Historicus Paul van de Water heeft de publicatie van zijn boek spijtig genoeg niet meer mogen meemaken. In december 2022 overleed hij, 69 jaar oud. Ondanks zijn verslechterende gezondheid bleef hij zich tot het laatst bezighouden met de geschiedschrijving van de Tweede Wereldoorlog. Hij toonde zich daarin uitermate productief. Niet alleen promoveerde hij in september '22 aan de Universiteit van Amsterdam op een dissertatie over de levensloop en de wandaden van zo'n dertig extreem gewelddadige Nederlandse collaborateurs, daarnaast publiceerde hij in de afgelopen jaren diverse andere boeken over collaboratie (waaronder ‘Langs de lijn’ over ‘foute’ sporters en ‘Foute vrouwen’ over vrouwelijke collaborateurs).

In deze postuum verschenen studie over 'Landwachters' belicht Van de Water een van de ergste categorieën collaborateurs, vermoedelijk ook wel de groep 'foute' Nederlanders die zich bij de rest van de bevolking het meest gehaat heeft gemaakt. De Landwacht werd in november 1943 door het Duitse bezettingsbestuur opgericht als gewapend beschermingskorps van de NSB tegen de toenemende represailles vanuit het verzet. Hanns Rauter, de Duitse politiechef en SS-leider in Nederland, kreeg echter de verantwoordelijkheid voor de Landwacht in handen en beschouwde deze formatie tevens als een nuttig reservoir voor toekomstige rekruten voor de Waffen-SS.

Uiteindelijk zijn de Landwachters niet zozeer aan het front maar vooral op straat actief geweest. Daar ontpopten ze zich vaak als brute lieden van laag allooi, die niet alleen jacht maakten op verzetslieden en Joodse Nederlanders, maar ook doorsnee-burgers terroriseerden. In het collectieve geheugen is het beeld verankerd van gemene straatcontroleurs met jachtgeweren (vandaar de bijnaam 'Jan Hagel') die voorbijgangers controleerden en zich niet te goed voelden om ook meelijkwekkende vrouwen te beroven van het eten dat zij na een uitputtende fietstocht voor hun hongerende kinderen bijeen hadden gesprokkeld.

De portretten die Van de Water schetst, doen hier weinig aan af. Inderdaad was de Landwacht een boevenbende. Alleen al de dertig Landwachters die Van de Water in beeld brengt, blijken zich schuldig te hebben gemaakt aan een eindeloze reeks wandaden, tot meervoudige moord aan toe. Berucht werd de ook in dit boek figurerende 'bloedgroep Norg', een zeer gewelddadig groepje Landwachters dat eind 1944 martelde en moordde in de Drentse streek rond Norg en Diever.

Na de bevrijding zijn de Landwachters zwaar gestraft, soms zelfs tot de doodstraf. De dikke strafdossiers van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) zijn een goudmijn voor de historicus. Vanaf 2025 zal het enorme CABR-archief makkelijker toegankelijk worden. Het is spijtig dat Paul van de Water dat niet meer zal meemaken. Gelukkig hebben we zijn boeken nog.