In de concentratiekampen van nazi-Duitsland was overleven datgene wat enkel nog telde voor de gevangenen. Maar hoe overleef je een situatie waarin elke dag één grote nachtmerrie is? Uit verslagen van overlevenden van de Holocaust blijkt de grote verscheidenheid aan manieren waarop mensen zich door deze hel heen hebben kunnen slepen. Soms lukte dit bijvoorbeeld doordat ze beschikten over speciale papieren of vakkennis die hen waardevol maakte voor de nazi’s. Anderen werden in hun overleving gesterkt door iets minder tastbaars, zoals liefde, hoop of geloof. Vaak was het een combinatie van factoren en bovenal een flinke dosis geluk waarmee het gevecht om te overleven gewonnen kon worden. Sommige slachtoffers vertellen ook hoe zij kracht putten uit hun wil om na de oorlog aan de wereld te getuigen over de misdaden van de nazi’s die zij aan de lijve ondervonden. Zo iemand is Rob Cohen. Zijn vader, moeder en broer werden vermoord in een vernietigingskamp, maar zelf keerde hij na de oorlog terug naar Nederland. Zelfs tegenwoordig getuigt hij op hoge leeftijd nog altijd over zijn ervaringen in de verschillende concentratiekampen die hij heeft weten te overleven.

Rob Cohen was 14 jaar oud toen Duitse troepen zijn woonplaats Amsterdam binnenmarcheerden. Aanvankelijk veranderde er niet zoveel, maar gaandeweg kreeg de familie Cohen steeds meer te maken met anti-Joodse verordeningen. In hun kruidenierswinkel werd bijvoorbeeld in maart 1941 een Verwalter aangesteld. Dit was een Duitsgezinde Nederlander die was aangesteld om toezicht te houden op dit Joodse bedrijfje. Later moesten de Cohens een Jodenster dragen en begonnen de razzia’s. Rob werd bijna opgepakt toen de Duitsers het bontatelier waar hij werkte wilden ontruimen, maar hij wist te ontkomen. Omdat hij nog altijd gezocht werd, werd hij door zijn ouders aangemoedigd om zich vrijwillig te melden voor deportatie. Zij wilden hiermee voorkomen dat hun zoon bestempeld werd als ‘Strafgevangene’. Ze waren niet op de hoogte van het bestaan van vernietigingskampen en geloofden dat de Nederlandse Joden naar werkkampen werden gedeporteerd.

Via kamp Vught kwam Rob terecht in kamp Westerbork, waarvandaan in totaal 58.380 Joden werden gedeporteerd naar Auschwitz. Ook Rob kwam in maart 1944 in dit beruchte concentratie- en vernietigingskamp terecht. Omdat hij zich vrijwillig aanmeldde voor werk bleef het lot van de gaskamer hem bespaard. Zo werkte hij onder andere in het Kanadakommando, waarvan de leden zich bezig hielden met het opruimen en sorteren van de bezittingen die de juist gearriveerde Joden moesten achterlaten op de perrons van het kamp. In januari 1945 werd Auschwitz ontruimd en werden de gevangenen, waaronder Rob, op dodenmars gestuurd. Rob belandde via allerlei omwegen uiteindelijk in concentratiekamp Dora-Mittelbau in de buurt van Nordhausen. Onder de meest erbarmelijke omstandigheden verrichtten de kampgevangenen hier dwangarbeid in een uitgebreid ondergronds gangenstelsel waar de V1 en V2 werden geassembleerd. Rob verloor hierbij een vinger en werd daardoor ernstig ziek. Hij herstelde en na weer nieuwe omzwervingen werd hij in Oostenrijk door het Amerikaanse leger bevrijd. In Nederland teruggekeerd, ontdekte hij dat zijn ouders en broer in Sobibor waren omgebracht.

In “Niet klein gekregen” wordt het aangrijpende levensverhaal van Rob Cohen uitgebreid beschreven. Het boek werd samengesteld door Sophie Aalders die in opdracht van uitgeverij Verbum in 2005 meerdere interviews afnam van deze Holocaustoverlevende. Tussen de uitwerking van deze interviews heeft zij ter verduidelijking van de door Cohen behandelde onderwerpen citaten overgenomen, voornamelijk uit het standaardwerk “Ondergang - De vervolging en verdelging van het Nederlandse jodendom” van Jacques Presser. Eigenlijk zijn die citaten overbodig, want Cohen is een zeer goede, kundige spreker die zich intensief verdiept heeft in de geschiedenis van de Holocaust. Dat lees je niet alleen in dit boek, maar blijkt ook uit het feit dat hij een zeer veel gevraagde spreker is op scholen. Zelfs op zwarte scholen, waar het onderwijs over de Holocaust soms gevoelig ligt, luisteren scholieren vier uur lang ademloos naar zijn verhaal. Hij waarschuwt kinderen voor de gevaren van indoctrinatie en discriminatie en maakt ook moeilijke thema’s bespreekbaar, zoals het conflict tussen Israël en Palestina.

Verscheidene relevante politieke en maatschappelijke onderwerpen komen ook aan bod in dit boek. Zonder daarbij iemand voor het hoofd te stoten of een politieke stroming te vertegenwoordigen – zijn verhaal is absoluut niet in te delen in links of rechts – geeft hij vanuit zijn levenservaring zijn mening over bijzonder actuele onderwerpen, waaronder de spanningen rond de multiculturele samenleving. Hij roept op tot positieve verbindingen tussen moslims en niet-moslims. “Kijk, je kunt van alles opwerpen tegen moslims,” zo vertelt hij, “maar ze zijn in ons land en ze blijven er. En dus zullen we het sámen moeten doen. Dat kan toch niet anders?” Tegelijkertijd waarschuwt hij voor een culturele crisis die volgens hem zal toenemen wanneer de islamitische cultuur in Nederland de overhand krijgt. Dit zijn zeer lastige onderwerpen waarover nog vele verhitte discussie gevoerd gaan worden. De mening van Cohen kan voor iedereen echter bepaalde nieuwe, onthullende inzichten geven. Juist doordat “Niet klein gekregen” belangrijke lessen uit het verleden voor het heden bevat, verdient dit boek het om gelezen te worden. Daarnaast is dit boek bovenal een zeer aangrijpende en uitvoerige verslaglegging van de Holocaust.