Duitse Zware-kruisers van de Deutschland-klasse (1931)

Na het einde van de Eerste Wereldoorlog, werd nagenoeg de gehele Reichsmarine-vloot van grotere schepen, op last van de geallieerden gesloopt. Via het verdrag van Versailles kreeg Duitsland geen toestemming meer om schepen in bezit te hebben met een gewicht van meer dan 10.000 ton en een geschut kaliber van 28 cm. Om deze bepalingen te omzeilen besloot men bij de wederopbouw van de Kriegsmarine een aantal schepen, zogenaamde Panzerschiffe, te produceren met een bewapening precies aan de toegestane limiet, maar met een lichtere bepantsering en kleinere afmetingen. Deze schepen waren hierdoor in feite zware kruisers, zoals ze vanaf februari 1940 ook werden geclassificeerd, met een extra zware bewapening en werden in de volksmond "vestzakslagschepen" genoemd.

Admiral Graf Spee in oktober 1938 Bron: Wilco Vermeer collection

De Reichsmarine mocht na de Eerste Wereldoorlog op basis van het Verdrag van Versailles slechts zes oude slagschepen en zes kruisers als grote oppervlakteschepen bezitten. In de jaren 1920 werd nagedacht over de vervanging van deze oude schepen. Bij het vervangen moest rekening worden gehouden met beperkingen die door Internationale Vlootverdragen ware opgelegd. Grote schepen mochten bij de Reichsmarine maar een waterverplaatsing van 10.000 ton bevatten.^[1]

In 1920 begonnen de eerste ontwerpstudies. Volgens verdragen mocht het oudste schip in gebruik, de SMS Preussen (1903) in 1922 worden vervangen. Globaal dacht men twee mogelijkheden te hebben. De eerste was het bouwen van kleine zwaar bewapende schepen gelijkend op een monitor, of grote snelle licht gewapende schepen, gelijkend op kruisers. In 1923 begon met met het daadwerkelijk ontwerpen, maar de depressie van 1924 gooide roet in het eten. Door druk vanuit de Reichsmarine op de overheid kon in 1925 verder worden gegaan. Uiteindelijk lagen er vijf ontwerpen voor. De eerste, "I/10" behelsde een kruiserontwerp met een snelheid van 32 knopen (59 km/u) en een bewapening van acht stuks 205 mm geschut. Ontwerp "II/10" was voor een pantserschip met vier stuks 380 mm geschut en een snelheid van 22 knopen (41 km/u). Deze twee ontwerpen stamden nog uit 1932. De 1925 ontwerpen, respectievelijk "II/30", "IV/30" en "V/30" waren bewapend met zes stuks 300 mm geschut en verschilden vooral van elkaar door de toegepaste bepantsering. In het licht van Internationale ontwikkelingen opteerde de Reichsmarine zelf voor schepen uitgerust met 280 mm geschut.^[2][3]

In mei 1925 werd door de Reichsmarine, na evaluatie van de ontwerpen, besloten tot het voorbereiden van twee aanvullende ontwerpen. Het ontwerp "I/35" bestond uit een zwaar gepantserd schip met één geschutskoepel met drie stuks geschut en ontwerp "VIII/30" stond voor een lichter gepantserd schip met twee geschutskoepels met elk twee stuks geschut. Het doel was om de eerste kiel in 1926 te kunnen leggen. Vlootoefeningen in 1926 lieten blijken dat een hogere snelheid dan de geplande snelheid voor de schepen gewenst was. In 1926 werd een ontwerp voor "Panzerschiff A" voorbereid was in 1928 gereed was. Op 11 juni 1927 werd besloten dat dit het finale ontwerp werd voor de te bouwen schepen. Besloten was tot de bouw van gepantserde schepen met twee geschutstorens met elk drie stuks 280 mm geschut. Vanwege politieke tegenstand werd besloten te wachten tot na de verkiezingen voor de Reichstag van 1928 voor de ontwerpen daar werden voorgelegd. In mei 1928 bleek dat er voldoende steun in de Reichstag aanwezig was voor de bouw, mede door de 12 NSDAP zetels in de Reichstag. In november 1928 werd het eerste schip van de nieuwe Deutschland-klasse besteld.^[4][5][6][7]

Admiral Scheer Bron: Public Domain (onbekend)

De schepen kregen een lengte van ruim 186 meter. Aanvankelijk kregen de schepen een 'stompe' neussectie, maar in de jaren 1940-1941 werd op de Lützow en de Admiral Scheer een zogenaamde spitsere kruiserboeg gemonteerd waarmee de schepen iets langer werden. De overige formaten, evenals de waterverplaatsing kon variëren van schip tot schip, afhankelijk van de inrichting. De breedte was tussen de 20 en 22 meter met een diepgang van tussen de 5 en 7 meter afhankelijk van de belading. De waterverplaatsing varieerde van 10.800 ton tot 12.540 ton, afhankelijk van de geïnstalleerde bewapening en apparatuur. Formeel werden de schepen echter op 10.000 ton vastgelegd, binnen de toegestane limiet volgens internationale verdragen. Ruim 90% van de romp was gelast om gewicht te besparen, waardoor betere bewapening en bepantsering kon worden toegepast. De romp kreeg twaalf waterdichte compartimenten en had een dubbele bodem over 92% van de lengte. Bij het ontwerp was rekening gehouden met 33 officieren en 586 manschappen. Na 1935 werd dit gewijzigd in 30 officieren en 921 - 1.040 manschappen. Indien de schepen ingezet werden als vlaggenschip voor een eskader kon een aanvullende 17 officieren en 85 manschappen worden gehuisvest. Aanvankelijk maakten de schepen bij zwaar weer nogal water, wat verbeterde met de installatie van de kruiserboeg. De schepen hadden een goede zeewaardigheid en waren goed manoeuvreerbaar.^{[8][9][10][11]}

De hoofdbepantsering in de romp bedroeg in ontwerp 80 mm in het midden tot 60 mm aan de uiteinden. Schotten met een dikte van 20 mm versterkten dit geheel. De bescherming onder water was 40 tot 45 mm dik. Het bovendek had een dikte van 18 mm met een pantserdek van 18 tot 40 mm dikte. De geschutskoepels van het hoofdgeschut waren 140 mm dik aan de voorzijde en 85 mm aan de zijkanten met een dak tussen de 85 en 105 mm. Het secondaire geschut had een bescherming van 10 mm. Gedurende de levensloop van de schepen werd de bepantsering maar gering aangepast op basis van de wijzigingen in het luchtafweergeschut en de bovenbouw ten behoeve van radar apparatuur.^[12][13]

Voor de aandrijving werd afgestapt van de gangbare kolenturbines en kregen de schepen dieselaandrijving. Maar liefst vier sets van twee MAN 9 cilinder tweetakt dieselmotoren van 53.261 shp (39.716 kW), konden zo een snelheid opleveren van 28 knopen (52 km/u). Elke set dieselmotoren werd gecontroleerd door een AG Vulkaan transmissiesysteem. De machinerie dreef twee propellerschachten aan met elk een drie bladige propeller van 4,40 meter doorsnede. Het ontwerp kwam door de toegepaste technieken, met een leeggewicht 11.669 ton, net binnen de toegestane 15% afwijking op de internationale verdragen. De bijna 28oo ton brandstof maakte bij een kruissnelheid van 13 knopen (24 km/u) een afstand van ruim 32.000 km kon worden afgelegd. De besturing werd door één enkel roer gedaan.^[14][15]

De hoofdbewapening bestond uit zes stuks 280 mm SK C/28 geschut in twee koepels met drie stuks geschut elk. Deze koepels waren op het voor- en achterschip, aan beide kanten van de bovenbouw gepositioneerd. De gebruikte Drh LC/28 koepels stonden een elevatie van 40% en depressie van 8% toe. De 300 kg munitie kon zo over een afstand van ruim 36 km worden afgeschoten met een mondingssnelheid van 910 meter per seconde. Het secundaire geschut bestond uit acht stuks 150 mm SK C.28 geschut, vier opgesteld aan elke zijkant van de bovenbouw, elk in een enkelvoudige MPLC/28 geschutskoepel. Deze hadden een elevatie van 35% en depressie van 10%, waarmee de ruim 45 kg munitie over een afstand van ruim 25 km kon worden verschoten met een snelheid van 875 meter per seconde. Het luchtafweer bestond aanvankelijk uit drie stuks 88 mm SK L/45 geschut, wat in 1935 werd vervangen door 3x2 88 mm SK C.31 luchtafweergeschut. In de loop van de Tweede Wereldoorlog werd het 88 mm geschut vervangen door 105 mm L/65 luchtafweergeschut en werd het luchtafweer uitgebreid met 37 mm SK C.30 en 20 mm luchtafweergeschut. Aan het einde van de oorlog bedrieg het luchtafweergeschut van de Admiral Scheer bijvoorbeeld zes 40 mm, acht 37 mm en 33x 20 mm geschut. Tot slot waren de schepen nog uitgerust met twee batterijen van elk vier stuks 533 mm torpedolanceerbuizen op het achterschip.^[16][17]

Lützow, Baai van Bogen, Narvik, juni 1942 Bron: Public Domain (onbekend)

Totaal zouden in de Deutschland-klasse, drie schepen worden gebouwd, de Deutschland (1933) (vanaf 1940 de Lützow (1940) genaamd), de Admiral Graf Spee (1933) en de Admiral Scheer (1934). Bij in dienststelling werden de schepen geclassificeerd als "Panzerschiffe", maar in februari 1940 werden de twee overgebleven schepen geclassificeerd als Zware-kruisers. Vanwege de relatief zware bewapening ten opzichte van hun ontwerp, kregen de schepen al snel de bijnaam "vestzakslagschip". Internationaal werden ze vaak gerangschikt als Pantserkruisers.^[18]

Noten

1. Williamson, 2012, pag. 3
2. Whitley, 1998, pag. 63
3. Preston, 2002, pag. 117
4. Preston, 2002, pag. 118
5. Gröner, 1990, pag. 60
6. Williamson, 2012, pag. 4
7. Chesneau, 1980, pag. 219
8. Gröner, 1990, pag. 60
9. Pope, 2005, pag. 3
10. Breyer, 1973, pag. 288
11. Bidlingmaier, 1971, pag. 75
12. Breyer, 1973, pag. 289-291
13. Gröner, 1990, pag. 60
14. Gröner, 1990, pag. 60
15. Bidlingmaier, 1971, pag. 75
16. Gröner, 1990, pag. 60
17. Campbell, 1985, pag. 232, 241
18. Gröner, 1990, pag. 60-62