Jeanne Diele-Staal (1938) was de zestig al ruim gepasseerd, toen ze een gruwelijke ontdekking deed. Dat haar vader in de Tweede Wereldoorlog bij de NSB had gezeten, wist ze. Maar dat hij als Landwachter bij een razzia een Joods gezin met drie kinderen had opgepakt en weggevoerd, was ronduit verpletterend. Dertig jaar na zijn dood was zij ineens het kind van een onmiskenbare dader. Hoe de oorlog het leven van dit kind van foute ouders blijvend (zij het niet alleen negatief) bepaald heeft, is te lezen in het boek ‘Oorlogskinderen’ van Coen Verbraak, dat onlangs bij uitgeverij Thomas Rap verschenen is.

In deze lezenswaardige interviewbundel portretteert journalist en programmamaker Coen Verbraak (bekend van de prachtige interviewseries Kijken in de ziel, In de beste families en Onze jongens op Java) veertien mensen, die als kind de oorlog meemaakten: als kind van verzetsmensen, van foute ouders, van een Duitse soldaat, van Joodse onderduikers. Hoe uiteenlopend hun ervaringen ook zijn – ze zwaaiden met nazi-vlaggetjes, moesten onderduiken of vluchten, of belandden in Jappen- en concentratiekampen – bij al deze (bijna) tachtigers heeft de oorlog diepe krassen in de ziel gekerfd. En hoe langer de oorlog achter hen ligt, hoe meer de gebeurtenissen van ruim 75 jaar geleden zich weer aan hen opdringen.

Zo stelt de Amsterdamse oud-kinderrechter Anita Leeser-Gassan (1935) zich bij iedere nieuwe ontmoeting die eeuwige vraag: ‘Kan ik bij jou onderduiken?’ Negen jaar was ze, toen ze na verraad samen met haar moeder via het Amsterdamse SD-hoofdkwartier in de Euterpestraat en de gevangenis op de Weteringschans in Westerbork en uiteindelijk in Bergen-Belsen belandde. Ze overleefde de hel en kwam als een tienjarig ‘afgeknipt oud vrouwtje’ in Amsterdam terug. Tot op de dag van vandaag heeft ze moeite met kaalgeschoren koppen, voor haar hét symbool van ontmenselijking en depersonalisatie door de nazi’s.

Of Ben Scheer (1936) uit Badhoevedorp, de zoon van een Waffen-SS’er, die aan het Oostfront vocht. Een waardeloos leven heeft hij gehad, zegt hij. Op Dolle Dinsdag vluchtte hij met zijn moeder naar de Lüneburger Heide en kwam vervolgens in een afdeling van de Hitlerjugend in Sudetenland terecht. Na de oorlog was hij, die alleen nog Duits sprak, terug op school in Badhoevedorp de ‘vuile mof’ en ‘smerige NSB’er’. Met zijn lang afwezige ouders kwam het nooit meer goed. Het verhaal dat zijn vader slechts radiomonteur geweest was, vindt hij kolder. Als SS’er zal hij eerder oorlogsmisdaden gepleegd hebben. Misschien wordt het ooit allemaal nog eens duidelijk. Ben Scheer hoopt het.

In ‘Oorlogskinderen’ laat Coen Verbraak laatste ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog aan het woord. Samen vertellen zij het verhaal van een generatie die nergens verantwoordelijk voor was, maar die vaak wel een leven lang verdriet, schaamte of schuld met zich meedroeg. Zoals Ab van Aldijk (1942), een ‘moffenjong’, kind van een Duitse militair. Nog altijd voelt hij zich op 4 en 5 mei ‘de vijand van het volk’, al heeft hij natuurlijk helemaal niets goed te maken, niemand kiest zelf zijn ouders uit. Een generatie ook, voor wie vaak geen echte kindertijd weggelegd was. Zoals voor de ‘kleine koerierster’ Alice Cornelissen (1931), die door haar vaders anti-Duitse activiteiten al jong het verzet inrolde. Spijt heeft ze niet. Ze zou nu weer precies hetzelfde doen, want ‘tegen agressie en fascisme moet je je nu eenmaal verzetten’.

Deze generatie van oorlogskinderen zal er binnen afzienbare tijd niet meer zijn. ‘Dan moeten jullie het verhaal verder vertellen’, zegt Anita Leeser-Gassan. Dat moeten we zeker. En dat heeft Coen Verbraak met deze goed geschreven bundel alvast met verve gedaan.