Aan de Bosweg in het kleine Drentse dorpje Diever ligt een zware zwerfkei met daarop de namen van alle inwoners van het dorp die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. Onder hen tien mannen die slechts twee dagen voordat het dorp op 12 april 1945 door het Canadese leger werd bevrijd door de Duitsers werden gefusilleerd.

Een aantal dagen eerder, op 7 en 8 april, waren tot ieders verrassing bij het dorp Franse parachutisten van de Special Air Service (SAS) gedropt. Deze para’s maakten deel uit van operatie Amherst waarbij in de driehoek Emmen – Groningen – Meppel ruim zevenhonderd parachutisten werden gedropt. Deze militairen moesten in kleine eenheden van tien man verwarring stichten, sabotageacties uitvoeren en strategische objecten veroveren. Het doel was om de weerstand in dit gebied te breken zodat het Canadese leger dat richting Noord-Nederland oprukte snel door kon stoten.

De bevolking van Diever was uitzinnig bij de komst van de militairen. Er heerste onder de inwoners een bevrijdingsstemming. Al snel werden plaatselijke NSB’ers opgepakt en afgetuigd. Vanuit het nabijgelegen Steenwijk kwamen die dag al 150 Duitse militairen orde op zaken stellen. Een deel ging op zoek naar de parachutisten, het andere deel arresteerde elf willekeurige burgers om hen diezelfde dag nog, op de plek waar nu het monument is opgericht, te fusilleren. Slechts een van hen overleefde het door zich als dood te houden.

Operatie Amherst was een kleinschalige luchtlandingsoperatie die zich afspeelde in de laatste oorlogsmaand. De operatie is minder bekend. Dat geld voor meer operaties die in het laatste oorlogsjaar werden uitgevoerd. Neem de slag om de Schelde. Een zeer belangrijke en bloedige slag om de Westerschelde die zich in de schaduw van operatie Market Garden afspeelde. Jarenlang was voor deze slag weinig aandacht, terwijl de strategische waarde van deze operatie groot was.

In het boek ‘Nederlandse bevrijdingsoorlog’, dat het laatste oorlogsjaar en de bevrijding door de geallieerde legers beschrijft, worden deze en veel andere operaties uitvoerig beschreven. Het boek van historici Anne Doedens en Liek Mulders neemt de lezer mee en volgt de geallieerden op de voet. Het frontverloop is veelal dag voor dag te volgen. Grote en kleine operaties worden beschreven. Uiteraard is er volop aandacht voor de bekende operatie Market Garden, maar ook veel onbekende operaties zoals operatie Pheasant (de bevrijding van Noord-Brabant) of operatie Blackcock (regio Roermond) komen aan bod. In het boek wordt gebruik gemaakt van duidelijke kaartjes waarop het frontverloop in de tijd te volgen is en daarmee de leesbaarheid vergroten.

Eén hoofdstuk in het boek beschrijft ook de bevrijding van de Waddeneilanden die pas weken na de Duitse capitulatie op 5 mei 1945 werden bevrijd. Texel was het eerste Waddeneiland dat bevrijd zou worden. Hier woedde van 6 april tot 20 mei 1945 nog een strijd tussen de op het eiland gelegerde Georgische militairen en de Duitse bezettingsmacht. Bij deze opstand, die ook wel de laatste slag van de Tweede Wereldoorlog wordt genoemd, sneuvelde honderden militairen. Na Texel werd op 1 juni Schiermonnikoog ontwapend. Vlieland was op 11 juni het laatste eiland waarvandaan de Duitse militairen naar het vaste land werden overgebracht.

Naast de oorlogshandelingen is in het boek ook aandacht voor andere gebeurtenissen uit het laatste oorlogsjaar. De aanslag op Obergruppenführer Hanns Rauter en de vergelding die hier op volgde, de razzia in Putten en ook de hongerwinter komen uitvoerig aan bod.

Het boek heeft als ondertitel ‘de rafelranden van een grimmige strijd’ en dat komt in het boek duidelijk naar voren. Op 5 september 1944 verkeerde een overgroot deel van de Nederlandse bevolking in euforische staat omdat er gedacht werd dat de bevrijding aanstaande was. De teleurstelling was groot toen bleek dat hier geen sprake van was. Voor een groot deel van Nederland zou de bevrijding nog maanden op zich laten wachten en voor veel burgers zou deze te laat komen. Het laatste oorlogsjaar zou nog heel grimmig zijn.

Hoewel er over de oorlogs- en bezettingsjaren in Nederland al veel geschreven is, voegt het boek van de twee historici zeker iets toe. Het boek is compact, toegankelijk, rijk geïllustreerd en geeft een compleet overzicht van het laatste oorlogsjaar. Zeker voor diegene die geïnteresseerd is in een gedetailleerd overzicht van het strijdverloop is dit boek een mooie toevoeging.