Filmmaker Claude Lanzmann ontving in de jaren tachtig wereldwijde faam met zijn fenomenale filmdocumentaire “Shoah”. Interviews met slachtoffers, toeschouwers en daders, afgewisseld met beelden van de locaties waar de gruweldaden plaatsvonden, confronteerden de kijker met de keiharde realiteit van de holocaust. De compilatie van alle interviews vormde een omvangrijke en realistische verslaglegging van de geschiedenis van de holocaust die compleet leek te zijn. In dezelfde trend als zijn befaamde meesterwerk bracht Lanzmann in 1997 “Un Vivant Qui Passé” en in 2001 “Sobibor 14 octobre 1943, 16 heures” uit. Beide documentaires bevatten een ooggetuigenverslag dat te uniek was om opgenomen te worden binnen de verzameling interviews in “Shoah”. Vandaar dat Lanzmann deze documentaires afzonderlijk van “Shoah” uitbracht.

In “Sobibor 14 octobre 1943, 16 heures” zien we een interview dat Lanzmann hield met Yehuda Lerner. Nadat Lerner al acht keer was ontsnapt uit verschillende Duitse concentratiekampen belandde hij in 1943 uiteindelijk in het vernietigingskamp Sobibor. Zijn wil om te overleven die hij na acht ontsnappingen nog steeds niet verloren was, resulteerde in zijn betrokkenheid bij een gewelddadige opstand georganiseerd door gevangenen. Lerner doet uitgebreid verslag van deze opstand en verteld hoe hij eigenhandig voor het eerst in zijn leven een mens vermoordde. Nadat ook zijn medestanders meerdere Duitsers vermoord hadden kwam het tot een ontsnapping. Een ontsnapping die voor Lerner eindelijk positief uitpakte. Hij verteld zijn meeslepende verhaal alsof het allemaal gisteren gebeurd is, waardoor zijn verhaal erg indrukwekkend is. Na het zien van deze documentaire blijkt dat het zeker niet zo is dat alle joden zich zonder verzet overgaven aan de Duitsers. Er waren joden die ondanks hun angsten en verzwakte gestel van slachtoffers veranderden in strijders.

Terwijl in de documentaire over Sobibor een slachtoffer aan het woord is, speelt in “Un Vivant Qui Passé” een ooggetuige de hoofdrol. Het gaat niet om zomaar een ooggetuige maar om een historisch figuur, zoals ook Lanzmann zelf het verwoordt. De gesprekspartner van Lanzmann in deze documentaire is namelijk de Zwitser Maurice Rossel, die als vertegenwoordiger van het internationale Rode Kruis in de zomer van 1944 een inspectiebezoek bracht aan het concentratiekamp Theresienstadt. Tijdens zijn bezoek kreeg de jonge en betrekkelijk onervaren Rossel het idee dat het kamp voorbestemd was voor prominente joden die hier onder relatief goede omstandigheden verbleven. De gehele inspectie was echter een door de nazi’s vooropgezet toneelstuk waarin de gevangenen een trieste hoofdrol speelden. Na zijn bezoek bracht Rossel een verslag uit dat, zoals achteraf bleek, volkomen onjuist was. Lanzmann tracht, met behulp van door hem verzamelde gegevens, te achterhalen hoe het mogelijk is geweest dat deze Rode Kruis gezant tot zijn onjuiste conclusies gekomen is. Een zeer interessant, maar vooral verhelderende documentaire is het gevolg.

Terwijl beide documentaires qua wijze van presentatie absoluut niet afwijken van “Shoah” is de informatie die we aangeboden krijgen tamelijk uniek. Zowel het heldhaftige verhaal over de opstand in Sobibor van Yehuda Lerner als het merkwaardige bezoek van Maurice Rossel aan Theresienstadt vormen interessante ooggetuigenverslagen van de holocaust. Weliswaar zijn het slechts verslagen van een klein onderdeel uit de geschiedenis van de holocaust, maar dit vormde ook reeds de basis voor “Shoah”. Niet de grote feiten vormen de hoofdlijn in de documentaires van Lanzmann, maar juist de ooggetuigenverslagen van individuen die samengebracht het verhaal van de holocaust vertellen.

“Sobibor 14 octobre 1943, 16 heures” en “Un Vivant Qui Passé” moeten vooral gezien worden als een toevoeging aan de compilatie die Lanzmann tot stand bracht met “Shoah”. Ze maken “Shoah” nog completer, maar zijn voor de serieus geïnteresseerde ook opzichzelfstaand de moeite van het bekijken waard. De werkwijze van Lanzmann blijft uniek en de stemmen van de holocaust komen in zijn werk uitstekend tot hun recht. Dankzij Lanzmann zijn deze stemmen voor eeuwig vastgelegd voor toekomstige generaties die de holocaust willen begrijpen. Hoe onbegrijpelijk deze tragische geschiedenis ook is...