Dagboek van Hendrik Baeten, dwangarbeider

Op zondag 8 oktober 1944 werden door Duitse bezetters in Sevenum 326 mannen (inwoners, evacués en onderduikers) gevangen genomen en naar Duitsland getransporteerd, om daar te verblijven in kampen en verplicht arbeid te verrichten op fabrieken. Een van deze gevangenen was Hendrik Baeten, Den Eigen C6, Sevenum. Hij werd op 5 januari 1900 geboren en overleed op 28 mei 1969. Hij was getrouwd met Petronella van Enckevort. Wij zijn zijn familie zeer erkentelijk dat we dit dagboek mogen publiceren in verband met ons grotere onderzoek naar Nederlandse Dwangarbeiders in Dassel, Duitsland. De tekst is met enkele kleine correcties overgenomen van het origineel. - Redactie.

Zondag 8 oktober
Vertrokken om 10 uur vanuit Sevenum met vrachtauto's naar station in Venlo. 's Avonds om half 7 met trein uit Venlo vertrokken richting Duitsland.

Maandag 9 oktober
Om 4 uur in de morgen aankomst in Wuppertal in een kamp. We konden ons wassen en onze eigen voorraad eten verwerken.

Dinsdag 10 oktober
Om 9:30 uur vertrokken uit Wuppertal met circa 100 mensen uit onze omgeving. We reisden langs Hagen-Herdecke, grote fabrieken, Berink - Hohensyburg - Westhofen - Unna - Emmeren - Himmighausen (grote stad) - Wilfeld - Afferde - Nordstemmen - Marienberg - Lichtenberg - Kleinmanheim - Salzgitter, grote fabrieken. 's Avonds om 5:30 weer van Salzgitter, veertien kilometer ten oosten van deze grote stad naar onze barakken. Wie het plaatsje heet is niet achter komen het ligt helemaal in de bergen. Beplant met bos, meestal beuken en fijne dennen. Bergen van 100 meter en hoger en tot boven toe allemaal klei.

De plaatsnamen Berink, Emmeren, Wilfeld en Kleinmanheim hebben we nog niet kunnen localiseren. Himmighausen is geen grote stad zoals aangegeven, echter, daar kan Paderborn mee bedoeld zijn. - Redactie.

Donderdag 12 oktober
Tamelijk goed geslapen. Om 5 uur beginnen mijn buren al op te staan en zich te wassen. Om 10 uur koffie, allemaal in de rij staan. Om 1 uur soep en om 4 uur koffie. Om 7:30 uur met de gehele barak circa 250 mensen rozenkrans bidden. Kroës Kuub (Kuub Bussenmakers uit de steeg) bid voor en alles bid na, veel met tranen in de ogen, dan slapen.

Vrijdag 13 oktober
6 uur opstaan rozenkrans bidden koffie drinken, 9 uur wandelen door het bos, allemaal beuken. Bomen 40 à 50 meter hoog en 1 à 2 meter doorsnee. Op boerderij geweest, groot bedrijf. De boer was aan het tarwe zaaien met ossen en drie paarden, allemaal klei. 12 uur verzamelen. 250 mensen. Die van Helden en Grashoek gaan naar de suikerfabrieken in de omgeving van Salzgitter. 1 uur eten, bord soep met brood en boter en jam. 2 uur vertrek uit Salzgitter met Heldense en vier uit Sevenum met auto's vermoedelijk naar Northeim. Grote kampen langs de route en boerderijen. In Northeim een bord soep, rozenkrans bidden en dan slapen. In dit kamp zijn 104 mensen.

Zaterdag 14 oktober
Om 6 uur worden we gewekt, bidden en het werk aan God opdragen, een snede brood en koffie drinken. Daarna komt een heer van het arbeidsbureau. We worden verdeeld in groepen van 10 en gaan naar de ijzerfabriek. Daarna worden foto's gemaakt voor de persoonsbewijzen. Waar de anderen naar toe gaan is niet bij te houden. Wij gaan naar Dassel. Om 2 uur vertrokken uit Northeim met 10 personen naar Dassel met de ijzerfabrikant, het leek een vriendelijke heer. Aankomst avond. Brood met bier, daar waren we blij mee. Rozenkrans met avondgebed en slapen. Na al dat gereis vannacht het groot luchtalarm, niet gehoord.

Zondag 15 oktober
Morgen gebed, wassen, koffie drinken en gaan dan naar de kerk in Dassel. Hier is 1/3 katholiek en 2/3 evangelis. De hoogmis is gewoon. Om 9 uur. Om 10 uur luchtalarm, na luchtalarm kwam de pastoor met ons praten. Om 11 uur gingen we weer naar de fabriek en wachten op ons eten. Dassel zelf heeft zo wat 3000 inwoners, veel boerderijen en enkele houtzagerijen. Hout schijnt er niets te kosten, overal ziet men grote hopen fijn gezaagd brandhout. De huizen zijn er alle opgetrokken uit een geraamte van hout en ertussen in zonnenbakkensteen.

Om 12 uur eten we soep, een grote ketel gehaald uit het kamp van de Russen. De fabrikant beweerd geen gastwierschaft voor ons te kunnen krijgen. Om 1 uur wandelen naar Ringelheim, drinken daar twee flinke potten bier en wandelen dan langs hoge bossen naar huis. Jammer dat Annie, Jetje, Gerda en onze Jeu er niet bij waren ze konden zoveel beukenootjes rapen als ze wilden. Een bos zo groot en schoon als men zich niet voor kan stellen. We gaan naar huis koffie drinken, want honger, honger als we hebben. Onderweg bij de boeren koolraab gestolen en lekker opgegeten met Bert Hermkens, Tinus Houben en Bertus Arts. We hadden de potjes bier die we gedronken hebben Hermkens laten betalen, die had voor 5 mark tabak verkocht en daar konden wij van drinken.

Ringelheim ligt bij Salzgitter, vermoedelijk werd hier het ten zuiden van Dassel gelegen Relliehausen bedoeld. - Redactie.

's Avonds kregen wij nog brood en soep met boter. Een kaartspel was nergens te krijgen en noodgedwongen werd 's avonds op de kamer een spel kaarten gemaakt van karton, en toen aan het kaarten (Bert kan van niks iets maken). Daarna rozenkrans bidden en dan is 15 oct. weer voorbij. Terwijl we op bed liggen zitten de Russen en de Polen nog muziek te maken. Goede nacht.

Maandag 16 oktober
We beginnen eerst om op te schrijven de mensen van mijn kamer. H. Hermkens – W. Houben – Tinus Verrijht – H. Arts – Frans Arts – Lei Tacken, Blerick – Lei Janssen, Blerick – H. Verheyen – H. Baeten – Frans Neisten.

Opstaan, bidden, brood met water. Om 9 uur koffie met brood. Werken hoeven we nog niet, niemand zegt ons wat en liggen maar op onze strozak. Vrouw kon u eens even komen kijken hoe wij hier huizen. Zeker moest u met al de ellende lachen. Af en toe word het zwaar en blinken de tranen in de ogen. Maar God wil het. Voor u zal het nog wel zwaarder zijn en vandaag is Gerrie Hermkens jarig, proficiat kereltje.

Om 10 uur wandelen naar de stad Dassel, we willen guldens omzetten in marken. Dit lukt niet, verschillende vragen stellen en morgen terug komen. Om 12 uur eten we soep die niet smaakt, ik had nog wat brood. En het ging verder, dan schotels wassen dit gaat beter als thuis. Het gaat best met koud water en wat spoelen en dan op een bankje zetten. Tot 2 uur slapen we wat en gaan dan met Hermkens, Houben, Verrijht en ik wat wandelen naar de dorpen in de omtrek. Het wonderlijke is wij hoeven niet te werken. Zijn vrij en kunnen overal vrij gaan. Dan gaan we naar de Friseur (barbier), toen weer naar de bank om guldens te ruilen voor marken.

De directeur kreeg plotseling een beroerte, ik wist geen raad en futselde me maar stil weg, dus nog geen marken. Het was weer avond, eten soep die niet te eten is. Dan maar brood met koolraap die we uit het veld halen. Na het eten weer kaarten. We hebben van de chef een spel gekregen, dit moet ik vermelden, de mensen zijn hier goed voor ons. Waar ze kunnen helpen ze ons, maar ze hebben zelfs ook niets.

Nu aan het kaarten. Bertus Arts zijn pijp is gelukkig kapot, want die rookt alles en maar stinken dat gewone mensen flauw vallen. Nu 8 uur in de avond komt de chef weer met bericht dat we alle namen op moeten geven voorop zending naar Berlijn en van uit Berlijn zou de vrouw bericht krijgen. Hiep hiep hoera moeder een verlichting. Dit drinkt het zwaarst dat de vrouw niet weet waar we zitten en wie het ons gaat.

Dinsdag 17 oktober
's Morgens 5:30 opstaan en dan bidden het morgen gebed en dan komt de boodschap dat we om 6 uur klaar moeten zijn en aan het werk dus. Negen dagen hebben we liggen zwalken. Gauw wassen en een snede brood en een in de zak voor om 10 uur met nog een stuk koolraap. We moesten drie wagons kolen en zand lossen. We moesten met 5 (de getrouwe) naar het station wagens laden en de jongeren bleven op de fabriek de kolen opruimen. We werkte tamelijk hard. Tegen 9 uur kwam ik langs de bank en kon daar weer niet terecht, die heer had werkelijk een verlamming gehad. Na de middag ben ik er weer naar toe geweest en werkelijk ik kwam terecht. Voor 100 marken.

We dronken ieder twee potten bier en later nog twee, dit deed ons goed. Daarna soep van aardappelen, bieten en koolraap en verder veldartikelen. Met weemoed denkt men aan de rijk gedekte tafel in Sevenum en aan moeder en het gesnater van de kinderen. Maar effen het hoofd omhoog. Om 4 uur klaar op station toen nog zware buizen dragen en honger. De jongens vragen nog wie koolraap heeft, die smaakt wie appelen. Om 6 uur wassen en weer dezelfde soep. Nu heb ik een onderhoud aangevraagd met den heer directeur van de fabriek. Ik hoop op welslagen. Kinderen bid, Moeder Maria Jozef leid ons, en nu aan het kaarten. Wacht nog even mijn zakdoek uitwassen en op de kachel hangen, drogen. U moet weten dat we alle erg verkoud zijn. Om 9 uur naar bed.

Woensdag 18 oktober
's Morgens weer gewoon eerst met God spreken en ons lijden aan God opdragen en dan om 6 uur weer beginnen. Ik moest met Willem Houben, Tinus Verrijht en Bert Hermkens den hele dag ijzer buizen verdragen. Om 10 uur alarm tot 12 uur. Als het alarm is mogen we niet buiten maar binnen werken. Om 3 uur weer alarm. 's Avonds kregen we ongeschilde aardappelen en water gekookt met spinazie, toch smaakte het heerlijk. Onze maag is langzamerhand op deze kost ingesteld. 's Avonds weer rozenhoedje, en vrouw is er niet, ze bidden allemaal goed mee, en dan slapen. Goede nacht vrouw en kinderen, vergeten doe ik u nooit.

Ik ben nog vergeten te schrijven dat ik tabak van de Russen, heb gekregen. Daar was ik blij mee, het trooste even. Nog wil ik voor te onthouden schrijven dat Bertus Arts met een Rus had gesproken. Dat hij (Bertus Arts) zo rijk was dat hij goed de hele fabriek kon kopen. Daar keken de mensen van op, even lachen. Weer een dag voorbij.

Donderdag 19 oktober
's Morgens gewoon eerst aan Onze Lieve Vrouw onze dag opgedragen en dan om 6 uur beginnen we. We dragen eerst wat deurtjes van fornuizen weg, wel twee auto's vol, dus hier hebben ze fornuizen genoeg. 9 uur naar het station, steeds met Willem, Hermkens en Tinus. We moesten een wagen zand leeg maken. Dit doen we graag, dan werken we en drinken steeds een biertje. Duits bier is lekker en op al die schrale kost doet een biertje weer goed.

Om 12 uur middagsoep die niet smaakt maar toch eten we het, anders kregen we niets. 's Middags weer naar station en eventjes naar barbier scheermesjes kopen voor 2,50. Een paar biertjes en zo wordt het weer avond en dan eten we ongeschilde aardappelen met spinazie en waarachtig een stukje vlees. Dit is het eerst sinds 8 oktober. Moeder wat hebben we soms gemord en wat hadden we het thuis toch goed.

Om 8 uur scheert Bertus Arts me en ja het gaat. Om 8 uur krijgen we de levensmiddelenkaarten en dan zal het morgen winkelen zijn. Moeder en kinderen u moest eens zien hoe wij hier huizen. Ach wij willen niet morren maar dragen. Net zwaarste is steeds van vrouw en kinderen geroofd, van het schoonst wat ik bezat, de boerderij denk ik weinig over. U had ons moeten zien op de auto langs Russen en wassen langs Russen. Onze kamer is de eerste, de tweede de Polen, de derde de Russen. Goede nacht vrouw en kinderen, ik bid voor u.

Vrijdag 20 oktober
Moeder jarig (Oma Baeten-Custers). 's Morgens weer bidden en dan aan het werk, weer opruimen. Wij hoeven niets te doen. Ik vind het fijn dat we geteld zijn. Niemand maakt het ons lastig, niet snauwen of niets. De chef geeft ons werk en dan knutselen we wel.

Om 9 uur moeten we weer naar den Bahnhof buizen lossen, weer met onze vieren. Natuurlijk weer een paar potjes bier dat heerlijk is. Vooral als we om 12 uur nog nuchter zijn. We hadden geen brood behalve Willem Houben en die deelde eerlijk, maar het was maar een hap.

's Middags weer soep die goed was voor de varkens maar toch gegeten. 's Middags weer opruimen en 's avonds naar de stad winkelen. We hadden ieder een kaart en boden die de winkelier aan, we kregen ieder 450 gram worst, 2 pakken zeeppoeder, 1 stuk waszeep, 225 gram suiker, 0,5 pond natuurboter en ieder een doosje lucifers. Het was vermakelijk om aan te zien zo'n stel kooplieden.

Moeder als ik niet aan Sevenum dacht dan ging het wel, maar nu valt het soms zwaar. Ik moet er soms met Hermkens over praten en wie zou het met U gaan. Een krant hebben we niet. We werken en slapen maar hopen en vertrouwen op God dat alles spoedig in orde is. Goede nacht.

Zaterdag 21 oktober
's Morgens 5:30. Als gewoonlijk komt de meesterknecht goede morgen wensen, als gewoonlijk dan gezamelijk morgen gebed. Een snede brood en dan naar het werk. Weer opruimen, wat het is in de fabriek weet ik niet. We moeten de materialen van voor de oorlog maar steeds in de paardestal onderbrengen. Vandaag moesten we ook stenen voor de fornuiskachels verzetten. In de fabriek maken ze haast niets als granaten, een heleboel. Als die nog allemaal verschoten moeten worden dan duurt het nog lang. We hebben het wel zo ver gebracht dat rij het vertrouwen van onze meesters hebben gewonnen. We werken de hele dag met Tinus, Willem, Bert en ik en dan een of twee Russen. Het is raar Russen, Polen, Fransen en Nederlanders. Allen spreken ze je aan met kameraad.

De Polen zijn onze eerste buren op de slaapzaal. nooit geweten dat dit zo'n netten jongens zijn en kunt er alles van krijgen: geld, scheergereedschap. In een woord alle respect voor de Poolse jongens. De Russen zijn iets ruimer, maar beste jongens. Ze doen voor ons wat ze kunnen.

En van de Duitsers, het eten is sober, maar ze maken het ons niet lastig. Ze laten ons een beetje werken maar zeggen ons niets. Bert Hermkens en Willen Houben zijn naar de stad weer brood kopen. Vandaag zijn we niet op het station geweest en hebben geen bier gekocht. Ze zeggen dat we weer weg gaan, ik weet het niet maar liever hier, de behandeling is hier tenminste goed.

Het praten van die Polen en Russen, het is katterwaals, maar we verstaan hun toch goed. We zijn al een paar keer met de Russische chauffeur naar de bahnhof geweest en we praten er al heel wat mee. Bertus Arts heeft me weer geschoren. We houden ons zo netjes mogelijk. Terwijl ik hier zit te schrijven gaat weer het luchtalarm maar op een dorp is weinig gevaar. Maar steeds denk ik wie zou het thuis zijn met Moeder, Annie, Jetje, Gerda en Jeu.

Jeu is het hondje al hard gewassen. Wat zou ik graag een uur thuis zijn en wie is het met het werk. Ik mag er niet aan denken. Met Hermkens is het precies eender, die denkt ook veel aan vrouw en kinderen en Willem Houben ook. De anderen kunnen er beter overheen, maar dragen zullen we het met mannenmoed en vol vertrouwen. Goede nacht vrouw en kinderen. We moeten nog bidden, het rozenhoedje, maar Hermkens en Houben zijn er nog niet terug. Ik bid voor en alle bidden goed na. Tot ziens.

Ik was vergeten om te schrijven dat we twee dagen met een Duitser hebben moeten werken van 40 jaar, hij had zes morgen grond met 4000 mark op de spaarbank staan, dus u weet wel wat voor een august dat is.

Zondag 22 oktober
Zondag 7 uur morgengebed, dan naar de kerk. Heilige Mis met Heilige Communie, dit deed een katholiek mens goed, Hier heb ik echt tot Jezus gebeden voor vrouw en kinderen en voor mijn lotgenoten en gevraagd in vereeniging, met de Heilige Communie, van vrouw en kinderen en van mijn oude moeder, dat Jezus ons spoedig vereenigd. De kerk is hier arm. Wanneer men door het poortje over het totaal onderkomen kerkhof binnen treed dan ziet men dat weinig voetstappen dit heiligdom betreden. Binnen in de kerk ziet men een oud maar mooi altaar. De bezoekers der kerke zijn meestal oude mensen. Veel oude vrouwen met kinderen. Jonge meisjes schijnen er geen te zijn. Als de priester de Heilige Mis begint dan voelt men de eenheid der kerk.

De priester zet eerst een Maria-liedje in. Terwijl de gelovigen dit zingen begint de Heilige Mis. Onder de Heilige Mis deelt de priester de Heilige Communie uit. Na de Heilige Mis hadden we de pastoor gevraagd om tot onze intentie een Heilige Mis op te dragen, maar dit ging ook al niet. Daarom besloten we een noveen ter ere van Maria te houden op een spoedige uitkomst.

Om 10 uur gingen we twee sneetjes brood eten in het café en toen kaarten tot 12 uur en dan weer soep die zo eventjes smaakte. Om 1:30 met de trein naar Einbeck, 14 km van Dassel een tamelijk oude stad. We meenden van alles te kopen, maar toen we aankwamen weer alarm. Toen mochten we niet van het station af. Later werden we vrij. Toen nog even de stad in. Alle winkels gesloten dus niets te maken, weer terug een pot bier drinken. We troffen daar vier Hollandse studenten uit Brabant. Wat toch prachtig als je Nederlanders treft. Het zijn waarlijk broeders. Om 7 uur thuis gekomen. Bertus Arts had in die tijd havermoutkoek gebakken. Havermout met water en gerafelde aardappels, en lekker! Moeder dit moet u ook doen, want dit was lekker. Maar honger, honger hadden we. Toen heeft Hermkens nog aardappelen gekookt en die ook nog droog opgegeten en weer lekker. Om 9 uur bidden; rozenkrans en avondgebed. We, zijn op onze knieën een noveen ter ere van Onze Lieve Vrouw begonnen. De laatste 9 dagen van de rozenkrans maand. Welterusten vrouw en kinderen, steeds zie ik jullie gezichten.

Maandag 23 oktober
Om 5:30 uur opstaan, bidden en om 6 uur naar het werk. Vandaag is het den hele dag op het station laden en lossen. Hermkens is vandaag naar den doktor geweest met zijn arm, hij kan drie dagen vrij zijn, dat wil heel wat zeggen. Wij gunnen het hem, en het is voor ons ook goed. Hij kan alle boodschappen doen en aardappelen koken. Vandaag hebben we werkelijk hard gewerkt en zo'n slecht eten; aardappelen, koolraap, bieten en zo wat in water gekookt. Maar het is allemaal niets als we maar naar huis konden. Terwijl ik hier zit te schrijven, 7 uur, zitten ze op mij te wachten want we moeten nog kaarten. Daar voel ik weinig voor maar het dood de tijd en het vergeet.

Hermkens gaat morgen weer naar de kerk en bid voor ons en onze families. En nu aan het kaarten. Goede nacht kinderen en mijn vrouw. Ik zie alle vertrekken, alles wat thuis omgaat en ik denk dikwijls aan mijn oude moeder.

Dinsdag 24 oktober
's Morgens weer gewoon opstaan 5:30 uur, bidden, brood eten doen we al niet meer dat beetje kunnen we om 9 uur goed op. Twee snede brood per dag is toch niet veel. Maar we zijn vandaag toch een stap verder gegaan. Vandaag op het station vroeg een spoorbeambte ons of we hem een kist konden helpen dragen. Willem Houben vroeg of die kist ook voor onze baas was. De beambte zei dat dit niet was. Willem Houben zei toen: draag ze zelf maar! Toen had je moeten horen wat die kerel kon schreeuwen en schelden. Het is weer tijd voor te kaarten en dan slapen. Ik zeg u goede nacht en denk aan u.

Woensdag 25 oktober
's Morgens om 5:30 uur opstaan. We worden langzaam aan wat lui. Dan gezamelijk morgengebed, wassen en aan het werk. Ik heb 's morgens altijd schrik voor de dag. Maar als ik 's avonds wat schrijf dan laat ik mijn gedachten vrij en doet het niet zo'n pijn. 's Morgens moesten we wat opruimen en na de middag weer naar het station granaten in laden. Om 6 uur het werk af. Eten dat niet smaakt. Maar gelukkig staat Hermkens op ziekenstal die kookt aardappelen in water en havermout in water en lekker, lekker! Later nog wat aardarrelen gebraden en toen nog een koolraap, en het buikje is tevreden.

Om 7 uur gaan we naar de kapper. Moe gelopen door het stadje en daar gekomen en de kapper zei hoffelijk dat hij de zaak ging sluiten. Ja, hier is een buitenlander niet veel geteld. Maar dit dragen we erbij. Wel moet ik zeggen dat de verhouding tussen de auslanders goed is. De Russen moet ik zeggen zijn goede jongens. Een klein Rusje van 21 jaar moet altijd met ons werken. Ik gaf 2,50 mark voor zijn foto, een goed kereltje maar houd niet van hard werken.

Van het stadje Dassel is mij nog opgevallen dat de mensen hier geen kippen hebben maar allemaal eenden en ganzen. Deze dieren lopen midden door deze stad tot voor de kerk. Nu ga ik slapen weer een dag voorbij. Weer een dag korter bij onze verlosser en Hermkens schild maar aardappelen. Goede nacht vrouw en kinderen ik zie waar jullie slapen en kleine Jeu heeft hij nog zo'n slaap.

Donderdag 26 oktober
Het is weer avond en tijd om te schrijven wat hier vandaag is voorgevallen. 's Morgens eerst God ons werk opgedragen en dan verder weer iets opruimen. Wat de directie moet weet ik niet opruimen en opruimen. Ik geloof dat ze het zelf niet meer weten, verder naar het station weer lossen. 's Middags weer lekkere soep van Hermkens zijn aardappelen met rood moes, lekker hè. Na de middag weer lossen dus steeds op het station daar zitten we graag daar drinken we bier.

Vanavond komt een Poolse jongen met ons buurten, aardige jongen ik hoop ook voor hem 't beste ze verlangen ook naar huis. Ik hou op 26 oktober weer een dag voorbij. Goede nacht mijn gezin. Ze hebben ons gezegd dat we weer weg moeten naar een andere plaats. Als 't maar op huis aangaat!

Vrijdag 27 oktober
's Morgens worden we niet gewekt. We weten niet wat er aan de hand is maar blijven rustig liggen. Om 7 uur opstaan bidden wat en eten aardappelen en rode kool. Dan naar de chef die vertelde dat wij niet hoeven te werken en dat wij gingen vertrekken. Weer afwachten. We kunnen Dassel al tamelijk goed. Alle winkels kapper café en kerk en alles met zijn vele Fransen - Polen - Russen en Hollanders. Je moest eens zien hoe de mensen hier arbeiden. Allemaal de vrouwen op het land met oude mannen. Ja hard moeten de mensen werken voor hun brood en allemaal hebben ze zo'n karretje als Jan Murvers bij ons thuis.

Het vertrekken heb ik van de chef gehoord is weer uitgesteld tot maandag. Ze lijken hier gek den hele middag niet geweten wat we moesten doen. Met tien man niet zoveel gedaan als bij ons één persoon. Ze weten met ons geen raad van Herodus naar Pilatus zouden ze ons sturen maar niet naar Holland dus geduld hebben.

's Avonds hebben we ons eerste geld gebeurd 200 mark per persoon. Ik had al voor 75 mark gekocht dus het gaat aardig goed als ik maar een brief van thuis had. De mooie bergen met hun hoge bomen kunnen mij niet meer bekoren. Het heimwee wordt steeds sterker 7 uur nog kaarten. Dan naar bed.

Zaterdag 28 oktober
7 uur lucht alarm. Hier trekken de mensen er zich niets van aan gelukkig maar. 5 uur worden we gewekt. 5:30 uur opstaan. Bidden tot God, want wij hebben de gedachten dat wij diep in de put zitten. 6 uur aan 't werk, weer opruimen den hele dag. Weer zegt de Directeur dat we maandag weg moeten. Waarheen God weet het. Het laden op 't station hebben we vandaag niet hoeven te doen. Het was rustig en geen ladingen. Hermkens zorgt nog altijd voor het eten en werkelijk goed, wat de kost aangaat houden we het wel vol. Maar 't heimwee. We denken steeds hoe zal het met vrouw en kinderen gaan. Om 6 uur gaan we naar de kapper scheren en kopen we Creim. We worden weer groots. Neen vrouw voor de tere handen van al het ijzer aanpakken. Om 7 uur komt de Poolse jongen met een brief van een meisje uit Duitsland geschreven in het Duits en dit kon hij niet verstaan. Wij maakten het hem duidelijk. Een beetje humor doet ons goed. Morgen is 't zondag naar de kerk. Dit is voor ons een lichtpunt en we zullen ook eens tot Onze Lieve Heer zijn moeder bidden voor spoedig weerzien. Om 12 uur weer luchtalarm. Tinus en Willem Houben zijn al naar bed. Bertus Arts is nog aan 't scheren en ik ga nu slapen. Het is 10 uur. Goede nacht tot weer ziens.

Zondag 29 oktober
Zondagmorgen gebed opstaan en naar de kerk mooie dag geweest. Als ik hier zit te schrijven en nog eens en nog eens die dag voorbij laat gaan. 8 uur biechten bij een vriendelijke Duitse pater dan Hoogmis met preek. Die goed verstonden en Heilige Communie. Dan kan men zo echt hartelijk voor zijn gezin bidden. De kerk was rijk versierd met griezanten. Dit lijkt hier wel de mode te zijn. Ik heb al de hele week de mensen zien dragen met deze bloemen. De protestanten net zo goed. Dit doet ons denken aan Allerzielen. En wij zitten hier in de kerk, treffen we een jongen uit Weert die hier bij een boer zit. Hij gaat natuurlijk met ons mee naar onze kamer en veel gepraat over ons dierbaar vaderland.

12 uur eten en rozenkrans bidden. Want het is vandaag Christus Koning. In Sevenum zal 't wel feest zijn in de kerk. Ik twijfel niet of de kinderen zullen bidden is het niet Gerda, Jeu, Annie en Jetje. Kon ik maar even kijken. Dan gaan we wandelen. Om 10 uur drinken we de man 4 potten bier. Ja als 't zo door gaat word ik nog een drinkeboer.

Relliehausen en Sievershausen zijn kleine dorpen. Arme mensen zeven dagen in de week werken, eigenaardige huizen de gevels zijn allemaal pannen of leien vierkante. De mesthoop hebben ze voor de deur zitten, vlak onder de slapenkamer of woonhuis. Als wij er langs komen zitten ze achter de gordijnen en achter de mesthoop ons aan te gluren. Om 6 uur zijn we weer op de fabriek aardappelen eten. Die we onderweg hebben gekocht, Rozenkrans met gebed daarna nog hemd en onderbroek uitwassen. Want denkelijk moeten we morgen weg. We bidden en hopen van naar huis. Nu goede nacht, mijn hele gezin.

Maandag 30 oktober
Weer begint een dag, een dag met begin en zonder einde. Zo lijkt 't ons soms. Eerst aan God door gebed ons werk opdragen. Dan beginnen we wat op te ruimen. het is regenachtig weer. We hebben gelukkig binnen werk anders is het wat hier in Duitsland kunnen ze geen regen het is steeds doorwerken. Wat het hier is kunnen we maar niet begrijpen. Op de fabriek hebben ze geen werk voor ons. Ze weten niet wat ze met ons zullen doen en kunnen ons nergens kwijt worden. Lieten ze ons maar begaan wij wisten het wel.

12 uur weer soep eten die niet smaakt maar we wennen overal aan. Gelukkig dat Hermkens nog ziek is. Die kookt iedere dag twee keer aardappelen met rode kool en fijn hoor. Boter en suiker hebben we voldoende. 2 uur alarm tot 3 uur. Tot 6 uur ijzer kapot slaan, een echt kwajongens werk, oude kachels en fornuizen. We slaan ze dat de stukken er af vliegen. Aan dit werk zijn we met zeven man aan zo schiet de dag weer om.

7 uur weer luchtalarm. Eerst eten en dan aan 't schoenmaken. Al 't werk zoals kousen stoppen, wassen doen we zelf net als soldaten. Twee personen zijn al ziek, Hermkens en Nelissen morgen gaat de derde al naar de dokter. Ons vertrek van vandaag is al weer uitgesteld tot donderdag 2 november. Het leven is hier zo slecht niet. Als men maar geen gezin had dan ging 't wel maar ik hoef 't niet iedere dag te schrijven 't is steeds 't zelfde. Nu in den vreemden, merk ik ieder uur hoeveel God mij geschonken heeft. Wat was ik gezegend, met veel moois maar hopen en bidden en alles komt terrecht. Hadden we maar één brief van huis dan was alles goed. Dit maakt ons zo veel zorgen, hoe 't met ons gezin gesteld is. Nu het is 8 uur we moeten nog wat kaarten. Twee van onze jongens hebben reeds luizen wat 't worden moet weten we niet. Goede nacht ik ben steeds goed gezond. Willem Houben kan zijn riem reeds 2 gaten enger en met mij is het ook zo. We eten 's avonds altijd wat wortelen of koolraap die kan men zonder bon kopen. Nu goede nacht en engelbewaarder zorg voor vrouw en kinderen. Poolse jongen komt nog buurten hij heet Jozef Kliemetske. Met deze jongen hebben we moeten kaarten op Poolse manier aardige jongens die Polen. Hij gaf mij ter herinnering 7 robels Russisch geld. Onder 't kaarten nog drie maal lucht alarm. Nogmaals goede nacht.

Dinsdag 31 oktober
Het is de laatste dag van de Rozenkrans maand laat ons bidden met deze gedachten beginnen we de dag. We moeten weer zo wat van alles verzetten wat niet veel nut is. Tegen 1 uur naar station granaten laden en dan weer wat verzetten zo gaat de dag weer om. Onze Noveen is vandaag volbracht we hopen op uitkomst. Om 6 uur eten en dan wat kaarten bij een heerlijke kachel die doet me denken aan de kachel in onze kamer. Vandaag is de derde reeds naar de dokter het wordt fraai.

Om 8 uur weer luchtalarm. Om 9 uur komen de Polen wat buurten en zo gaat de dag om lang zijn de dagen. Het is 10 uur. Goede nacht tot ziens.

Woensdag 1 november, Allerheiligen
1 november dag vrij gevraagd, maar werken. 6 uur aan 't werk. De hele directie weet niet wat ze ons met 6 man laten werken. Dus maar niets werken ons ook goed. Vier man zijn ziek die hoeven niets te doen. Den hele dag triestig weer echt Allerheiligen. In mijn gedachten zit ik in Sevenum in de kerk, hier schijnt 't geen feestdag te zijn, alles werkt. In de kerk is 't wie op een werkdag een Heilige Mis. Om 12 uur eten en dan weer wat in een, hoek staan kijken. Twee maal luchtalarm. Om 5 uur luchtalarm. Om 6 uur eten en dan naar de kapper scheren dan rozenkrans bidden met een noveen dit doen we iedere avond dan weer kaarten. En we kaarten Bertus Arts helemaal van de souken. 8 uur weer luchtalarm. Weer een dag voorbij. Deze dag is mij bijzonder zwaar gevallen veeal aan huis gedacht. Nu slagen, goede nacht.

Donderdag 2 november
Vanmorgen worden we niet gewekt. We staan om 6:30 uur op. Morgen gebed en brood eten. Om 8 uur komt de Meester Chef, we moeten vertrekken. Ons klaar maken, ons klaar maken dan gezamelijk bidden voor goede afloop en dan enkele goede vrienden goede dag zeggen en afwachten. 12 uur vertrokken naar de Alde Molen in Dassel. 20 minuten van de Eisenhütte. We werden vriendelijk ontvangen en 's middags aan 't werk zo wat van alles onruimen. We treffen hier 17 Nederlandse studenten we worden ook door hen hartelijk ontvangen het doet goed in den vreemden kenissen te ontmoeten. Zo werd 't avond goede nacht.

Vrijdag 3 november
's Morgens gewoon en overdag wat opruimen en zo gaat 't verder. Het eten is hier van kwaliteit veel beter. Het smaakt hier goed. Ik moet beperken mijn papier gaat op. Goede nacht en houd moet.

Zaterdag 4 november
's Morgens gewoon. We slaven weer beter. We hebben 2 dekens en een kachel 't gaat beter. De studenten komen bij ons op de kamer echte vriendelijke heren. Met hun kaarten en vertellen van huis echte soldaten. Weer avond goede nacht.

Zondag 5 november
's Morgens tot 12 uur werken. Dus konden we niet naar de kerk gaan. 12 uur eten en zelfs goed hoor. Toen kwam de verrassing de studenten hadden ieder wat afgestaan van hun kleren. Die kwamen welkom. Hemd, broek, kouzen enz. Toen ik dit voor ons gezelschap in ontvangst namen hun hiervoor wilde bedanken liepen de tranen me over de wangen dit deed me pijn als ik iets aan moet nemen. Maar God wil het zo een flinke daad van deze jongens altijd zal ik hen dankbaar zijn. Dat God hen lonen mag. 's Middags naar de kerk zelf bidden, dan glasje bier drinken en 's avonds kaarten met de studenten, echte vrienden. Soms heb ik heimwee. Als ik alleen ben denk ik altijd aan vrouw en Annie, Gerda, Jetje en Jeu, en aan mijn oude moeder. Ik bid en hoop. Goede nacht.

Maandag 6 november
's Morgens 7 uur stempelen. Dan 7:30 uur beginnen te werken. Weinig voor ons te doen. Het is hier guur weer maar we hoeven toch niet in de regen te werken dat valt mee vandaag. Vandaag gaat hier weer, den eene dag is niet wie de andere ik kan het niet vergeten. Maria help thuis en dat we vereenigd worden goede nacht.

Dinsdag 7 november
Goedemorgen bij het wakker worden zie ik de slaapkamer van de kinderen en vrouw en ook die van uit Blerick. Ik vraag me zoveel af bidden kunnen we niet meer gezamelijk. We hebben drie Nederlanders en een Belg op de kamer gekregen een niet katholiek, dus ieder bid voor zijn eigen en goed hoor. Morgen draag ik de dag op voor mijn gezin. Aan Maria en Jozef. Dat zij er voor zorgen dat alles goed afloopt wat maken we hier toch door.

Woensdag 8 november
Onze ogen ten hemel. Dan koffie halen precies soldaten. Dan twee man de kamer poetsen. Ik heb 't commando over onze kamer die bestaat uit veertien personen. Alles gaat goed onder elkaar. Dan zijn we begonnen een washok te maken. Dit moet ik alleen doen dit kost veel tijd. Om 5:30 uur is 't avond dan komen de studenten kaarten alles is gemoedelijk onder elkaar. Goede nacht.

Donderdag 9 november
Iedere morgen hetzelfde. Men raakt aan alles gewend. Voor een jongeman is 't vol te houden. Het eten is goed maar te weinig. Willem Houben heeft zijn gebid gebrokken en kan geen korsten eten en wij vechten er om. Dit moest U zien honger, voor een getrouwde man is het niet om te vergeten. We eten veel koolraap met rode kool. We koken de hele nacht. Ik heb nooit kunnen geloven dat we 's nachts wakker werden van de honger. Maar dit is voor later voor morgen. Mijn gezin ik vertrouw er op dat u mij niet vergeet. Goede nacht.

Vrijdag 10 november
's Morgens regen weinig arbeid. 10 uur komt de Lagerführer dat ik en Tinus Verrijht weg gingen naar een houtzagerij, niets aan te doen. Wij gingen en kwamen om 12:30 uur terug. 's Middags gingen we er weer heen. De nieuwe baas vroeg ons of wij graag mee naar 't bos gingen dit was iets. Om 1 uur reden met zware auto met twee Duitsers 20 kilometer verder steeds hoger en hoger altijd bos en schoon schoon. Het waren jachtterreinen van Herman Göring. Wij zagen hele kudden herten en reeën. Dat was wat voor onze Jeu. Ik maak vast een plan om na de oorlog hier veertien dagen met vrouw en kinderen te komen. Om 4 uur waren we terug. De wagen leeg maken en dan bij de kachel wachten tot 5:30 uur. Dan zegt de baas dat we morgen terug moeten komen. Thuis gekomen zegt onze Lagerführer dat wij er niet meer naar toe gingen. 's Avonds lezen we wat uit de boeken van de studenten. Terwijl ik lees zit de hele troep hier koolraap te eten. Moeder ik vergeet U niet.

Zaterdag 11 november, St. Maarten
Vuurtje stoken vergeten we maar toch denken wij aan alles wat bij ons gebeurt. Vandaag alles gewoon. Goede nacht.

Zondag 12 november
Iedere dag arbeiten aan zo wat van alles. Ik begrijp alleen maar niet dat wij al zo lang hier zijn en wie zal 't thuis zijn in Den Eigen. Ik denk veel aan huis en kinderen.

Maandag 13 november
Slecht weer. Ze hebben me bij de metselaars gezet in de fabriek. We moeten alles opruimen. Een ding begrijpen we niet dat we voor dit onnozel werk zo ver moeten komen.

Dinsdag 14 november
Geen nieuws.

Woensdag 15 november
Geen nieuws.

Donderdag 16 november
's Morgens opdracht naar 't station kolen lossen met twee Fransen. Vriendelijke lui maar verstaan is moeilijk. 5 uur klaar en weer avond. Dan weer kaarten tot 9 uur en slapen. Moeder goede nacht.

Vrijdag 17 november
Opdracht dat ik naar 't bos moet hout laden maar de baas wil mij niet daar ik geen schoenen had. Nu word ik benoemd om de metselaars te helpen. Ook twee aardige lui waar goed mee op te schieten is. Ik ben er goed mee tevreden veel verlangd men niet waar moet het toch heen.

Zaterdag 18 november
Het heeft hier wat gesneeuwd, op de bergen ligt hij wel 20 centimeter dik. Het is zo gek tussen die bergen als 't onder regent sneeuwt het boven. Dit maakt goede honger. Wij hebben het op dit ogenblik beter, krijgen extra rantsoen meer brood en vlees. Wij krijgen nu drie kilogram brood dus dit gaat en aardappelen.

Zondag 19 november
Zondag 8 uur opstaan wassen. Om 9 uur naar de kerk dit doet je goed in den vreemden merkt men dat ons geloof je sterkt maakt. Om 11 uur komen we thuis honger, dan brood eten. Bert Hermkens is weer ziek. Hij heeft het weer aan zijn arm dus die kan weer boodschappen doen. Vandaag zijn we 6 weken in Duitsland. Waar gaat de tijd heen. Ik denk veel aan U in Sevenum. Als ik met Bert Hermkens alleen ben komen ons allebij de tranen in de ogen. Mijn God wil het. Mijn kleine Jeu wat zal het hondje. gewassen zijn als vader terug komt moet u hem zeker meebrengen en dit hoop ik en spoedig. De studenten zitten nog op onze kamer te kaarten. Het is 10 uur ik ga slapen. Goede nacht vrouw en kinderen.

Maandag 20 november
Ik moet om 6:30 uur beginnen. Willem Houben om 5:30 uur die staat in de fabriek ik zit bij de metselaars kalk maken. Ik sta al in de rij met metselen. De Russen vragen mij al van alles. Vandaag werd ik aangesteld om beton te maken ik kreeg vijf Russen om te arbeiden zelf hoef ik maar toe te kijken. Aardig gevorderd is het niet. Mijn klompen zijn kapot ik heb nieuwe pantoffels gekregen aardig ze kosten 2,50 mark. We hebben al veel Duits geld en kunnen niets kopen als op onze bonnen.

Vandaag heeft Bert Hermkens mijn jas en kousen gemaakt. Ik begin hier al te wennen de dagen duren niet zo lang meer. Voor 'n jonge man is het hier goed vol te houden vet word men niet. Maar het ergste is thuis Moeder ik zie soms al de vertrekken en u werken en dan mijn lieve kindje praat Gerda ook nog veel. Jetje zal wel wat voor vader bidden. Annie doet dit zeker hierop ben ik ook sterk. Het is 9 uur ga slapen. Ik hoop dat Miet Verdellen nog bij u is en vrouw Klaasen. Kon ik toch is een kwartier kijken. Goede nacht.

Dinsdag 21 november
Weer avond dan zit ik weer te schrijven. 's Morgens regen. Zo wat binnen werken, 's Middags weer met de metselaar werken. Alles gaat hier stil door. Maar als 't niet gauw vrede is komen we helemaal uit onze kleren. Hopen maar dat Onze Lieve Heer ons deze winter in bescherming neemt. Heden is een van onze studenten, Bertus Dekker, naar Einbeck naar 't ziekenhuis gebracht.

We lezen in de krant dat in Holland hard gevochten word. Was het maar vrede. Onze goede moeder maria zal er wel spoedig voor zorgen. Ik ga slapen goede nacht.

Woensdag 22 november
's Morgens ons gebed tot Maria en aan Jezus ons werk opdragen dan met de metselaars aan 't werk. Het is steeds slecht weer. Men kan niet begrijpen waar hier al 't water vandaan komt het gotst hier van de bergen af. De boeren hoeven hier geen beken te poetsen. Ze doen hier alles anders om ze smeiten de afval gewoon in de beek alles stroomt weg. Er is hier weer een Hollander aangekomen. Maar hij gaat weer weg, wat een leven, steeds denk ik aan vrouw en kinderen. Waar gaat de tijd heen en wij weten niet wat er van komt. Nu waardeer ik weer eens wat een fijne vrouw en kinderen ik bezat. God zij hiervoor bedankt. Ik hoop alleen maar dat moeder Maria mij snel naar huis stuurt en ik alles in goede welstand aantref. Ik heb hier goede vrienden Willem Houben en Bert Hermkens nooit zal ik deze vergeten. Wij zijn werkelijk kameraden. Tot Ziens, Nella - Annie - Jetje - Gerda - Jeu en Miet.

Donderdag 23 november
Vandaag is het feest. We krijgen op de bonnen een half pond worst en die eten we in eens op heerlijk. Vandaag zijn we onder geleide naar de bioscoop geweest. Een werkelijke ontspanning geweest. De film was over zeilen, dit werk te zien deed ons aan Holland denken. Toen oorlogfilm en toen nog een liefdesfilm. Aardig midden in Duitsland naar de bioscoop. Wij lezen in de coerant dat bij ons hard gevochten word hoop maar dat Den Eigen gespaard mag blijven. O Maria van 't kapelentje van Den Eigen zij zal Den Eigen wel beschermen. Ga slapen goede nacht.

Vrijdag 24 november
Vandaag hebben we een artikeltje gelezen van W. Martens uit Venray. U moet weten dat wij op twee Hollandse couranten zijn geabonneerd namelijk Honk en ons Volk. In mijn Honk stond dit in dat in Venray veel kapot was. Ik denk aan ons Mina met zijn kindjes. Daar werd in geschreven over Meerlo – Tienray – Venlo – Blerick - Antoniuslaan dit zijn namen die klinken, weer een dag voorbij. Ik groet U.

Maandag 4 december
Een van onze kameraden Janus Brekelmans uit Tilburg is na eenige dagen van difteritus hier overleden, droevig. Dit trekt je hij was een goed katholiek en een goed kameraad. Het is treurig hier te sterven ver van je huisgezin verwijderd en vader en moeder niets kunnen laten weten.

Vrijdag 8 december
Janus wordt begraven in de katholieke kerk. Wij kregen alle vrij. Het was voor ons een droevige stoet. Wij hadden een krans en een flinke begravenis 's middags om 2 uur nog nooit zo iets meegemaakt om 2 uur een Heilige Mis, ja alles anders.

Tussen 8 december 1945 en 24 december zijn de aantekeningen van Hendrik Baeten verloren gegaan.

Zondag 24 december
Avond voor Kerstmis. Alles zwijgt alles voelt het groote gebeuren de geboorte van onze Heer Jezus in Bethelem.

Ja vrouw en kinderen en mijn oude moeder ik denk veel aan U en bid voor u. Ik werk de laatste tijd in de fabriek. De hele dag maar boren een gewoon fabrieksarbeider 8 uur per dag en dan nog 3 uur buiten werk. Ja toch goed werk wij hebben het in de fabriek niet koud. Maar de tijd duurt zo lang. Maar ik hoop op 't goddelijk kind. Nu vertel ik hoe wij hier Kerstmis hebben gevierd.

23 december kerstboom, geplaatst op onze kamer en versierd met groen en rood rapier werkelijk mooi. Dat heeft Hermkens uitgedacht en mooi. 24 december 's morgens naar de mis van 9 uur. Biechten en naar huis. 12 uur eten om 4:30 uur op 24 december was 't hier Kerstmis. Gek de avond te voren. Maar het is oorlog. De pastoor heeft hier dispentatie voor dus de klokken luiden om 4:30 uur. De paar katholieken spoeden zich ter kerke. Fn de nachtmis begint om 4:30 uur.

De pastoor begint zijn nachtmis versierd met groen en een sober kaarsje gaat het Heilige Misoffer beginnen. Onder de Heilige Mis zingen ze kerstliedjes. Het zijn de zelfde als bij ons. Onder de mis gaan we te communie 'n Heilig ogenblik vrouw en Annie, Jetje, Gerda en Jeu. Heerlijk heb ik voor u gebeden. En zeker ben ik er van dat wij spoedig vereenigd zijn. Ik reken ook op u gebed. 5:30 uur is de Heilige Mis ten einde. Dan naar huis en hier wachten op ons feest. We hadden de laatste tijd wat bonnen gespaard. En nu een heerlijke versierde tafel gezamelijk met de studenten. Ieder kreeg zijn plaats aangewezen. Ik opende met gebed. Daarna sprak een van de studenten. En lekker koffie met boterhammen. Omstreeks 10 uur na ieder bedankt te hebben sluit ik met gebed. Heerlijk nooit zal ik vergeten wat kerstmis in den vreemden is. Een echt vrede feest een feest wat je sterkt. Ik hoop ook dat het spoedig vrede is, en ik met mijn gezin vereenigd ben, Bid voor mij ik vertrouw sterk.

Januari 1945 tot 22 februari 1945 is verloren gegaan.

Donderdag 22 februari 1945
Ik vertrek uit de fabriek en ga naar een boer afwachten wie dat loopt. Tegen 2 uur komen we bij boer Fricke aan wij, Bert Hermkens en ik, werden door de edelachtbare heer Burgermeester afgehaald dit vertelde hij ons met veel om haal. Wij geloofde het. Tegen 2 uur stapte ik boer Fricke binnen naar eerst kennis met 't gezin gemaakt te hebben. Aan 't eten honger en nog eens honger. Het lijkt me goed en verder maar afwachten. En fijn is het dat Bert Hermkens vlak bij mij zit. Dus vrouw ik wens u goede nacht.

Van 23 februari tot 24 maart 1945 is verloren gegaan.

Zondag 25 maart
Onze Lieve Vrouw Boodschap. Een dag die ze hier niet kennen. Maar wij wel. Ik kreeg die dag een brief van mijn vrouw en kinderen en een voor Bert Hermkens. Den hele middag heb ik tranen in de ogen gehad. Ik zag U allen weer voor mij en ook wie ik weg ben gegaan. Nu al 5½ maand en toch ik heb goede moed dit schrijf toe aan 't gebed van mijn lieve vrouw en kinderen. Ik heb het nu tamelijk goed bij de boer. Moet steeds met twee paarden varen. Dit kan ik nog wel. Het zijn echte alderwetse stuimpers. De vrouw draagt nog van die dikke rokken. Nu zeg ik goede nacht ben geweldig blij met de brief.

Maandag 9 april
Amerikaanse tank gezien.

Dinsdag 10 april
Om 10 uur komt Tinus Verijht en Willem Houben op Ellensen aan gepakt en gezakt vlug naar binnen en mijn boer gezegd dat wij gaan vertrekken. Alles weende maar de drang naar vrouw en kinderen werd te groot. Klaar maken en eten. Ik kreeg nog een brood mee en drie worsten met boter. Om 1 uur vertrokken we toen konden we zien wie hoog wij aangezien waren in ons dorpje. Alles kwam ons groeten. En toen togen we op weg eerst naar Dassel naar ons kerkje Onze Lieve Heer goede dag zeggen en vragen voor een voorspoedige reis en vlugge thuiskomst. Dan op weg naar Neuhaus en steeds pantzerauto's duizenden en nog eens duizenden. Eerst waren we bang voor een sigaret aan te nemen van de Amerikanen en nauwelijks op weg of we hadden 10 pakjes. Tot Neuhaus gaat 't steeds berg op. Het is wel zwaar maar wonder schoone streek. De dorpjes liggen hier werkelijk schilderachtig tegen hogen bergen. Tegen 8 uur kwamen we in Neuhaus aan en 't was hier een drukke bezitting van Amerikanen. Wij konden precies wie Jozef en Maria geen plaats vinden geen plaats in de herberg. Wij trokken van huis tot huis tot een Duitser bij ons kwam dat wij na 7 uur niet meer op straat mochten zijn. Hij vroeg of wij Hollanders waren en of zeiden wij. Hij vroeg of wij papieren hadden, Hermkens zei, loop naar de soudemieter met je papieren. Toen moesten we mee naar de comandant. Onderweg kwam ons een Amerikaanse auto na en stopte en gaf ons 'n pak van 200 pakjes sigaretten en daar mee naar de commandant. Al even vriendelijk hij zorgde direct voor slaap gelegenheid en joeg een Duitse uit een kippenhok en wij vieren er in. Weer wie Maria en Jozef in een stal. Wat eten en bidden en naar bed toe.

Woensdag 11 april
Om 6 uur werden we wakker. Eerst bidden en dan naar een beek ons wassen. Ons brood eten en dan op reis naar 't dorpje Hauten. Wij willen over de Weser de brug kapot. Dan maar westwaards de Weser langs. Den helen dag gelopen nog niet de Weser over. Tegen 5 uur komen we aan een brug in Lauenförde aan de Weser. Hier hebben we geslapen. We konden niet de brug over. We moesten wachten tot morgen. We gingen nog wat over straat wandelen en waarrempel daar lopen we tegen twee uit Heythuysen aan die zijde dat er verder op twee uit Sevenum waren. En wij gingen kijken en dit waren P.J. Thijssen en zijn broer Hannus uit de Steeg wat een weerzien weer, wat moet ik Jozef danken en toen slapen en morgen de Weser over.

Donderdag 12 april
Het eerste dorpje wat we bereiken was Beverungen. Hier kregen we een wagentje. Hier ons bagage op en verder. Beverungen ligt aan de Weser een kleine rivier maar toch scheepvaart. Vandaag treffen we Bertus Arts en zoon en verder gaat de reis langs schoonen wegen en bergen een landschap zo mooi. Wanneer we niet aan vrouw en kinderen dachten was het een lust om te zien hoe schoon God de wereld heeft gemaakt. Als de mensen maar beter waren. Tegen 5 uur kwamen we in Driburg aan hier hielden we halt. Wassen scheren krijgen wat melk en wat brood en verder wat buiten zitten. Dan gaan we slapen en morgen weer verder.

Tinus Verrijht heeft 't vandaag een beetje te kwaad gekregen. Met wat water kregen we hem bij. Verder was hij goed. Vertrouwen op St. Jozef. Driburg is een bijzonder mooi stadje met zijn vele bergen en dalen.

Vrijdag 13 april
's Morgens om 7 uur op weg naar Paderborn, voor Paderborn is hard gevochten. Tegen 11 uur bereiken we Paderborn. Daar werden we opgevangen door Militaire Politie en opgebracht naar een kazerne. Daar moesten we blijven tot er verkeer komt. We treffen er veel Sevenumse, het eten is goed. En slapen gaat ook na veel vertellen. Goede nacht.

Zaterdag 14 april
's Morgens lang slapen. Opstaan om 9 uur. We zijn weer fris. Na wat gegeten te hebben gaan we de commandant opzoeken. Het is een Engelsman. Hij beloofd ons dat we na drie dagen kunnen vertrekken. Maar na wat heen en weer gepraat wordt besloten om er met negen personen tussen uit de knijpen. Dat zijn P.J. Thijssen en broer Hannus, Willem Houben, Bert Hermkens, Jansen, Tinus Verrijht en twee jongens van Hoeymakers en ik.

Als we op het punt staan om er tussen uit te gaan maakt iedereen 't ons tegen. Maar de drang naar vrouw en kinderen wordt te groot. We gaan. De eerste poort laat ons gaan. De tweede en derde ook. Wij voelen ons vrij. Buiten Paderborn zien we weer de grote van den oorlog. Zware bombardementen. Wij trekken verder het landschap word vlakker schonen boerderijen en weilanden. Maar de stof op de weg word steeds erger. Pantser aan pantserwagen en auto's ik weet niet over het er 1000 of 1500 of 2000 zijn of nog meer. Wij denken dat dit allemaal naar Berlijn gaat. De commandant heeft tegen ons gezegd dat de armee nog 60 kilometer van Berlijn is. Wij trekken verder naar een klein dorpje. Daar worden we aangehouden door een Amerikaanse soldaat papieren laten zien zeer vriendelijk. Even later worden we door drie soldaten met een auto vervoerd en naar een verder dorp Scharmede. Hier worden we in een boerderij ingekwartierd. We kregen de beste kamer met fautuel en fijne kasten schilderijen van Heilige Hart en zo verder. We kregen eten van de soldaten wat 't was weten we niet gebakken aardappelen met nog iets maar 't was heerlijk. Daarna nog drie glazen met drank en toen nog een stuk bief om van te schrikken. Dit moesten we zelf klaarmaken. Dit kan Bert Hermkens en Hannus Arts prima. We aten toen biefstuk met saus brood en thee en thee zonder suiker smaakt niet zeiden de soldaten en brachten ons twee kilogram suiker. Toen nog een vooroorlogse sigaar en wat wil je nog meer. Het is hier een zuiver katholiek dorp en willen morgen naar de kerk gaan. Maar wie korter naar Serum hoe meer verlangen. Goede nacht.

Wat oorlog is kan niemand begrijpen en niemand beschrijven. Wat een verwoesting. De stad Paderborn is totaal kapot geen huis en nogmaals geen huis is geheel gebleven. Alleen de twee groote kazerne zijn niet geraakt, dus ze gooien niet mis.

Zondag 15 april
's Morgens 6 uur opstaan klaar maken en om 7 uur naar de kerk een plaatsje waar alles katholiek is allemaal fijn tot de Heilige Communie gaan en dan weer gaan eten. En wat kregen we. Twee borden spek een kom honing, eierkoeken, suiker met koffie met brood driedubbel eten. 9 uur waren we klaar om 9:30 uur weer naar de Heilige Mis. Wat praten met de boeren en weer eten. Bert Hermkens en Hannes Arts hadden fijne rundvleessoep met aardappelen en erwten. Weer fijn gegeten. Toen wat slapen. Toen gingen al de soldaten vertrekken. Wij wisten niet wat we moesten doen. Maar wij gingen ook maar vertrekken en verder over Salzkotten naar Geseke ongeveer 15 km. zitten we in Westfalen een mooi platte streek veel groote boerderijen en geen bergen meer. Salzkotten een mooi nieuw stadje. Geseke veel kloosters, twee kerken alles katholiek. Om 7 uur gaan we naar een boer slapen. Weer een dag korter naar Serum.

Maandag 16 april
's Morgens eerst bidden en om 7 uur vertrekken we alles vol moed. We willen vandaag Soest bereiken. Steeds de groote weg met zijn vele dorpen. Overal zo schoon nu de lente de bomen met bloemen tooid. Ik ben vandaag niet fit moet steeds met de broek lopen. Zo is 't een zware tocht. Maar andere mensen hebben ook wat. De een blaren en de andere dat. Maar naar huis deze dorpen voor Soest worden echt onveilig gemaakt door de Russen alles plunderend. Arme Duitse mensen. Met honderden Russen langs de weg en in de boomgarden. Ze jagen de mensen uit de huizen en trekken er zelf in. We trekker door Soest heen en slapen in de school in het dorpje Wande dit vijf kilometer achter Soest. We kregen eten genoeg en hadden 37 kilometer gelopen. Het gaat goed en gaan slapen.

Dinsdag 17 april
's Morgens ons werk aan god opdragen en om 6:30 uur opstaan en vertrekken richting Werl dit is twaalf kilometer. Een schilderachtig stad met zijn vele witte huisjes, daar rusten we want het eten is op maar we vertrouwen op St. Jozef tegen 3 uur bereikte we de stad Unna. Deze stad heeft veel van de oorlog geleden. Verder ging de weg tot aan de poort van een Amerikaan en we moesten terug naar Unna en een militaire pas hebben die kregen we daar niet. Dan maar langs een omweg richting Dortmund. Eerst wat eten in een gemeenschapskeuken voor auslanders. Ik ben er slecht aan toe, steeds maar met die broek.

We gaan verder naar Massen daar hebben we bij een vriendelijke boer geslapen. We kregen er avond eten. Prima tafel met laken. We aten aardappelen met saus. Hier begint het roergebied de dorpen houden niet op. Ze liggen aan elkaar. De mensen worden steeds vriendelijker. We gaan slapen.

Woensdag 18 april
's Morgens om 6 uur opstaan bidden en op weg langs mooie wegen. Maar meer en meer zien we dat de oorlog hier zijn deel heeft achter gelaten. Wij zagen zelfs een auto boven op 't dak van een huis. Hier in de voordorpen van Dortmund zien we lange rijen mensen voor de winkels staan om levensmiddelen. Steeds valt 't op het massale van het Amerikaanse leger. We gaan verder naar Dortmund. Een dorp er voor worden we halt gehouden door een soldaat en we gaan richting Massen. Het is 11 uur. Daar vijf minuten ingekwartierd. Er waren er bij die al vol vlooien zaten niet een maar honderden. Precies wie vroeger op de film. Buiten in de zon half naakt een den ander de vlooien vangen.

Wij wilden er niet meer in. En toen kregen we een ander kamer hier hadden we een gezellige kamer. Steeds worden er nieuwe mensen aangevoerd. Duizenden en duizenden mensen komen hier aan. Hier ziet men nog eens duidelijk wat dat Duitsland heeft gedaan het is verschrikkelijk al deze duizenden mensen van alle nationaliteiten en maar geleden onder hun. Eten hebben we niet hebben we niet dus wat water en gaan slapen. Velen van ons die zo'n 200 kilometer gelopen hebben en nu zo kort bij Nederland laten de moet zakken. Maar een rozenkrans wat zingen en vertellen en alles is weer in orde. Wel word 't verlangen naar huis steeds groter.

Donderdag 19 april
Tegen 9 uur staan de meesten op wassen en bidden. Eten hoeven we niet (er is niets) en de dag schiet al weer op. En wachten af wat deze dag zal brengen. We zitten hier in het venster hebben een mooi gezicht op Dortmund. Een groote stad van hieruit te zien. Maar is ook niet gespaard gebleven door de Amerikanen. Tegen de middag kregen we een noodrandsoen dit bevat een stuk chocolade, vier koekjes, een pakje sigratten, een bakje soep en closetpapier daar moeten we de hele dag van leven. En gisteren bijna niets gegeten voor mij is 't goed want ik heb er steeds nog slecht aan toe. Maar hoop op beter. We ruilen wat sigaretten voor soep en het gaat verder de hoop is groot.

Vrijdag 20 april
's Morgens schijnt de zon al door het venster eer er leven op onze komt. Ze zeggen dat we vandaag of Morgen weg gaan we wachten af. Geen eten wat water en hebben nog soep. Dan klikt uit duizenden monden een hoera op. Russen, Fransen, Nederlanders, Belgen alle volkeren en wat was te zien. Duitsers trokken met groote troepen spade op de rug naar 't werk ze moesten gedwongen gaan werken de rollen zijn omgedraaid. Steeds trekken er honderden Russen gepakt en gezakt wagens, karren, fietsen, vuilniskarren, oude vervoersmiddelen langs. In onze kamer worden weer nieuwe mensen aangevoerd. Nu staat iedereen stil bij de gedachte wat een volksverplaatsing en allemaal schemel gekleede mensen daar komt weer een troepje Nederlanders binnen ze komen met ons praten. Ze staan nauwelijks bij ons of ze zien een bekende een N.S.B.'er. Ze gaan naar de soldaten toe. De soldaten komen met geweer in aanslag de N.S.B.'er halen. Ze plaatsen hem met de handen omhoog tegen de muur en nemen hem later mee. We eten weer chocolade, vlees, kaas, suiker, koekjes en koken wat soep en alles gaat goed. Later halen ze er nog een Fransman er uit, ook een verrader die zal moeten sterven. Ze hebben het verdiend. Nu willen ze zich bij de grote massa voegen. We krijgen nu nog eten. De dag is om.

Zaterdag 21 april 1945
's Morgens weer op wat bidden en verder wat kijken het regent. Wij hebben een fijne kamer met mooi uitzicht kunnen goed zien nog steeds hetzelfde beeld wat duren de dagen lang de moet gaat vandaag weer. Wij bidden een rozenkrans en liggen van de 24 uur er 23 op ons bed. Vrouw en kinderen groet u hartelijk goed gezond u ook alles goed. Hoop op spoedig weerzien. Groeten aan familie daag vrouw - Annie - Jetje - Gerda - Jeu - en moeder.

Zondag 22 april
Het is een koude zondag niet naar de kerk en 't weer koud en guur heel den dag hebben we weing moed. Veel Fransen en Italianen gaan vertrekken maar ons halen ze niet. Onze kamer ligt steeds te bed behalve enkele kaarten.

Weinig eten en veel in de rij staan zo gaat de tijd ten einde. Tegen de avond gaat 't praatje rond dat we morgen weg gaan dit vrolijkt onze troep wat op. Het verlangen word zo groot naar onze dierbare. Nu wordt weer gezongen en verteld.

Maandag 23 april
's Morgens wat vroeger op. Vol verwachting klopt ons hart wat er vandaag met ons gebeurd. We zitten den helen dag moedeloos te kijken. Geen moed in de mensen. Tegen 8 uur worden de passen gecontroleerd en we gaan morgen weg en we weten niet waarheen.

Dinsdag 24 april
's Morgens vroeg op. We moeten om 7 uur klaar zijn en zitten vol spanning. Bidden nog eerst wat voor de goede afloop en wachten af het weer is mooi. Tegen 7 uur gaan we goede dag zeggen. En 8:30 uur gingen met 370 mensen met twaalf vrachtwagens weg dit was een glorie richting Münster. Onderweg kwamen er nog twaalf auto's bij een lange rij.

In Münster aangekomen werden we eerst ontluist. Daarna eten we hadden honger maar we kregen niets. Tegen 3 uur ging het naar de trein richting Maastricht. Dat klinkt voor ons zeer mooi. Hoe korter naar huis hoe banger dat wij worden wat zal er met onze huisgezinnen gebeurd zijn. Het is mooi weer en wij zitten in wagon te wachten tot trein vertrekt. Onderweg de eerste stad waar we door kwamen Dortmund geheel kapot, vreselijk. Verder onderweg was hier en daar ook veel kapot. Deelen was ook niets gebeurd. We kwamen om 12 uur in Wesel aan. De trein met circa 1800 mensen Belgen en Nederlanders ging de tocht verder langzaam en alles kapot. Boven de nieuwe brug hangen nog balons. De reis is mooi maar te langzaam. Verder ging het tot Mönchen Gladbach. Hier was 't 2 uur in de nacht en bleven hier stil liggen vreselijk koud maar steeds het huis voor ogen. In de nacht wat vuurtje stoken om ons warm te houden. Eten hadden we nog in Münster gekregen een bus vlees, stukje kaas, wat koekjes en zuurtjes.

Woensdag 25 april
's Morgens 6 uur vertrekt de trein weer en langzaam gaat 't verder over Aken in Rolduc passeren we de Nederlandse grens. Een groote aandoening 't maakte ons alle meester dat we ons vaderland hadden betreden de mensen wuifden en vlaggen en zo ging 't over Heerlen naar Maastricht. Hier viel het ons wat tegen. We meende dat we vrije mensen waren. We moesten onder politie begeleiding naar een school. Hier moesten we met 1000 mensen met zak en pak met kapotte kleren op straat blijven liggen. Wie een troep schooiers. En na een uur wachten moesten we naar binnen en kregen ons eerste eten. Het was 1 uur toen kregen we een beker koffie met een koekje, te veel om te sterven en te weinig om te leven. De mensen begrijpen hier niet wat er in ons gemoed omgaat. Die vervelende formaliteiten. Zelf staan ze met hun goed gevulde buiken op straat. En wij in onze slechte kleren wachten maar af en dan als bedelaar de organisatie is hier zeer en zeer slecht in Nederland. De mensen in Maastricht waren prima ze geven ons eten en koekjes en appelen. Hiervoor waren wij hun dankbaar. Wij gingen vertrekken naar een Mulo school in Maastricht. Hier was alles mooi geregeld voldoende eten en de mensen werkten hard voor ons. Eerst werden we allemaal ontluist. Daarna geregistreerd. Geld afgeven, Duits geld. Daarna door controle of we geen N.S.B. waren. Daarna naar de dokter. Bij mij was alles goed. Hiervoor kan ik God wel dankbaar zijn. Velen hadden schurft of huidziekte, wel 20%. 's Avonds weer goed gegeten. Maar morgen gaan we hier zeker weg. Anders gaan we er tussen uit.

Donderdag 26 april
Goed geslapen, brood een flinke portie daarna klaar maken voor vertrek.

Op 26 april werden Bert Hermkens, Tinus Verrijht, Willem Houben en Hendrik Baeten door burgermeester Everts uit Sevenum in Maastricht opgehaald en keerde deze dag na een verblijf van bijna zeven maanden in Duitsland, in Sevenum terug.