Nadat Polen in 1939 was aangevallen door Duitsland en de toenmalige Sovjet-Unie, vluchtten veel Polen naar het nog vrije Westen. In 1940 vochten velen van hen aan de zijde van Frankrijk opnieuw tegen de Duitse troepen. Na de val van Frankrijk kon een groot aantal Polen toch ontkomen naar Engeland. Er vormden zich eigen Poolse squadrons in de Royal Air Force, en de vele Poolse marineschepen met bemanningen werden opgenomen in de Royal Navy.

Daarnaast ontstonden er ook bij de Royal Army enkele grote Poolse eenheden die de geallieerden ondersteunden, zoals de bekende 1e Onafhankelijke Poolse Parachutistenbrigade van generaal Sosabowski (Slag om Arnhem), het 2e Poolse Korps van generaal Anders (o.a. Monte Cassino in Italië) maar ook de Poolse 1e Pantserdivisie van generaal Maczek waar dit boek aan gewijd is. Alleen deze divisie al bestond uit zestienduizend manschappen, onderofficieren en officieren van Poolse komaf.

In acht hoofdstukken wordt de gehele inzet van de pantserdivisie voor de bevrijding van Nederland beschreven. In de hoofdstukken één en twee wordt het ontstaan van de divisie toegelicht en de eerste periode na D-Day in Normandië. In augustus 1944 wordt de Poolse divisie samen met drie Canadese infanterie- en pantserdivisies onderdeel van het 2e Canadese Legerkorps. Het verloop van de strijd wordt in grote lijnen opgetekend. Vanaf begin april 1945 is de divisie in en om Breda gelegerd.

Het derde hoofdstuk beschrijft de opbouw van deze 1e Poolse Pantserdivisie. Die bestaat naast cavalerie-eenheden, eveneens uit infanterie, artillerie en genie-eenheden. Maar ook een staf, militaire politie, verbindingsdienst en geneeskundige troepen complementeren het geheel. Vanuit Breda trekt men op voor de bevrijding van Noordoost-Nederland en is 5 april 1945 Coevorden het doel wat als eerste Drentse plaats bevrijd wordt. Opvallend, maar ook onbekend en onderbelicht, is dat vrijwel gelijktijdig met deze Pools-Canadese operatie de operatie Amherst plaatsvond met de inzet van Belgische SAS militairen en Franse parachutisten.

Hoofdstuk vier gaat verder in op de strijd rond en de bevrijding van Hoogeveen. Een van de zaken die een rol speelt is het water; het Oranjekanaal is niet zomaar over te steken. Dit lukt pas na zware strijd, en zo zijn rond 10 april 1945 kamp Westerbork en Emmen bevrijd.

Het vijfde hoofdstuk is een bijzonder iets. In Duitsland, net over de grens bij Emmen, is een gevangenkamp, Stalag VI C Oberlangen gevestigd. Hier bevinden zich ruim zeventienhonderd Poolse vrouwen als krijgsgevangen. Deze vrouwen vochten tijdens de opstand in Warschau tegen de Duitsers, maar hadden zich moeten overgeven. Deze vrouwen worden door hun eigen landgenoten op 12 april 1945 bevrijd.

Hoofdstuk zes begint met de hervorming van de divisie naar twee gevechtsgroepen. De eerste gaat vervolgens het grensgebied van Duitsland, in terwijl de tweede gevechtsgroep Drenthe en Groningen als doel heeft. Op 12 april 1945 is ook Stadskanaal bevrijd. Winschoten is een volgend streven, maar dat is nog niet zo gemakkelijk. De Duitse troepen krijgen steun van de zware artilleriekanonnen van de Duitse kustbatterij Dollard-Süd. Uiteindelijk valt Winschoten op 15 april 1945 in Poolse handen en Groningen op 14 april in Canadese.

De gevechtsgroep die Duitsland introk, ondervindt ook zware tegenstand en heeft tijd nodig om de Duitse weerstand te breken. In heel Oost-Groningen zijn zware confrontaties tussen Poolse en Duitse eenheden. In het een na laatste hoofdstuk blijkt dat het laatste verzet van Duitse troepen nog hevig is. Duitse eenheden willen voorkomen dat ze ingesloten raken en trekken via Delfzijl naar Duitsland. Hierbij ondersteund door diverse kustbatterijen rond Delfzijl. Delfzijl bleef in Duitse handen.

In het laatste hoofdstuk is te lezen dat de aandacht van de Poolse eenheden vanaf 22 april 1945 naar Wilhelmshaven is verlegd waar op 5 mei 1945 een deel van de Duitse marine zich overgeeft. De Poolse generaal Maczek wil direct met zijn divisie doortrekken naar Polen om dat verder te bevrijden, maar de geallieerden houden dit tegen. Vervolgens is de bekende algehele capitulatie op de Lüneburgerheide een feit en is de Duitse bezetting van Nederland voorbij. Ook de toekomst van Polen en de Poolse militairen wordt beschreven.

Het is een mooi en bijzonder waardevol boek geworden. Naast de gebruikelijke dingen zoals een proloog, epiloog, bronnenlijst ennamenregister, is het boek is ook voorzien van foto’s en overzichtskaarten waardoor je een goed beeld krijgt van het wel en wee, en de opmars van de divisie in de beschreven periode.

De in deze strijd omgekomen militairen staan in het begin van het boek in een memoriam met voor- en achternaam vermeld, terwijl ze in de hoofdstukken vetgedrukt worden weergegeven waarbij in de kantlijn een foto van hen wordt weergegeven. Hierdoor wordt het verhaal persoonlijker.

Het boek is in ieder geval een waardevolle informatiebron over de bevrijding van Noordoost-Nederland en de relatief onbekende, maar zeer zeker onmisbare en ook belangrijke rol van de 1e Poolse Pantserdivisie daarin.

Abyśmy nie zapomnieli (Lest we forget)