Guus Luijters heeft met dit boek een blijvend maar nog onvoltooid monument opgericht voor 17.964 kinderen, die in de periode 15 juli 1942 t/m 13 september 1944 via een van de 102 transporten vanuit Nederland zijn weggevoerd naar de vernietigingskampen en daar werden vermoord. Bij ongeveer 2.900 kinderen heeft hij een foto kunnen achterhalen, meestal een alledaags kiekje dat perfect hun onschuld weergeeft. Het monument zou eigenlijk pas voltooid zijn als van alle 17.964 vermoorde Joodse, Roma en Sinti kinderen een foto kon worden opgenomen.

Dat laatste zal nooit gerealiseerd worden. De Duitse vernietigingsmachinerie was er niet alleen op gericht de Joodse bevolking fysiek te elimineren, maar stelde ook alles in het werk om hun aanwezigheid compleet uit het collectieve geheugen te verwijderen. Nadat de families naar Auschwitz, Sobibor en andere kampen waren afgevoerd, werden alle bezittingen geconfisqueerd of vernietigd. Van hele families is alles vernietigd wat ooit nog zou kunnen herinneren aan hun aanwezigheid. Wat rest zijn hun namen op de lange transportlijsten en andere lugubere documenten die met pijnlijke nauwgezetheid werden bijgehouden.

Luijters werd tot dit boek geïnspireerd door een uitgave in 1995 van de Franse jurist en nazi-jager Serge Klarsfeld, die onder meer de oorlogsmisdadiger Klaus Barbie voor het gerecht wist te brengen en voorzitter is van een Franse organisatie die de belangen behartigt van de kinderen van Joodse slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog. In zijn “Mémorial des enfants juives deportés de France” heeft hij alle uit Frankrijk gedeporteerde Franse kinderen per transport gerangschikt, aangevuld met honderden foto's, verzameld door beeldredactrice Aline Pennewaard. Voor “In Memoriam” heeft Luijters dezelfde systematiek gevolgd. In zijn inleiding geeft hij in detail weer waar hij alle informatie heeft gevonden, welke afbakening hij heeft gemaakt en op welke vragen hij in de loop der jaren is gestuit. Na jaren van systematisch onderzoek is hij nu in staat een zo compleet mogelijk overzicht te geven.

Het eerste transport vanuit Westerbork vertrok op woensdag 15 juli 1942 naar Auschwitz met 1.135 gedeporteerden, waaronder 217 kinderen. Vanuit hetzelfde doorgangskamp ging op woensdag 13 september 1944 richting Bergen-Belsen de 102e en laatste trein, met 279 gedeporteerden waaronder 75 kinderen. Luijters heeft van elk van deze 102 transporten de gegevens van de kinderen opgespoord: hun geboortedatum, hun laatste adres, de datum en plaats van hun overlijden en als het kan hun foto. Met die treinen zijn 19.048 kinderen uit Nederland gedeporteerd, van 17.964 staat vast dat ze in Oost-Europa zijn vermoord. Een aantal dat waarschijnlijk iets hoger moet liggen, want van het transport Amsterdam - Theresiënstadt op 21 april 1943 is slechts van zeventien van de dertig kinderen te bewijzen dat ze daar zijn omgekomen. Daarnaast heeft Luijters 32 kinderen opgespoord die in een van de kampen zijn vermoord, maar waarvan onbekend is met welk transport ze vervoerd zijn. Verder heeft hij de lijst compleet gemaakt door ook de 130 kinderen op te nemen die in Kamp Westerbork of Kamp Vught om het leven kwamen. Elk overzicht illustreert door haar kille cijfers de werkwijze en dodelijke efficiency van de SS'ers.

Zo vertrok transport 9 op maandag 10 augustus 1942 met 559 gedeporteerden waaronder 91 kinderen naar Auschwitz. Op 11 augustus arriveerden zij in Polen en in de twee daarop volgende dagen was het merendeel van de kinderen al omgekomen in de gaskamers. Op 30 september 1942 werden de resterende 34 kinderen omgebracht. Opvallende uitzondering waren Arnold (1935), Michael (1938) en Abraham (1940) Been en Henriette Roos, die op 1 september 1942 stierven. Van de 91 kinderen heeft Luijters van zestien een portret weten te achterhalen. Het merendeel betrof pasfoto's of klassenfoto's, een paar keer een familiefotootje dat werd genomen achter in de tuin en één keer een aandoenlijke foto op het strand van Zandvoort. Allemaal zorgeloze kiekjes, niets wees op het enorme onheil dat op hen afkwam.

Het boek past mooi in een trend het oorlogsleed steeds meer te verbijzonderen. De pure wetenschappelijke onderzoeken maken steeds vaker plaats voor dagboeken, verslagen van ooggetuigen, fotoboeken of andere uitgaven die sterk een beroep doen op de mogelijkheid van de lezer zich te identificeren met de slachtoffers. Het boek sluit ook mooi aan bij een verzuchting die zeker in Joodse kringen steeds vaker te horen is, namelijk dat Anne Frank een geweldig symbool is voor wat de Joodse bevolking en meer speciaal de Joodse kinderen is aangedaan, maar dat er zoveel meer “Anne Franks” zijn. Zie bijvoorbeeld het boek en het project “Andere Achterhuizen” van Marcel Prins en Peter Henk Steenhuis.

Een ander element waarvoor Luijters moet worden geprezen is dat hij de Roma- en Sinti-kinderen in zijn werk heeft meegenomen. Binnen de racistische ideologie van de nationaal-socialisten stonden ze op dezelfde lage schaal als de Joden, maar binnen de geschiedschrijving van de Holocaust kwamen ze er tot op heden tamelijk bekaaid van af. Hier zijn ze wel vertegenwoordigd en gelukkig ook niet verder genoemd als aparte groep. Terecht wijst Luijters erop dat schrijven over de Holocaust onvermijdelijk betekent dat je hun terminologie met haar sinistere betekenis moet overnemen. Termen als “doorgangskamp”, “arbeidsinzet”, “Joodse Raad”, “gemengd huwelijk” en tientallen andere benamingen die een duistere wereld moesten verbergen, zijn bij beschrijvingen onvermijdelijk. De schrijver en dus ook de lezers worden zo gedwongen gebruik te maken van de boosaardige denktrant van de nazi's. Zoveel mogelijk heeft Luijters geprobeerd dat te vermijden.

De kille gegevens van de transportlijsten en de bijpassende foto's van 2.900 onschuldige kinderen vormen een bijzondere krachtige combinatie. Het is het monument geworden dat Luijters bij aanvang van het project voor ogen heeft gestaan. De grote hoeveelheid kinderen die het betreft levert onvermijdelijk een lijvig boekwerk op (960 pagina's), met een behoorlijk prijskaartje (€ 99,95). Dat laatste lijkt me minder onvermijdelijk. Het enige kritiekpuntje op het boek heeft dan ook geen betrekking op de inhoud, maar op de prijs. Hoeveel personen gaan dit boek in hemelsnaam aanschaffen? Terwijl dit boek zo niet in elk huisgezin, dan toch zeker in elke school in de boekenkast hoort te staan.