Als je na het lezen van ‘Kerstens lijst’ voor wat extra houvast online op zoek gaat naar meer informatie, kom je al snel bedrogen uit. Neem alleen al de Nederlandstalige Wikipedia-pagina. Daar wordt Kersten een masseur genoemd, terwijl de Engelse versie hem neerzet als de persoonlijke fysiotherapeut van Heinrich Himmler. De term ‘heilsmasseur’ komt ook voorbij en de man zelf stelt dat hij manuele therapie uitoefende. Hoe dan ook: zijn patiënten hadden er baat bij en dat bracht Kersten in de positie om invloed uit te oefenen op de momenten dat het telde, maar daarover later meer.

François Kersaudy, historicus en professor aan de Universiteit van Parijs, schreef meerdere boeken over Winston Churchill en andere hoofdrolspelers van de Tweede Wereldoorlog, waaronder Charles de Gaulle. "Felix Kersten weer tot leven brengen is een zware taak", schrijft Kersaudy in zijn inleidende woorden. Dat komt voor een flink deel door de diversiteit aan bronnen. Kersten heeft er zelf de nodige de wereld in geholpen waarvan de auteur meermaals benoemt dat ze niet altijd even betrouwbaar zijn. En dat gaat van data die jaren later uit het hoofd en dus bepaald niet altijd accuraat aan gebeurtenissen zijn gekoppeld tot het vermelden van zaken die mogelijk of vrijwel zeker nooit (op die manier) hebben plaatsgevonden.

Eén daarvan is de vermeende deportatie van het volledige Nederlandse volk naar Oost-Europa. Dat zou dan ergens in 1941 moeten hebben gebeuren, beweerde Kersten later in zijn memoires, en hij zou daar persoonlijk Himmler van hebben weerhouden. Niet dat de nazi’s geen talent voor deportatie hadden, maar ten tijde van een kerend oorlogstij ineens een volledig volk van zo’n 9 miljoen mensen elders huisvesten lijkt toch wat al te megalomaan. Of het plan daadwerkelijk ooit serieus is geweest lijkt dan ook maar de vraag. Himmler heeft er tijdens de behandelingen door Kersten in vertrouwen en uit emotie vast wel eens iets over geroepen, maar Loe de Jong constateerde in de jaren ’70 nog dat er geen aanwijzingen waren voor concrete plannen in deze richting. Bij diezelfde gelegenheid gaf De Jong ook aan dat Kersten zeker grote humanitaire verdiensten had, maar ook dat hij voor de historische wetenschap een onbetrouwbare getuige was.

Zijn naam viel al een paar keer: Heinrich Himmler. Kersten was ontegenzeggelijk goed in wat hij deed. Hij wist van vele mensen, vaak prominente leden van de maatschappij, hun klachten te verlichten of zelfs te verhelpen. Hij behandelde onder meer prins Hendrik, de man van koningin Wilhelmina. Kersten werd in een Duitse familie geboren in wat nu Estland is, werd op enig moment Fins en veel later Zweeds staatsburger, voelde zich in Nederland meer dan goed thuis en hetzelfde gold voor Duitsland. In de diverse landen waar hij praktijk hield wisten de patiënten hem goed te vinden, op enig moment ook de nieuwe machthebbers in Duitsland.

Reichsführer Heinrich Himmler deed vanaf eind jaren dertig zo’n tweehonderd keer een beroep op de manueel therapeut. Himmler leed onder meer aan zware maagklachten. Die wist Kersten tijdelijk te verhelpen maar het duurde nooit lang of Himmler moest weer behandeld worden. Op die manier had Kersten Himmler letterlijk en figuurlijk in de hand. Vast staat dat hij zijn invloed op de Reichsführer keer op keer met succes aanwendde om mensen die gevangen zaten of zelfs geëxecuteerd zouden worden vrij te krijgen. Ze wisten vaak niet aan wie ze dat te danken hadden omdat de verzoeken via via bij Kersten terecht kwamen, en zelden kwamen van de mensen die werden gered zelf. Hij bemiddelde ook bij de vrijlating van duizenden tot tienduizenden krijgsgevangenen.

Na de oorlog stond men niet in de rij om Kersten te bedanken. Hij werd zelfs door sommige invloedrijke personen in een kwaad daglicht gesteld, veel geredde mensen wisten niet wat ze aan hem te danken hadden en zijn eigen publicaties zorgden ook niet altijd voor even veel verduidelijking. Een ultiem voorbeeld daarvan is een document dat Kersaudy aanhaalt waarin graaf Folke Bernadotte, die veel eer die Kersten toekwam naar zich toe had getrokken, in een kwaad daglicht werd gesteld. Uit alles bleek dat Kersten dit ‘bewijs’ uit wanhoop zelf had gefabriceerd. Maar na enkele jaren keerde het tij. Verschillende mensen spanden zich voor zijn erkenning in en die kwam er ook in toenemende mate. Dat Kersten zijn invloed op Himmler heeft aangewend om te bemiddelen ten bate van tienduizenden mensen die hij voor het grootste deel helemaal niet kende, staat wel vast.

Toch hangt er om de man een zweem van ongrijpbaarheid en het lezen van ‘Kerstens lijst’ weet die indruk niet weg te nemen. Dat zorgt er toch ook voor dat je als lezer met wat vragen achterblijft, al neemt dat niet weg dat Kersaudy een interessant boek heeft geschreven. Ook het lezen daarvan is echter in sommige opzichten een zware taak. Het wemelt (logischerwijs) van de personages en Kersaudy heeft onderaan vrijwel elke pagina asterisken staan met meer uitleg bij bepaalde passages uit de bronnen die hij raadpleegde. Dat is voor de volledigheid goed, maar als het vier of zes keer op een pagina gebeurt, is het soms wat veel van het goede.

Tot slot nog de titel. ‘Kerstens lijst’ is een duidelijke verwijzing naar de lijst van Oskar Schindler. In de inleiding en achterop wordt dat ook gesteld: Schindler redde zo’n duizend Joden van de dood, maar Kersten wendde zijn invloed aan om het lot van meer dan honderdduizend mensen te redden. Het is toch een wat onsmakelijke vergelijking, alsof het hier een wedstrijd betreft. Beide mannen hebben in dit opzicht een enorme verdienste gehad en ze met elkaar vergelijken doet ze allebei tekort, zeker omdat er buiten de inleiding en tekst op de achterkant verder niets mee wordt gedaan. Een andere titel was daarom beter geweest voor dit bijzondere boek over een bijzondere man.