Om een oorlogstrauma op te lopen, hoef je zelf de oorlog niet meegemaakt te hebben. Dat blijkt althans uit het verhaal van Rachel Spijer. Haar ouders, Jack en Jansje, overleefden Bergen-Belsen. De herinnering aan de gruwelijkheden van de Holocaust beheerste hun verdere leven. Bij terugkeer in Nederland bleken al hun familieleden omgekomen te zijn in de concentratie- en vernietigingskampen van nazi-Duitsland. Rachels moeder raakte zwaar getraumatiseerd en was gedurende een groot deel van haar verdere leven afhankelijk van psychische zorg. Ook haar vader leed aan de zware last die het gezin droeg, alhoewel niemand vermoed zal hebben welk verdriet er achter het masker van de vrolijke marktkoopman schuilde. Hun oudste dochter, Greta, had in het kamp een hersenbeschadiging opgelopen en werd na de oorlog in een inrichting opgenomen, omdat ze thuis niet te handhaven was. Voor hun twee dochters die na de oorlog geboren werden, Rachel en Sonja, hebben Jack en Jansje Spijer nooit een ‘normale’ vader en moeder kunnen zijn. De meisjes brachten een groot deel van hun jeugd door in internaten. Altijd lag de herinnering aan de Holocaust op de loer.

Rachel nam het trauma over van haar ouders. Een arts noemde haar eens een tweede-generatieslachtoffer van de Holocaust en ze kreeg zelfs een uitkering van de WUV, de Wet Uitkering Vervolgden. Ook tegenwoordig beleeft ze alles wat met de oorlog en de Jodenvervolging te maken heeft nog heel intensief. Ze heeft het nog nooit aangedurfd om een concentratiekamp te bezoeken. Toen ze een paar jaar geleden het manuscript van haar vaders kampherinneringen vond, heeft ze het niettemin ademloos gelezen. Al gauw wist ze dat ze dit verhaal gepubliceerd wilde hebben. Ze kwam in contact met uitgeverij Verbum die het uitbracht in de serie “Getuigen van de Holocaust”. Het manuscript werd bewerkt door Sophie Aalders omdat het aanvankelijk een moeizaam geschreven verhaal was vol anglicismen – Jack Spijer was opgegroeid in Engeland. Het boek werd uitgegeven als “Wie was Jack Spijer? – Een onbekende gevangene uit Bergen-Belsen” en bevat, naast de getuigenis van Jack Spijer, ook een tweetal interviews van Sophie Aalders met Rachel Spijer. Ook zijn enkele (familie)foto’s en andere illustraties opgenomen.

Jack Spijer vertelt in zijn verhaal over zijn kampervaringen in de kampen Vught, Westerbork, Amersfoort en Bergen-Belsen. Hij kwam in dit laatste kamp terecht als “bevoorrecht” gevangene, vanwege zijn Engelse paspoort. Dit bespaarde hem niet de ellendige omstandigheden in de concentratiekampen, maar voorkwam dat hij, zijn vrouw en dochter gedeporteerd werden naar een vernietigingskamp. Zijn verhaal is prettig leesbaar, maar heeft geen literaire potentie. Hij beschrijft wat hij heeft meegemaakt, maar toont geen diepere inzichten en doet geen poging tot reflectie. Desondanks maakt zijn verhaal indruk. Het geeft ons een niets verhullende blik op het mensonwaardige kampleven. Vooral zijn beschrijving van het sadistische bewind in Bergen-Belsen en de uitputtende dwangarbeid spelen een belangrijke rol en vormen een aanklacht tegen de kampbewakers en het concentratiekampsysteem van de nazi’s. Ondanks dat hij heel veel klappen (en erger) heeft moeten incasseren, heeft Jack Spijer zich nooit gewonnen gegeven. Altijd probeerde hij het harde werk te ontduiken en “organiseerde” hij voedsel voor zichzelf, zijn gezin en zijn vrienden. We leren de persoon Jack Spijer kennen als een moedig, maar ook onbezonnen man. Dat in combinatie met zijn humor maakt hem een markant persoon.

Wat ontbreekt in het verhaal van Jack Spijer – dieper inzicht en reflectie – wordt ruimschoots goedgemaakt in de twee interviews die Sophiel Aalders hield met Rachel Spijer. Daarin vertelt ze openhartig over hoe het haar en haar familie verging na de oorlog en hoe de Holocaust hun leven bleef beheersen. De psychische problemen van haar moeder, haar eigen moeilijke jeugd, de steun die ze vindt in de Joodse religie, haar mislukte huwelijken; alles komt aan bod. Dit maakt dit boek interessant voor lotgenoten, want alhoewel elk verhaal anders is, kan het niet anders dan dat veel gezinnen van Holocaustoverlevenden soortgelijke problemen ondervonden. Voor de lezer die hoofdzakelijk geďnteresseerd is in de geschiedenis van de Holocaust zijn de ontboezemingen van Rachel misschien te intiem, alhoewel ze met al haar openhartigheid wel een onderwerp blootlegt waarbij zelden stilgestaan wordt. Net als in het boek “Nooit meer naar huis” van John Blom, uit dezelfde serie, worden we ervan doordrongen dat de oorlog enkel in de geschiedenisboeken stopte in mei 1945. Niet alleen Holocaustoverlevenden, maar ook hun kinderen, dragen het leed en de herinnering aan vermoorde familieleden met zich mee.