Vier documentaires van History Channel, een speelfilm en het boek “Hitlers Mein Kampf” van Werner Maser vormen gezamenlijk “de complete biografie in woord & beeld” over Adolf Hitler. Vanwege zijn enorme invloed op de geschiedenis van de afgelopen eeuw spreekt deze persoon nog altijd tot de verbeelding. We willen niet alleen weten hoe de Duitse dictator zowel de opkomst als de ondergang van het Derde Rijk en de dood van vele miljoenen mensen veroorzaakte, maar ook zijn we geïnteresseerd in zijn persoonlijkheid en privéleven. Wie was Hitler, zowel als staatsman als privé? Dat is de vraag die centraal staat in deze biografie.

De documentaire “Hitler, Man and Myth” (1989) vormt een inleiding op de overige inhoud van deze verzamelbox. In deze documentaire wil men de mythevorming rond Hitler doorbreken en de persoon Hitler in de juiste context plaatsen: waarom sprak hij zoveel mensen aan en waarom zag het Duitse volk hem als de Messias? Het is enigszins een gedateerde documentaire die zowel grafisch als qua presentatie achterblijft bij de overige documentaires van deze set, maar desalniettemin is de boodschap krachtig. We krijgen een duidelijke uitleg over de opkomst en ondergang van het Derde Rijk en zien welke misdaden er gepleegd zijn uit naam van de Führer. Personen uit de directe kring van Hitler, waaronder zijn piloot Hans Baur, vertellen waarom zij hem indertijd – en soms zelfs nog na de oorlog –aanbaden. In de documentaire wordt er ook gewaarschuwd voor het feit dat er nog altijd mensen zijn die geloven in Hitler en zijn ideologie, ondanks alle ellende en de miljoenen slachtoffers die beiden voortgebracht hebben. Na de Tweede Wereldoorlog kwam geen einde aan haat en intolerantie en nog altijd zijn dit thema’s die de discussie in de samenleving beheersen. Dat maakt deze enigszins gedateerde documentaire toch eigenlijk heel actueel.

De documentaire “Plotting to Kill Hitler” (2004) behandelt in vogelvlucht de diverse moordaanslagen die gepleegd zijn op Hitler. De Duitse dictator weet het aan de voorzienigheid dat hij al deze aanslagen op zijn leven overleefde en zag dit als het bewijs dat hij was uitverkoren om het Duitse volk te leiden. Het mislukken van de aanslagen lag in werkelijkheid meestal aan kleine toevalligheden. De aanslag door de Duitse kolonel Claus Schenk Graf von Stauffenberg op 20 juli 1944 faalde bijvoorbeeld vooral doordat de bom onbewust achter een stevige tafelpoot werd geschoven en deze tafelpoot Hitler vervolgens beschermde tegen de explosie. Deze aanslag komt in deze documentaire het meest uitgebreid aan bod, maar ook andere aanslagen van Duitse militairen worden behandeld, waaronder die van kolonel Rudolph von Gersdorff die op 21 maart 1943 in Berlijn een zelfmoordaanslag had willen plegen op Hitler. Hij faalde doordat Hitler eerder dan verwacht de plek waar de aanslag moest plaatsvinden verliet. Naast de militairen die in actie kwamen tegen Hitler, zien we in deze documentaire ook de pogingen van burgers, waaronder de Duitse schrijnwerker Georg Elser en de Zwitserse student Maurice Bavaud, om de Duitse dictator om te brengen. Ook operatie Foxley, een niet uitgevoerde operatie van de Britse geheime dienst om Hitler te vermoorden in zijn bergverblijf in Berchtesgaden, wordt behandeld. Weliswaar biedt de speelduur van 45 minuten weinig ruimte voor diepgang, maar desondanks is het beeld dat weergegeven wordt in “Plotting to Kill Hitler” vrij compleet en informatief.

Er wordt wel eens gezegd dat achter elke sterke man een sterke vrouw staat, maar dat geldt niet voor Adolf Hitler. Zijn minnares, de 23 jaar jongere Eva Braun, was geen intellectuele vrouw en had geen enkele interesse in politiek. Ze was een Tschapperl, Oostenrijks voor een onbeduidend lief kind. Terwijl Hitler Duitsland naar de ondergang voerde, hield Eva zich in Berchtesgaden bezig met alledaagse dingen, zoals mooie kleren, dansen en sport. Maar dat het leven van Eva Braun als minnares van de Führer niet makkelijk was, zien we ook in de documentaire “Adolf Hitler & Eva Braun” (2002). In deze biografie over het leven van Eva Braun staat namelijk vooral deze onmogelijke liefdesrelatie centraal. Hitler hield Eva buiten de schijnwerpers en gaf haar niet de aandacht die zij verlangde. Eva voelde zich zelfs zo eenzaam dat ze tot twee keer toe een zelfmoordpoging deed. Aan de hand van archiefbeelden, ooggetuigenverslagen van onder andere een nichtje van Eva en de mening van deskundigen wordt in deze documentaire deze tragische liefde belicht. Dat gebeurt op objectieve wijze, maar de inhoud staat enigszins in contrast met een recente documentaire over hetzelfde onderwerp – met als titel “Adolf & Eva - een ondraaglijke liefde” – waarin men probeert aan te tonen dat de relatie tussen de Duitse dictator en het burgermeisje niet altijd zo uitzonderlijk was als ook in de hier beschreven documentaire wordt beweerd. In de hier besproken documentaire wordt namelijk weinig verschil gemaakt tussen Hitler als meedogenloze dictator en Hitler als minnaar. Daardoor is dit zeker geen slechte documentaire, maar is het beeld dat wij krijgen misschien niet voldoende genuanceerd.

Van het liefdesleven van de Führer gaan we over naar zijn gezondheid. Het beeld van Hitler als de onoverwinnelijke leider die streefde naar een Arisch superras strookt in zijn geheel niet met de gezondheidsproblemen waaraan hij vermoedelijk leed. Hij had maagproblemen die winderigheid veroorzaakten, maar mogelijk leed hij ook aan de ziekte van Parkinson en syfilis. Hitler was dus alles behalve een fit, gezond Übermensch. Het was zijn lijfarts, Dr. Theodor Morell, die hem oppepte met allerlei dubieuze middelen, waaronder een preparaat dat amfetaminen bevatte. In “High Hitler” (2004) bespreken deskundigen de gezondheidsklachten van Hitler en de remedies daarvoor van kwakzalver Morell. Een belangrijke vraag in de documentaire is, wat het effect was van de ziektes en de drugs op de geest en de beslissingen van de Duitse leider. Men tracht daarbij aan te tonen dat de ondergang van het Derde Rijk sterk werd beïnvloed door zijn gezondheid. De nederlaag in Stalingrad zou mede veroorzaakt zijn door Hitlers onrealistische optimisme dat vermoedelijk werd veroorzaakt door een amfetamineroes en Hitlers trage reactie gedurende de geallieerde landing in Normandië zou mogelijk te maken hebben gehad met mentale onbuigzaamheid, een symptoom van iemand die geruime tijd lijd aan Parkinson. Dit zijn vrij vergaande theorieën, maar in deze documentaire worden ze genuanceerd en goed onderbouwd voorgelegd. Onder andere wordt daarbij geput uit het dagboek dat dokter Morell bijhield en waarin hij vrijwel dagelijks schreef over de gezondheid van zijn patiënt. Of het verloop van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog inderdaad zo sterk werd beïnvloed door de gezondheid van één persoon is niet met zekerheid te zeggen, maar de makers van “High Hitler” zijn er in elk geval in geslaagd om ons ervan te overtuigen dat dit zeker niet zo onwaarschijnlijk is als het in eerste instantie lijkt.

De laatste levensfase van Adolf Hitler vormt, net als in “Der Untergang” (door Olivier Hirschbiegel, 2004), het onderwerp van de televisiefilm “The Death of Adolf Hitler” (1973) waarin Frank Finlay de rol van de Führer speelt. Het verschil met “Der Untergang” (2004) is groot, want in tegenstelling tot Bruna Ganz speelt Frank Finlay zijn rol niet bijzonder overtuigend. Dat komt niet alleen doordat er Engels wordt gesproken. We zien namelijk ook hoe Hitler razend en tierend door zijn bunker rent en uitvalt naar iedereen, zelfs naar zijn secretaresses en Eva Braun. Tegen Hermann Göring gaat hij zelfs zo te keer dat de Rijksmaarschalk in huilen uitbarst. Dat hij gedurende de laatste dagen de realiteit uit ogen verloor en zijn soldaten nog altijd zonder meedogen de dood instuurde is een feit, maar in “The Death of Adolf Hitler” wordt Hitler neergezet als een persoon zonder zelfs maar enige compassie en menselijkheid, als een krankzinnige die zelfs het bloed wil zien van zijn naaste medewerkers. Terwijl Ganz erin slaagde om Hitler enige menselijke eigenschappen toe te kennen, vergroot Finlay zijn onmenselijkheid tot overdreven proporties. Natuurlijk past dat beeld van Hitler bij de tijdsgeest van de jaren ’70, maar gelukkig beseffen we tegenwoordig dat de aard van het kwaad niet huisde in Hitler het monster, maar in Hitler de mens. Naast de sterk uitvergrote vertolking van Hitler wordt ook de geschiedenis verdraaid om de boodschap duidelijker over te brengen. Het is bijvoorbeeld volkomen uit de lucht gegrepen dat Hitler gedurende de laatste dag van zijn leven zijn secretaresses de opdracht gaf om te zoeken naar het schriftelijke bevel om de Joden te vernietigen, zodat hij niet de geschiedenis zou ingaan als een lafaard, maar als de moordenaar van zes miljoen Joden. Ook op andere manieren wordt zeer banaal ingegaan op de Jodenvervolging, zoals de lamp van de huid van Joden in de slaapkamer van Hitler. Dit belangrijke onderwerp had veel subtieler en meer waarheidsgetrouw verwerkt kunnen worden. Maar ondanks deze kritiek moet de kijker van “The Death of Adolf Hitler” natuurlijk wel beseffen dat deze film langer dan 30 jaar geleden geproduceerd is. In die tijd moet het een bijzonder indrukwekkende productie geweest zijn.

De documentaires en de speelfilm worden aangevuld met het boek “Hitlers Mein Kampf” waarin Wener Maser dit gehate, maar uiterst belangrijke historische document ontrafeld. Het boek bevat veel citaten uit deze ijzingwekkende bestseller met daarbij een duidelijke, uitstekend onderbouwde uitleg. Omdat de documentaires en de speelfilm een zekere diepgang ontberen, vormt dit boek daar een zeer nuttige aanvulling op. Weliswaar is deze verzamelbox geen complete biografie van Hitler, want daarvoor blijft alles toch wat oppervlakkig, maar de combinatie van de documentaires en de speelfilms met dit boek is absoluut aantrekkelijk. Door de samenvoeging van populaire media met wetenschappelijke literatuur weet deze verzamelbox vast een brede doelgroep aan te spreken die geïnteresseerd is in de persoon Hitler en zijn rol in de geschiedenis.