Nederlands Vrachtschip m.s. Tohiti (1930)

De m.s. Tohiti was een schip uit de Tomori-klasse, gebouwd voor de Koninklijke Paketvaart Maatschappij uit Amsterdam en ingezet in de Nederlandsch-Indische archipel. Het schip werd in 1930 afgeleverd en ging op 5 maart 1942 te Tjilatjap ten onder ten gevolge van een Japans bombardement. De Japanners wisten het schip later te bergen. Het schip werd in december 1945 onherstelbaar beschadigd te Tjilatjap terug gevonden.

De m.s. Tohiti was een schip van de Tomori-klasse, maar formeel aangemerkt als Bureau Veritas, Klasse I. I. 3/3 P. 1.1.. De kiel voor het schip werd als bouwnummer 603 gelegd aan de werf van N.V. C. van der Giessen & Zonen's Scheepswerven in Krimpen aan de IJssel. Op 1 mei1930 afgeleverd aan de opdrachtgever de N.V. Koninklijke Paketvaart-Maatschappij, die het schip inschreef te Batavia, Nederlands-Indië.

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië was de Tohiti gelegen in Tjilitjap. Op dat moment was Marinus Cato Valois aangesteld als gezagvoerder aan boord van het schip. uit zijn herinnering werd opgetekend:

"Op 27 jan 1942 werden voor aankomst te Padang Japanse vliegtuigen waargenomen die de haven bombardeerden. Om 10.45 kwamen 8 Japanse bommenwerpers over de Emmahaven. HM torpedojager "van Nes" gaf afweer vuur en stoomde zigzaggend de haven uit. Alle 15 in de Emma haven liggende schepen werden getroffen, het bombardement was zo effectief dat de haven voor het grootste deel al direct werd uitgeschakeld. Het was een zeer naar doch wel boeiend gezicht, waarbij we de "Tohiti" steeds uit de vliegroute van de bommenwerpers brachten. Voltreffer in de "Poeloe Tello" in de schoorsteen met zware ontploffing in de machine kamer. ss Buyskes, ms Meyer, Elout zwaar beschadigd. Eind Februari kwam order om naar Tjilatjap te gaan en daar alles klaar te maken voor vertrek naar Australië. Wachtend op lading en passagiers werd de haven op 5 maart 1942 in eerste bombardement aangevallen. Vele doden, veel schepen geraakt en gehele haven in brand. "Tohito '' werd niet geraakt omdat ik de avond tevoren de rivier ben opgestoomd naar een ankerplaats enige mijlen bovenstrooms, waar bij een mogelijke evacuatie behoorlijk en snel op de oever kon worden geklommen. Bij de benedenstroomse ankerplaats was dit niet mogelijk door de zeer brede slikbanden bij laag water, men kon daar nooit de oever bereiken.
Na het eerste bombardement bleek de bemanning gevlucht, restte alleen nog de Javaanse Bottelier, de Kok en 3 djongos. Volgende ochtend voor dag en dauw geëvacueerd en beschutting aan wal gezocht. Bij tweede bombardement werd ms."Tohiti" tot zinken gebracht door bommen en boordwapens van Jappen. Op 5 maart 1942 ging ms "TOHITI" zonder verlies aan mensenlevens ten onder. 7 Maart 1942 verzorgde KPM agent Dhr. Terburg, die zei dat Tjilatjap plat lag, de evacuatie der KPM''ers per bus naar het binnenland. De bus bracht de zich bij hem gemelde Gezagvoerders, Officieren, Echtgenotes, kinderen en restant bemanning naar Poerwokerto-Kroja op midden Java. Aldaar deelde ik restant scheepskas met allen van ons schip. Zette de inlandse crew op de trein naar Soerabaja en kreeg van plaatselijk bestuur onderdak in de plaatselijke school. Op verzoek van het bestuur hielden we dag en nacht wachtdienst tegen rampokkers bij de Gouvernements-Opslagloodsen vol met Stock van de reg ering voor het volk in oorlogstijd. 14 Maart ''s avonds stond ik moederziel alleen op wacht aan de oostrand van het plaatsje. Het aanvallend Jappen Leger kwam rijdend in Volkswagens, sado''s, fietsen en bussen op de stad aan. Ze hielden mij aan en bleken wel nieuwsgierig te zijn waar nu het KNIL was. Ik wist niet beter te antwoorden dat de Nederlandse troepen al enige tijd niet meer Poerwokerto bivakkeerden en dat ze westwaarts richting Bandoeng vertrokken waren. Kreeg wat minachtend gebrom uit de auto en het bevel: - poelang. Ik terug naar de school waar allen bevreesd voor de Japanners zaten te wachten. Volgende dag ik naar het hoofd kwartier van de Japanners, waar de bevelhebber met vuur rode kop van de drank mijn verzoek om reispas voor mijn reisgezelschap naar Bandoeng zoiets zei als lazerop, maar het verstrekte. Ik blij niet de kop te zijn kwijt geraakt, slaagde er in op 22 Maart met de NS Soerabaja-Bandoeng Express, stopt te Poerwokerto, naar Bandoeng te rijden, waarbij ik z elf voor de veiligheid in de bagagewagen op onze bullen gaan zitten tegen beroving, het was het enigste ons nog restte. Kwamen de 23ste s ‘avonds te 0800 aan te Weltevreden. Stond zowaar nog een taxi, ik er in en naar de Scottweg -Nillmy flat. De Japanners hadden al alle Europeanen gevangen gezet in Interneringskampen. Het Dagblad scheef in hun oplage van Woensdag 23-Jan-1946 : Op 11-Mei-1942 werden honderden hier geboren Europeanen als beesten in de gevangenis voor 1e Klasse misdadigers " Boekit Doeri" te Meester Cornelis gevangen gezet. Twee dagen later werden hun gezinnen uit hun woonhuizen gejaagd met achterlating van alles behalve hun lijfgoederen ( Bron: Kon. Bibliotheek Nr. C 243) Boekit Doeri : 1 man per betegelde cel, achter dikke tralies en sloten. Op 24 maart mij gemeld bij de KPM, wacht maar thuis af. Na enige maanden verborgen bestaan op de Scottweg gearresteerd en gevangen gezet in Boekit Doeri."

Op 5 maart 1942 lag de m.s. Tohiti derhalve op de rivier de Donan bij Tjilatjap toen het schip tijdens één van de Japanse bombardementen werd geraakt. Er ontstond brand op het schip waarna het zonk. Later werd het schip door de Japanners gelicht maar niet meer hersteld. Het schip werd in december 1945, onherstelbaar beschadigd teruggevonden in Tjilatjap.^[1]

Noten

1. Womack, 2015, pag. 309-310