Hoe ver ga je om je eigen leven en dat van je directe naasten te redden? Deze vraag is nauw verbonden met de geschiedenis van de Holocaust. Een doortrapt onderdeel van de organisatie van de uitroeiing van de Joden is dat de slachtoffers zelf moesten meewerken aan de deportatie en vernietiging van hun lotgenoten. Dat gold bijvoorbeeld voor Joodse ordebewakers die in de vernietigingskampen na aankomst van een deportatietrein bejaarden en kinderen hielpen met uitstappen uit de veewagons en hun bagage overnamen, om deze vervolgens te ontdoen van kostbaarheden die het Duitse rijk zich toe-eigende. Een nog gruwelijker voorbeeld zijn de Joodse mannen die in de gaskamers de lichamen van de vergaste slachtoffers moesten wegslepen naar de crematoriumovens. Allemaal hoopten ze met dit werk hun eigen leven of dat van hun familie te kunnen redden, maar de nazi’s gaven hen hooguit uitstel van een onafwendbaar einde.

Een andere rol die Joden speelden was die van wat in het Duits Greifer wordt genoemd, oftewel "grijper". Deze mannen en vrouwen werkten samen met de nazi-opsporingsdiensten om ondergedoken Joden op te sporen en in te rekenen. Zo iemand was Stella Goldschlag, een knappe Duits-Joodse blondine die in Berlijn hielp met de opsporing van vele honderden Joden. Het leverde haar de bijnaam "het blonde vergif" op. Zelfs toen haar ouders naar Theresienstadt werden gedeporteerd om later naar Auschwitz-Birkenau doorgestuurd te worden, ging deze vrouw door met haar jacht die ze onder supervisie van de Gestapo uitvoerde. Het leven van haar ouders redde ze er niet mee, maar zelf overleefde ze de oorlog wel. Na de oorlog werd ze door het bestuur van de Sovjetbezettingszone opgepakt en zat ze tien jaar lang gevangen voor haar betrokkenheid bij de Jodenvervolging. In 1994 pleegde ze zelfmoord, na vele ongelukkige jaren.

De Duitse journalist van Der Spiegel Takis Würger schreef over deze vrouw een roman, die in Duitsland nogal overspannen onthaald is. "Gruwel in kinderboekenstijl", aldus een recensent van Die Zeit. Een collega van hem van de Süddeutsche Zeitung doet er nog een schepje bovenop. Volgens hem is het boek "het symbool van een sector die elke ethische of esthetische maatstaf verloren lijkt te hebben, als deze zo’n boek ook nog als een waardevolle bijdrage aan de herinnering van de Shoah verkopen wil. Zelfs Stella Goldschlag had deze roman niet verdiend." De auteur wordt met name verweten dat hij over een zwaar onderwerp als de Holocaust een roman heeft geschreven die als lichtvoetig wordt beschouwd, ofwel Holocaustkitsch. Het is alsof de critici de stortvloed aan boeken in dit genre gemist hebben, want zo uniek in zijn soort is dit boek niet. In vergelijking met sommige andere titels, zoals "Bokser in Auschwitz", valt het met de kitsch ook wel mee.

Succesvolle titels als "De jongen in de gestreepte pyjama" van John Boyne en "Haar naam was Sarah" van Tatiana de Rosnay waren er eerder en zijn ook Holocaustfictie. Nog altijd verschijnen jaarlijks vele nieuwe boeken in dit genre, soms bomvol clichés en foute dramatisering, maar soms ook ingetogen en waardevolle bijdragen aan de herinnering van de Holocaust. Het is dan ook voor de niet-Duitse lezer moeilijk om te begrijpen waarom "Stella" zo’n gevoelige snaar heeft geraakt in Duitsland. Waarschijnlijk is het omdat het historische personage Stella Goldschlag hoe dan ook veel weerstand oproept. Zet je haar neer als dader, dan kun je in Duitsland het verwijt krijgen dat je probeert de schuld aan de Holocaust af te schuiven op de slachtoffers zelf. Plaats je haar in de slachtofferrol, dan bagatelliseer je weer de eigen verantwoordelijkheid die Goldschlag had voor haar verraderlijke daden.

Vrouwelijke daders maken vaker emoties los die niet in verhouding staan tot hun eigenlijke rol. Ilse Koch, de vrouw van kampcommandant Karl Koch, was alles behalve een onschuldige huismoeder, maar als "heks van Buchenwald" ging er na de oorlog naar haar, in met name de Amerikaanse media, buitensporig veel aandacht uit. Meer dan naar mannelijke leden van het kamppersoneel die zeker niet onschuldiger en in veel gevallen zelfs schuldiger waren dan zij. Er was hierbij ook sprake van een seksuele component: Ilse Koch werd omschreven als nymfomane, een verleidelijke vrouw van wie je niet verwacht dat ze in staat is tot kwaadaardigheden. En dat geldt ook voor Stella Goldschlag, die haar knappe uiterlijk inzette om Joodse mannen te verleiden en vervolgens te verraden. Zouden we haar daden beter kunnen begrijpen als ze niet mooi was geweest, maar er uit had gezien als een akelige heks met wilde haardos, puist op haar neus en haren uit haar neus?

Dit geconstateerd hebbende, ook Takis Würger beschrijft Stella als een begeerlijke vrouw die goed in staat is om te verleiden en lief te hebben. Zijn hoofdpersoon, de wat naïeve Zwitser Friedrich, valt voor haar charmes en tussen de twee ontstaat een romance. Hij is tijdens de oorlog naar Berlijn gekomen om te ontdekken wat er waar is van de geruchten dat Joodse inwoners met meubelwagens worden afgevoerd om niet meer terug te keren. Dat zijn geliefde actief betrokken is bij deze misdaad, dat weet hij eerst nog niet, totdat ze op een dag bont en blauw geslagen en kaal geschoren bij hem verschijnt en vertelt hoe dit gekomen is. En dan is er ook nog Friedrichs vriend, de charmante en mysterieuze Tristan von Appen, die lid is van de beruchte SS, al blijft diens rol in het verhaal wat vaag en overbodig. Vriendschap en liefde brengen Friedrich in elk geval dichter bij de waarheid dan hem lief is.

Elk chronologisch opgestelde hoofdstuk leidt de schrijver in met een opsomming van historische feiten, zoals voor juni 1942: "Meer dan tienduizend bommenwerpers van de Britse luchtmacht werpen vijfenzeventig minuten lang bommen op Bremen. De laatste Joodse scholen in het Duitse Rijk worden gesloten. Paul McCartney wordt geboren." (In werkelijkheid werd het genoemde bombardement uitgevoerd door ongeveer duizend bommenwerpers.) Verder citeert hij tussen het verhaal door uit de processtukken van de rechtszaak die na de oorlog door de Sovjetautoriteiten in Berlijn tegen zijn hoofdpersoon gevoerd werd. Het zijn deze citaten die inzichtelijk maken waaraan Stella zich schuldig maakte en welk leed ze daarmee veroorzaakte. Würger zet haar echter niet neer als een boosaardig monster, maar als mens en misschien is het dat wel wat zijn criticasters het meest afschrikt. Zijn portret van Stella Goldschlag heeft een originele invalshoek en zet aan tot denken. Het is echter een wat vluchtig verhaal, dat meer indruk had nagelaten als het langer en diepgaander was geweest.