Waffen-SS buiten Duitschland in de Germaansche randstaten gesticht.

Op het landgoed werden vanaf september 1942 Joodse dwangarbeiders ingezet om een sportveld met tribunes te egaliseren en aan te leggen. De behandeling was niet zachtzinnig. Hard werk, mishandeling, weinig voedsel. Drie van hen overleden. De resterende 136 werden in november 1942 naar Westerbork gestuurd, en later door naar vernietigingskampen. Een klein deel, gemengd gehuwden is na een jaar vrijgelaten uit Westerbork. Zie: Joodse Oorlogsgraven Ellecom

Veel van de mannen die hier een opleiding kregen, vochten later aan het Oostfront bij de Waffen-SS. Maar het was zeker niet beperkt tot de SS. Allerlei andere Nationaalsocialistische organisaties organiseerde ook allerhande cursussen en opleidingen voor en door de NSB, Arbeidsdienst, W-A, enz. Ook bepaalde beroepsgroepen waren welkom, zoals burgemeesters en leraren.

In september 1944 werd het opleidingsinstituut verplaatst, en kwam in Avegoor een Verbandplatz. Na de Duitse capitulatie werd het complex in gebruiken genomen door o.a. het Nederlandse Rode Kruis, voor het verdelen van voedsel.

Daarna volgenden gevangenen. Collaborateurs, van alles wat men toen foute Nederlanders vond; NSB'ers,SS'ers, etc., werden op Avegoor ondergebracht. Begin juli 1945 zaten er 850 personen gevangen, waaronder 300 vrouwen. (*). Het waren er zoveel, dat de reguliere gevangenissen niet voldoende waren, en allerlei locaties in gebruik werden genomen als gevangenis. Oude forten van de Waterlinies bijvoorbeeld, scholen en kazernes. Avegoor was waarschijnlijk niet de slechtste locatie om te zitten. De gevangenen werden verdacht van samenwerking met de vijand, op allerlei terrein, en in allerlei vormen. Of die periode is eigenlijk niet veel geschreven. Daarom is het interessant te lezen hoe een journalist een bezoek destijds beleefde. En stel ook eens de kribben en strozakken in de sporthal voor..

Het Leven in een Politiek Gevangenenkamp. Amigoe di Curacao 10 september 1945, via Delpher.nl

[Eigen correspondentie].

In de vorige brief schreef ik reeds iets over de zuivering en beloofde, het leven in een kamp
voor politieke gevangenen te beschrijven. Er zijn verschillende van zulke kampen o.a. het beruchte, voormalige Duitse concentratiekamp te Vught, waarin duizenden goede vaderlanders gedurende de bezetting geleden hebben huisvest nu verraders van de Nederlandse zaak.

Over de leiding van sommige kampen zijn wel eens klachten geuit: in het ene zou de kampleiding te streng optreden, in het andere niet streng genoeg. Er kan waarheid zitten in deze klachten, zeker hebben hier en daar misstanden geheerst, deels zijn de grieven ongetwijfeld ook overdreven. Ik ben dezer dagen in de gelegenheid geweest eens het leven gade te slaan in het kamp Avegoor, een voormalig opleidings-kamp der „Nederlandse" S.S., gelegen te Ellekom tussen Dieren en De Steeg.

Het bestaat uit een streng van elkaar gescheiden mannen- en vrouwenkamp. Alle 550 mannen — behalve enkele zeer oude, die tezamen in een afzonderlijke kamer zijn ondergebracht — zijn gelegerd in één grote hal, waar zij op los stro in vakken op de grond slapen; alleen de oudsten en invaliden onder hen! hebben een krib. De pl.m. 300 vrouwen slapen allen in kribben. Ieder moet zelf voor dekens en kleren zorgen, 's Morgens om half zes is de reveille, om zes uur eerste appèl.
Van half acht 's morgens tot 18 uur in de namiddag wordt er gewerkt met een rust van één
uur voor het middagmaal. En als ik u nu vertel, dat iedere gevangene per dag gemiddeld voor
twintig cent opeet en dat niet meer wordt gegeten dan normaal op de distributiebons verstrekt
wordt met inhouding echter van de genotmiddelen, dan zult u begrijpen, dat van een weelderige of overdadige voeding geen sprake is. Alle gevangenen, die daartoe lichamelijk in staat zijn, moeten werken, hetzij bij boeren op het land of elders — natuurlijk onder strenge bewaking — waarbij de werkgevers het normale uurloon aan de kampleiding betalen, hetzij in het kamp grondwerk, houtzagen, schoenmaken, kleermaken, meubelmaken, keuken-werk, kamponderhoud enz.
Een kunstschilder onder de gevangenen en zijn helper beschilderen de grote kale wanden van
de mannen-hal met Nederlandse taferelen; hij ontwerpt thans een allegorie van Herrijzend Nederland. Interessant is, dat het kamp nu reeds zichzelf financieel bedruipt. Gedurende de dag zijn er drie appéls en twee werkappèls. Ik heb zulk een appèl meegemaakt: het gaat, zoals trouwens alles in het kamp, volgens streng militair systeem. Om 21 uur moet ieder onder de wol liggen en mag geen woord meer gesproken worden. Eenmaal per maand mag ieder gevangene onder toezicht een kwartier bezoek ontvangen; daarbij mag niets aan de gevangene worden afgegeven. Voorts mogen zij éénmaal per maand een brief schrijven en ontvangen; deze brieven worden gecensureerd. Tenslotte mogen zij hun verdediger ontvangen. Dit tezamen is het enige contact met de buitenwereld. Op misdragingen staan drie soorten van straffen: strafexercitie, inhouding van gunsten zoals brieven schrijven en bezoek ontvangen en in ernstige "gevallen opsluiting. Ik zag twee mannen lopen, die een zware ijzeren kogel, met een ketting om de enkel bevestigd, meesleepten; dit waren gevangenen. die een ontvluchtingspoging hadden gewaagd. Overigens behoren lijfstraffen niet tot het systeem; dit wil niet zeggen dat het niet voorkomt, dat een onwillig gevangene niet eens een draai om zijn oren of een opstopper met de kolf van een geweer krijgt, doch voor lijfstraffen zoals de nazi-beulen die kenden, zijn wij te fatsoenlijk. Eénmaal is het echter voorgekomen in het kamp Avegoor, dat een gevangene —ook na waarschuwingen — brutaal weigerde een bevel op te volgen: deze man werd door zijn bewaker aangeschoten en ligt nu in het hospitaal. Commandant Sprenger en zijn helpers houden de touwtjes in kamp Avegoor stevig in handen en er heerst dan ook een voorbeeldige orde, tucht, netheid en rustige werkzaamheid, zonder dat van onmenselijkheid sprake is. Trouwens onder deze lieden kunnen nog onschuldigen zitten: zij zijn als het ware in voorarrest. Inmiddels zijn de Tribunalen hun werkzaamheden begonnen en de eerste vonnissen geveld, die variëren tussen vijf en tien jaar internering. Zij betroffen nog niet de grote schuldigen, die niet in de kampen doch in gevangenissen zijn opgesloten of S.S.-lieden, welke in een speciaal kamp op de Veluwe zijn samengebracht. Uit het vorenstaande moge intussen blijken, dat een kamp voor politieke gevangenen niet bepaald een vacantie-oord of sanatorium is, zoals wel eens smalend beweerd is. F. J. de Fraiture.

De gevangen hadden van alles op hun kerfstok, van crimineel, meeloper, oorlogsmisdadiger, tot pragmatische mensen. Het varieerde van de vlag uithangen op Mussert's verjaardag, tot dorpen platbranden en mannen afvoeren. (Fritz Fullriede Putten) Na de rechtszaak deed de rechter uitspraak, waarna ze of werden vrijgelaten, met verlies van kiesrecht, of bestraft werden met celstraf.

In januari 1949 werd de sporthal weer vrijgegeven. Het gebouw werd daarna weer een vakantiekamp, tot er in de jaren 90 asielzoekers in kwamen. Het statige hoofdgebouw is sinds 2013 een hotel, met andere vleugels eromheen gebouwd.

Sinds 2022 is Boei eigenaar van het sporthal. Momenteel wordt er naar een andere bestemming gezocht. Boei is een non-profitorganisatie die zich bezig houdt met het restaureren, herbestemmen en ontwikkelen van industrieel, agrarisch en religieus erfgoed. Zo konden ze al meer dan 500 gebouwen en locaties een nieuw leven geven. Een nieuwe functie is vaak de redding van een pand. Hiermee wordt sloop voorkomen, en blijft geschiedenis behouden. Voor wie meer wil weten: Home - BOEi

Bijschriften foto's;

Foto 1: Ansichtkaart van het Troelstra oord Avegoor, Ellecom. Hoofdgebouw (vooraanzicht)
Foto2: Hetzelfde gebouw anno 2023
Foto 3-5: De sporthal van binnen en buiten.Het gebouw wacht op een nieuwe bestemming.

(*) Trouw 11 juli 1945.

Heeft u zelf meer informatie over deze locatie? Lever het aan!

Gebruikte bron(nen)

• Tekst: M.S. Laarman
• Foto's: M.S. Laarman
• Delpher
• Terugblik, tijdschrift van documentatiegroep 40-45, artikel Avegoor en het werkkamp Palestina, Rene Taselaar. 46e jaargang nr 9, Oktober 2008

< >