Het boek '1945, De afrekening' is het laatste, doch losstaande deel van de boekenserie Leven in bezet Nederland. In deze uitgave maakt Van Liempt de invloed van de oorlogsgebeurtenissen op het dagelijks leven inzichtelijk. Dit doet hij door zich te richten op specifieke gebeurtenissen en persoonlijke verhalen. De rode lijn van het boek wordt gevormd door de emotionele tweedeling van 1945. Enerzijds was er sprake van opluchting en blijdschap. Maar aan de andere kant was er sprake van veel verdriet en ellende. Tegenwoordig ligt de nadruk vooral op de blijdschap tijdens de bevrijding. Maar veel mensen verloren op het nippertje nog hun leven tijdens het bevrijdingsproces.

Vanaf september 1944 waren de meeste verzetsgroepen gebundeld in een nieuwe organisatie: de Binnenlandse Strijdkrachten met als bevelhebber Prins Bernhard. Door de strenge geheimhouding en scherpe tegenstellingen tussen de verzetsgroepen was er geen sprake van een overzichtelijk geheel. De meest harde groepen pleegden roekeloze acties waarop de Duitsers reageerden met keiharde represailles. Voor de moord op één Duitser werden regelmatig tientallen Nederlandse inwoners, al dan niet verzetsstrijders, geëxecuteerd. Dit tot groot verdriet van de nabestaanden.

Van Liempt schetst in een verhalende toon het begin van 1945: een koude winter waarin honger en wanhoop heerste. Zuid Nederland was in het najaar van 1944 al bevrijd maar de rest van Nederland zou nog moeten wachten tot het voorjaar van 1945. Mensen hadden het verschrikkelijk koud en sloopten al het mogelijke hout in hun eigen, en in leegstaande, huizen om in de kachel te gooien. Daarna trokken ze naar de bossen met bijlen en zagen om bomen te kappen.

Zuid Nederland was al bevrijd en daar had men minder last van de honger en kou. Daar was echter een heel ander soort ontwikkeling gaande wat de oudere mensen ook als een groot probleem zagen en wat zij ‘het zedelijk verval’ noemden: jonge meisjes die uitgingen met geallieerde militairen, vooral Amerikanen en Britten. Er werden in 1945 zelfs 700 huwelijken geregistreerd tussen Nederlandse vrouwen en buitenlandse partners. Een half jaar later zou hetzelfde in Noord Nederland gebeuren tussen Nederlandse vrouwen en Canadese militairen.

Een verhaal van een geheel ander kaliber zijn de Nederlandse vrouwen die tijdens de oorlog met de Duitsers aanpapten. Dit werd in het geheel niet geaccepteerd en zij werden na de bevrijding dan ook hard en meedogenloos aangepakt door de rest van de bevolking. De vrouwen werden regelmatig kaalgeschoren zodat zij herkenbaar waren als zogenoemde moffenhoeren en ze werden uitgescholden op straat. Waar de bevolking niet aan had gedacht, was dat Joodse slachtoffers die de oorlog in kampen hadden overleefd en die langzaamaan terugkeerden in de Nederlandse steden, ook kaalgeschoren waren. Er kwamen dan ook pijnlijke situaties voor waarin Joodse overlevenden werden uitgescholden voor moffenhoer terwijl zij dit allerminst waren.

In het voorjaar van 1945 werden alle Europese concentratiekampen bevrijd, maar de terugkeer naar Nederland kwam maar heel langzaam op gang.

De berichten over de gruwelijkheden die hadden plaatsgevonden in de kampen kwamen moeizaam naar buiten. Door slechte verbindingen en communicatiemogelijkheden drong de waarheid maar langzaam en in flarden door. De kranten draaiden er echter niet om heen. Ze omschreven de enorm schokkende omstandigheden in details: van folterkamers tot geschatte cijfers van het aantal Joodse slachtoffers. Maar de Nederlandse bevolking had het behoorlijk druk met feestvieren. Iets waar de Joodse overlevenden het regelmatig moeilijk mee hadden.

Het tweede deel van 1945 stond voor een groot deel in het teken van wraak en vergelding. De Binnenlandse Strijders hadden massa’s mensen gearresteerd die verdacht werden van heulen met de vijand: NSB’ers, Waffen-SS'ers maar ook verraders, informanten en mensen tegen wie slechts een vage verdenking bestond. De schatting is dat er tussen de 130.000 en 140.000 arrestanten waren. Deze mensen werden opgesloten in geïmproviseerde kampen met de verzetsstrijders (hun meest fanatieke tegenstanders) als bewaking. Pas na een half jaar werd de bewaking overgenomen door opgeleide bewakers.

De zuivering was officieel begonnen. Strafrechtelijke vervolging begon en bepaalde sectoren van de maatschappij werden gezuiverd. Het plan was om iedereen die zich dienstbaar aan de bezetter had opgesteld, te vervolgen. Maar dit plan bleek te ambitieus. Het waren vooral de kleine collaborateurs die vervolgd werden, niet de grote bedrijven zoals bepaalde kranten. Het zuiveringsproces werd een lang proces dat tot in de jaren 50 duurde.

Er werden veel maatregelen genomen, maar er was een moeilijke categorie: de Duitsers. Er bevond zich in deze periode nog een aanzienlijke groep Duitsers van ongeveer 7.000 man in Nederland. Er werd besloten om deze niet het land uit te zetten, maar om ze te gebruiken voor het opruimen van landmijnen. Het was echter verboden om krijgsgevangenen gevaarlijk werk te laten doen. Daarom werd er een juridische truc ingezet: de Duitsers werden geregistreerd als manschappen die zich hadden overgegeven. Doch is het een feit dat zij gedwongen werden om te werken voor de Nederlanders onder het motto: ‘wie het gevaarlijke spul heeft achtergelaten, moet dat ook zelf opruimen’.

‘1945, De afrekening’ is een indrukwekkend boek gevuld met persoonlijke geschiedenisverhalen die de lezer echt in het verhaal trekken. Het is geschreven vanuit het interessante perspectief dat er naast blijdschap en opluchting ook veel gevoelens van verdriet en verlies bestonden. Er waren feestvierende inwoners en Nederlanders die nieuwe liefdes vonden tijdens de bevrijding. En er waren mensen die zich realiseerden hoeveel zij verloren waren of die hun geliefde juist in deze periode op het nippertje verloren. Het enige minpuntje aan dit boek is het laatste hoofdstuk: de situatie in Indonesië en de capitulatie van Japan. Er wordt in één hoofdstuk te veel informatie gegeven en op een andere schrijfwijze dan de vier hoofdstukken ervoor. Het hoofdstuk voelt daardoor een beetje als een vreemde eend in de bijt. Maar al met al, is dit boek een dikke aanrader voor geschiedenisliefhebbers.