In het holst van een herfstnacht in 1942 betreden vijf jonge vrouwen een naargeestig complex, verhuld in het duister en streng bewaakt door soldaten. Ze worden ontvangen door een SS’er die hen begeleidt naar een wachtkamer. Ze zijn beland in het hol van de leeuw; Hitlers hoofdkwartier de Wolfschanze in Oost-Pruisen. Nadat hij zijn hond eten gegeven heeft, is de Führer gereed om de vrouwen te ontvangen voor een sollicitatiegesprek. Eén van de vrouwen zal namelijk de eer krijgen om de geliefde Führer te dienen als privé-secretaresse. De vrouwen worden begroet en krijgen een hand van hun grote leider, die zich gedraagt als een sympathieke en meelevende grootvader. Wanneer Traudl Junge, de vrouw die uiteindelijk tot de dood van Hitler zal dienen als zijn secretaresse, de kamer van de Führer binnentreed, wordt ze meteen aan de slag gezet. Terwijl Hitler haar een tekst dicteert, maakt de 22-jarige Traudl Junge meerdere typfouten omdat ze de plotsklaps losgebarsten monoloog van de demagoog niet kan volgen. De anders zo ongeduldige Führer blijft ondanks de fouten van Traudl kalm. Met een vriendelijke blik in zijn ogen besluit hij dat ze het beter later nog eens kunnen proberen.

Tweeëneenhalf jaar later in een beklemmende ondergrondse bunker in Berlijn. De stad ligt hevig onder vuur en Sovjettroepen zijn de stad op slechts twaalf kilometer genaderd. Dezelfde man die zo hartelijk was tegen zijn toekomstige secretaresse is woedend. Met een woeste blik in zijn ogen loopt hij dreigend met gewezen vinger op zijn legerleiders af. Hij moet direct weten waar het kanonvuur vandaan komt. Wanneer hij vervolgens telefonisch contact heeft met een generaal van de Luftwaffe, die hem geen bevredigend antwoord kan geven, reageert hij furieus. De gehele leiding van de Luftwaffe zou volgens hem opgehangen moeten worden en het is ongehoord dat hij door niemand op de hoogte gehouden wordt van de ontwikkelingen aan het front. Een front dat aan Duitse zijde slechts bestond uit samengeraapte soldaten, jonge kinderen en oude mannen van de Volkssturm - het burgerleger onder het commando van Joseph Goebbels - en slechts op papier bestaande divisies.

Maar in de bunker in het centrum van het geteisterde Berlijn zien we niet enkel een woedende, ongeduldige en meedogenloze Hitler die zinloze bevelen geeft in de hoop op een onmogelijke overwinning van het zwaar verwoeste Derde Rijk. We zien ook een oude man geteisterd door het besef van zijn naderende lot. Een man die bereid is om tot het uiterste zijn soldaten op te offeren, maar die eigenlijk wel beseft dat het voor hemzelf sowieso te laat is. Terwijl al zijn ‘trouwe’ volgelingen, zoals Heinrich Himmler, Hermann Göring en Albert Speer Berlijn haastig verlaten, blijft de Führer zelf achter in de puinhopen van de Duitse hoofdstad. Hiermee tekent hij zijn eigen doodvonnis en wanneer we zien hoe zijn Rijk langzaam afbrokkelt krijgen we bijna medelijden met de gekwelde oude man die zich haast schuifelend, met hevig bibberende handen en mistroostige blik in zijn ogen, verplaatst door de gangen van zijn bunker,ware het niet dat deze zielige oude man de grootste oorlogsmisdadiger van de 20ste eeuw is; een agressor verantwoordelijk voor de dood van vele miljoenen mensen.

De hierboven beschreven wijze waarop Adolf Hitler wordt vertolkt in de Duitse speelfilm “Der Untergang” deed veel stof opwaaien. Een sympathieke oude man, zorgzaam als een vader voor zijn medewerksters, waarmee we gedurende de film zelfs enkele malen bijna medelijden krijgen; dit is niet het brute monster of de raaskallende dwaas zoals velen aankijken tegen Hitler. Zo zagen we bijvoorbeeld in de miniserie “Hitler: The Rise of Evil” hoe Robert Carlyle de rol van Hitler neerzette als een schreeuwende, nauwelijks serieus te nemen gek. Op allerlei wijzen is in deze miniserie moeite gedaan om Hitler vooral niet neer te zetten als een vriendelijk personage, want een massamoordenaar van zulk formaat kan toch ook geen positieve karaktereigenschappen hebben? Het tegendeel lijkt echter waar, want beschrijvingen van mensen uit zijn naaste kring tonen aan hoezeer zij onder de indruk waren van het charisma en het karakter van hun leider. Bovendien: zou de tierende idioot uit “The Rise of Evil” ooit aanbeden kunnen worden door de meerderheid van het Duitse volk? Hoe makkelijk en geruststellend het voor ons ook is om Hitler enkel als een wreed monster of een raaskallende gek te zien , we zullen eraan moeten geloven dat dit onrealistisch is. Hitler was een mens met, net als ieder ander, goede en slechte eigenschappen. In “Der Untergang” zien we deze mens.

Maar in “Der Untergang” staan niet enkel de laatste dagen van de persoon Hitler centraal, want ook de wijze waarop andere prominente nazi’s en gewone Duitse burgers de laatste oorlogsdagen beleefden, is verwerkt in de film. Zo zien we bijvoorbeeld hoe de 12-jarige Peter Kranz, een trots lid van de Hitlerjugend, in de strijd geworpen wordt en hoe SS-arts Ernst-Günter Schenk vrijwillig achterblijft in Berlijn om, badend in het bloed, de vele gewonden medische verzorging te bieden. Maar vooral komen de bekende en minder nazi’s uit Hitlers naaste kring aan bod. Zo zien we hoe de vrouw van propagandaminister Joseph Goebbels haar kinderen vergiftigd omdat zij een toekomst zonder het nationaal-socialisme voor hen niet ziet zitten en hoe diverse anderen, waaronder ook Goebbels en zijn vrouw zelf, zichzelf uit hopeloosheid en angst van het leven beroven. De ondergang van het Derde Rijk betekende namelijk niet alleen het einde van Hitler, maar ook van vele van zijn volgelingen. Maar niet alleen wordt stilgestaan bij de zelfmoord van deze nazi’s, want ook de dood van vele onschuldigen komt aan bod in deze film. Zo zien we hoe speciale Duitse moordcommando’s onschuldige burgers vermoorden omdat ze weigerden mee te vechten tegen de Sovjettroepen en hoe jongens en mannen in een strijd werden geworpen waar zij een zinloze dood stierven voor een ideaal dat allang ten dode opgeschreven was. Hiermee wordt duidelijk gemaakt hoe weinig waarde een mensenleven nog had in de ogen van Hitler en zijn trouwste volgelingen. Enkel om de nederlaag nog enige momenten te kunnen uitstellen, werd er gevochten en gemoord in een verloren oorlog.

“Der Untergang” is een magnifieke verfilming van niet alleen de laatste dagen van Adolf Hitler, maar ook van de teloorgang van het eens zo imposante en onaantastbare geachte Derde Rijk. De wijze waarop men deze ‘Götterdämmerung’ heeft verfilmd is werkelijk grandioos. De decors, de kostuums en de special effects; alles is in dienst gesteld om op een zo realistische wijze een beeld te schetsen van deze ondergang van onvoorstelbare omvang. Maar het is vooral de cast, en dan specifiek de wijze waarop Bruno Ganz de bijna onmogelijke rol van Adolf Hitler neerzet, die imponeert. Groot pluspunt is tevens dat in de film Duits gesproken wordt, zodat we ons niet hoeven te verbazen over een Engelssprekende Hitler zoals in “The Rise of Evil”. Daarnaast volgt de film vrij nauwgezet het werk van historicus Joachim Fest, zodat ook historisch gezien “Der Untergang” beschouwd kan worden als één van de betere films over de Tweede Wereldoorlog.

Alle ophef over “Der Untergang” mag van tafel geveegd worden, want het is één van de weinige films waarin Adolf Hitler wordt afgeschilderd op de wijze waarop hij daadwerkelijk geweest moest zijn. En alhoewel we soms de sympathieke karaktertrekken van hem zien in deze film, wordt bovenal zijn ware masker getoond. Want hoe sympathiek Hitler voor sommigen in zijn naaste kring ook was, als Führer was hij verantwoordelijk voor de dood van miljoenen. Deze film toont eens niet de slachtoffers van de holocaust en de brute aanvalsoorlog, maar laat zien hoe meedogenloos Hitler ook was ten opzichte van zijn eigen volk. Kinderen, vrouwen, bejaarden, gewonden of soldaten; niemand werd bespaard door zijn vernietigingsdrang. Enkel vanwege zijn waan en de plek die hij wilde bekleden in de wereldgeschiedenis nam hij, als een heuse Egyptische farao, vele van zijn volgelingen mee in het graf. Maar we moeten vooral niet vergeten dat zijn dood en de ondergang van het Derde Rijk een bevrijding voor de wereld vormde. “Der Untergang”: een film die ons toont welke waarde we moeten hechten aan de teloorgang van het Derde Rijk en die ons tevens waarschuwt voor de toekomst. Achter elke massamoordenaar schuilt tenslotte een mens.